Amerikanın xilaskar peyğəmbəri - Abraham Linkoln

Telman ORUCOV

(Əvvəli ötən şənbə saylarımızda)

Linkoln üç ştatda - Nyu Cersidə, Delaverdə və Kentukkidə də qalib gəldi. O, yarım milyon səs çoxluğunu qazandı, beləliklə, yenicə aydın olan kimi, artıq əvvəlkitək azlığın deyil, çoxluğun prezidenti idi.

İllinoys ona 25 min artıq səs qazandırmışdı, onun doğma qraflığında isə Makklellan irəlidə idi. Özünün doğulduğu Kentukki ştatında da Makklellana uduzdu. O, belə izah etdi ki, bu, onu göstərir ki, mən az populyaram. Nevadada o, zəfər qazandı.

Bir qədər əvvəl, 23 avqust tarixli bir sənəddə yazmışdı ki, belə görünür ki, administrasiya yenidən seçilməyəcəkdir. Linkoln deyirdi ki, mənim vəzifəm ondan ibarət olmalı idi ki, seçki ilə inauqurasiya arasındakı dövrdə seçilmiş Prezidentlə qüvvəni birləşdirib, Birliyi xilas edim. Güman edirdi ki, bir həftə əvvəl namizədliyi irəli sürülən Makklellan seçkini udacaqdır. Linkoln bu qərara gəlmişdi ki, əgər o, udacaqsa, mən ona deyəcəyəm ki, bax dörd aydan sonra sən vəzifəni götürəcəksən. O vaxta qədər mən hakimiyyəti icra etməliyəm, bu dövrdə sən ölkənin etibarını qazanmalısan. Beləliklə, qoy, biz birlikdə bütün qoşunları qaldıraq, bunu isə biz bacararıq və birlikdə bu müharibəni başa çatdıraq.

Linkoln ştatlardan seçkinin nəticəsi barədə xəbərləri əldə etdikdən sonra dedi ki, beləliklə, mən yeni müddətə prezident olacağam. Bu yerdə, haranı ki, mən düşünürdüm, deməli, axırıncı Avqust olacağam.

Qoca siyasi xadim Frensis Bler Linkolna demişdi ki, mən bir vaxtlar Cefferson Devislə yaxşı münasibətdə idim, Riçmonda (Konfederatın Virciniya ştatındakı paytaxtı) getmək, onunla danışmaq istəyirəm. Mən istəyirəm ki, bu müharibə qurtarsın, sona çatsın. Mən onu inandıracağam ki, sülh bağlasın, Birliyə qayıtsın və fransız-Habsburq qüvvələrinin (Fransa və Avstriya imperiyalarını nəzərdə tutur) Meksikadan qovmaq üçün bizə birləşsin. Riçmondda bu haramzadalar mənim evimi qarət etmiş, bütün sənədlərimi götürmüşlər. Mən istəyirəm ki, onları geri alam, Devis bunu başa düşəcəkdir. O, mənim Riçmonda gəlməyimə icazə verəcəkdir. Bu vaxt mən ona öz planımı danışacağam.

Linkoln ah çəkib dedi:

- Gözlə, Savanna yıxılana qədər. Onda mənim yanıma gəl, mən sənə təhlükəsiz keçid verəcəyəm və ya bəlkə də, Qrant artıq orada olacaqdır. Quldarlıq məsələsi də həmin vaxt həll olunacaqdır. Mən Konqresdən xahiş etmişəm ki, quldarlığın birdəfəlik və bütünlüklə ləğv olunması barədə Konstitusiyaya düzəliş edilsin. Bunlar həyata keçəndə, mister Devis yaxşı və ya pis olmasından asılı olmayaraq, özünün harada dayandığını biləcəkdir.

Linkoln Cənub ştatları haqqında demişdi ki, onlar yenidən Birliyə birləşsələr, onların qulları azad olacaqdır - mənim tərəfimdən azad olacaqlar, özü də bir hərbi zərurət kimi.

Artıq Linkolnun seçildiyinin səhəri, cümə günü Senat Selmon Çeyzi yekdilliklə Baş hakim təyin etdi, o, bir qədər əvvəl Maliyyə naziri vəzifəsindən istefaya getmişdi. Birləşmiş Ştatların hər bir hüquqşünası düşünürdü ki, gedib Ceyin, Marşallın və Taneyin varisini şəxsən təbrik etsin. 1801-1835 - ci illərdə Baş hakim işləyən Con Marşall (1755-1835-ci ilərdə yaşamışdı) Ali məhkəməni mühüm milli instituta çevirməklə böyük şöhrət qazanmışdı. Birinci müddətə seçkidə Linkolnun rəqibi olmuş Çeyz də görkəmli siyasətçi və hüquqşünas idi. Qaçan qulların müdafiəsində o, xüsusi nüfuz qazanmışdı. Uzun illər senator olmuş, Ohayo ştatının qubernatoru işləmiş, 1861-64-cü illərdə maliyyə naziri olmuş, Prezidentlə münasibətləri düz gəlmədiyindən istefa vermiş və bir qədər sonra Baş hakim təyin edilərək, bu vəzifədə 1873-cü ildəki vəfatına qədər fəaliyyət göstərmişdi.

