Sükutun səsi
Kamran NƏZİRLİ
Belarus vətəndaşı,
azərbaycanlı rəssam Kamil Kamalın danışan rənglər
dünyası barədə düşüncələr
Bizə
uzaq və yaxın olan dost ölkənin hotel otağında pəncərədən
çölə baxıram; qanadlı düşüncələrim
bayırdakı payız axşamının mülayim
havasında sükut səsinə (sükutun da səsi olur - bu
barədə bir qədər sonra!) qarışıb, gözlərim
isə yazı masasının üstündəki bloknotumun
açıq qalmış səhifəsindədir. Vərəqin
başında sol tərəfdən təkcə bu sözlər
yazılıb: “Minsk, 5 sentyabr, 2017-ci il. “Planet” hoteli... Bir azdan
Aleslə birlikdə həmyerlimiz, rəssam Kamil Kamalla
görüşə gedəcəyəm...”
Uşaq
çağlarımda ata-anamdan, film və kitablardan eşitdiklərim,
gördüklərim və öyrəndiklərimdən, tələbəlik
illərində oxuduğum
“Sımon-musiqi”sinin vətənpərvər müəllifi
Yakub Kolasın sehirli misralarından bilirdim ki, belaruslar milli-mənəvi
dəyərlərə, torpağa, ailəyə, dostluğa, mədəniyyətə,
sözə, sənətə, şeirə, nəğməyə...
bağlı adamlardı.
İndi bu qərib hotel otağında, çiskinli bir payız
axşamının qarışıq duyğularıyla
belaruslu həmkarım və dostumdan - istedadlı
yazıçı-jurnalist Aleksandr Nikolayeviç
Karlyukeviçdən zəng gözləyirəm. Axı səhər görüşəndə mənə
demişdi ki, axşamçağı mütləq sizin-bizim həmyerlimiz
Kamil Kamalın emalatxanasına gedəcəyik.
Düzü, bir qədər narahatam: birdən
görüşümüz bu dəfə də baş tutmaz!
Sonra içimdəki tərəddüdlər səssiz
düşüncələrimlə birlikdə dərhal
uçub bayırdakı təmiz havaya qarışır,
sakitləşirəm: belaruslu mujik söz verdisə, mütləq
yerinə yetirəcək!
Bayırda narın yağış yağır. Şəhərin
irili-xırdalı, rəngbərəng dam örtükləri
mənə Bakının köhnə sovet məhəllələrindəki
“stalinka” deyilən binaları xatırladır - göyərçinlər
qoşa-qoşa, ya da dəstə-dəstə o baş bu
başa uçuşur, arabir islaq damların üstünə
qonub təhlükəsiz və rahat-rahat gəzişirlər.
Bura əzabkeş Belarusun paytaxtı qəhrəman Minsk şəhəridir;
səliqə-səhmanlı, göyərçinli,
yağmurlu, küknarlı, trolleybuslu, izdihamlı,
qonaq-qaralı Avropa şəhəri... İstər
mərkəz olsun, istərsə də ətraf meydanlar...səs-küy
eşitməzsən. Burda sükutun səsini dinləyirsən
- bu səsdə həyat var, həyat tərzi var, sevgi, hərarət,
ehtiras, dinclik və sülh var... Burda maşınlar da adamlar
kimidi - dincliyini pozmazlar, sakit-sakit yağan yağış
kimi, havada uçuşan cürbəcür quşlar kimi... Aram-aram yellənən ağcaqovaq yarpaqlarının
pıçıltısını, hər tərəfdə
ucalan yamyaşıl ağacların məğrurluğunu