Çeyzin Baş hakim vəzifəsinə başlamasına həsr edilmiş mərasimdə o, kağızdan oxuyurdu: “Mən, Selmon P.Çeyz təntənəli sürətdə and içirəm ki, Birləşmiş Ştatların Baş hakimi kimi kasıba və varlıya bərabər və dəqiq ədaləti icra edəcəyəm”.

Linkolnun Konfederat rəhbərliyinin nümayəndələri ilə görüşü

Linkoln öz şərtləri əsasında sülhün bağlanmasına Konfederat rəhbərliyindən razılıq almaq üçün, onlarla görüşmək təşəbbüsündə bulundu. Yalnız öz qulluqçularının müşayiəti ilə “River Queen” (“Çay Kraliçası”) buxar gəmisinin göyərtəsində olanda, gəmi 3 fevral 1865-ci ildə Potomak çayı üstündəki Hamilton Rodda lövbət saldı. Gəmi sahibi Prezidenti salamladı, Syuard və mayor Elner də onunla görüşdülər. Prezident dedi ki, biz tam məxfilik şəraitində yola düşmüşük, təkcə “Nyu- York Herald” qəzeti bilir ki, mən buradayam. Sonra əlavə etdi ki, qoy, səhər yeməyindən sonra birinci məsələni deyim və Syuarda tərəf döndü:

- Mən yalnız ona görə buradayam ki, bunu mənə general Qrant təkid etmişdi.

Syuard cavabında bildirdi ki, belə görünür ki, Cefferson Devis bu adamlara sərbəst əl verməyə hazırdır.

Linkoln isə öz mülahizəsini bildirdi:

- Onlar Birliyin qanunlarını və quldarlığın ləğv edilməsini qəbul etməlidirlər. Əgər onlar bunu etsələr, müharibə başa çatacaqdır və mən çalışacağam ki, qul sahiblərinə dəyən ziyan ödənilsin.

Syuard:

- Qoca mister Bler düşünür ki, onlar bununla razılaşacaqlar. Mən isə belə düşünmürəm.

Linkoln əlavə etdi ki, onlar guya bizim iki ölkənin müharibədə olması barədə mister Devisin yaratdığı mifdə inadkarlıq edirlər. Bizim müharibənin isə yeganə niyyəti vahid ölkə olduğumuzu nümayiş etdirmək idi. Onlar quldarlıq məsələsinin həll edilməsinə yol verməyəcəklər.

Sonrakı günün səhəri Amerika Konfederat Ştatlarının Vitse-prezidenti, keçmiş görkəmli konqresmen Aleksandr Stefens, Birləşmiş Ştatların Ali Məhkəməsinin keçmiş hakiminin və Birləşmiş Ştatların keçmiş senatorunun müşayiəti ilə Linkolnun və Syuardın onları gözlədikləri zala daxil oldular.

Stefens Linkolna tərəf gəlib əlini qaldırdı. Prezident dedi:

- Belə çox qabıqdan sonra burada nə vaxtsa bir qarğıdalı qıçası olmuşdurmu?

Linkolnun belə obrazlı ifadəsi Böyük Britaniyanın gələcək baş naziri, həmin vaxt icraçı kansler işləyən Bencamin Dizraelinin hazırcavablığını xatırlatdı. Dizraeli bir qayda olaraq nahardan sonra qonaqlarla oturmağı sevmirdi və təkid edirdi ki, hər bir adam ev sahibəsi ilə eyni vaxtda süfrə arxasından durub, çıxıb getsin. O qədər də yaxşı xörəklər olmayan bir nahardan sonra Dizraeli ev sahibəsinin qalxmaq istədiyini düşünüb ayağa durdu. Bu vaxt o, həmin qadının səsini eşitdi:

- Hələ getmək yoxdur, kansler. İndi şampan gətiriləcək.

Dizraeli kürsüsündə əyləşib dedi:

- Nəhayət ki, bir isti şey verilir.

Stefens onun əlini sıxdıqdan sonra güldü:

- Mister Linkoln, mən sizi əvvəlki kimi görməyə şadam. Qorxurdum ki, bu böyüklükdən sonra siz daha da boy atacaqsınız.

Linkoln:

- Yeganə böyüklük o idi ki, mən narahatlıq yoluna qədəm qoymuşdum.

Stefens ona cavab verdi:

- Onda biz bəzi şeyləri bölüşməliyik.

Stefens hesab edirdi ki, qulların azad olmasının tədricən - beş il ərzində keçirilməsi təklifi dəyişilən şəraitlərdə hər iki tərəfə yaşamaq üçün iş görməyə vaxt verəcəkdir. Bəlkə mənim Corciya sirdaşlarım da deyəcəklər ki, onlar öz qullarını saxlamaq istəyirlər.

Linkoln buna etiraz etdi:

- Bu, mümkün deyildir.

Stefens:

- Ancaq əgər mən sizi düzgün başa düşürəmsə, siz bizim qulları müharibə zərurəti kimi azad etmisiniz və heç də ona görə yox ki, prinsipcə quldarlığın ləğv olunmasına rəğbət bəsləyirsiniz.

Linkoln başının hərəkəti ilə bu sözlə razılaşdı:

- Bu, düzdür.

Syuard müdaxilə etdi:

- Konstitusiyaya 13-cü Düzəliş əgər ratifikasiya olunsa, hər şey dəyişiləcəkdir.

Stefensi müşayiət edən hakim bu 13-cü Düzəlişin nə olduğunu soruşdu. Axı o, məhkəmədə işləyəndə yalnız 12-ci Düzəliş var idi.

Syuard cavab verdi:

- Konqress yanvarın 31-də bütün Birləşmiş Ştatlarda quldarlığın ləğv edilməsi barədə düzəlişi qəbul etmişdir. Təbii olaraq, ştatların üçdə ikisi onu ratifikasiya etməlidir. O vaxt siz Birliyin daxilində olacaqsınız, siz “yox” deyə səs verməyə də qadir olacaqsınız.

Stefens dedi:

- Bu, hər şeyi dəyişəcəkdir. Mister Bler isə bizi əmin etmişdi ki, kontinental alternativ mövcuddur.

Linkoln başını silkələdi:

- Bu, mister Blerin qərarıdır, mənim qərarım deyildir. Bir gün biz Meksikada fransızlarla müharibəyə girməli olsaq, bu, əlbəttə, mümkündür. Lakin bu, baş verməmişdir, əvvəlcə biz Birliyi yenidən bütöv etməliyik.

Onlar 4 saat söhbət etdilər və heç bir nəticə alınmadı. Linkoln belə bir xətti götürmüşdü ki, hər kəsin Birliyə daxil olmaq andı içdikdə digər tərəfdən onun xoş qarşılanmasına baxmayaraq, burada müəyyən fərdlər də vardır ki, başqalarını qiyama təhrik etdiyinə görə cəzaya layiq olmalıdır.

Cənubdan gələn keçmiş senator Linkolna “mister Prezident” deyə müraciət etdi. Syuard buna diqqət yetirdi ki, cənublular Linkolna öz titulu ilə müraciət etməyi məqbul sayırlar. Linkoln isə söhbətdə bir dəfə də olsun Stefensi Vitse-prezident adlandırmamışdı, daha az qaydada da Devisə prezident deyirdi. Senator əlavə etdi ki, əgər söz düzgün başa düşülürsə, siz fikirləşirsiniz ki, biz, Konfederasiyadan olanlar xəyanət işlətmişik, biz sizin hökumətin satqınlarıyıq, biz öz hüquqlarımızdan məhrum olmalıyıq və cəlladın tam tabeliyində olmalıyıq. Həqiqətənmi siz bunu demək istəyirsiniz?

Linkoln dedi:

- Bəli. Bu, böyük qayda pozğunluğu yaranan vaxtdan bizim dediyimizdir.

Cənublu senator Hanter buna belə cavab verdi:

- Nə qədər ki siz Prezidentsiniz, bizim dar ağacından asılmaqdan yayınmağımız ancaq özümüzün necə davranmağımızdan asılı olacaqdır.

Syuard əlavə etdi:

- Hər şey fərdi və özəl qaydada həyata keçiriləcəkdir.

Prezident cənublulara əlvida dedi, əlavə etdi ki, bu səfərə çıxmağa, demək olar ki, dəyərdi. Onlar yalnız sonluq barədə düşünürlər.

Ondan bunun nə qədər uzanacağını soruşduqda dedi:

- Yüz gün. Təbii ki, mən hələ itirməli olacağım şansların sayını nəzərdə tutmağa cəsarət etmirəm.

Üç gün sonra Linkoln Kabinetə qul sahiblərinə dəyən ziyanın ödənilməsi barədə öz sxemini təklif etdi.

Linkoln müharibəni mühakimə edirdi, həm də müharibə qurtardıqdan sonra Birliyin necə yenidən qurulmasını təsəvvür etmək istəyirdi.

(Ardı var)

525-ci qəzet 2018.- 28 aprel.- S.22.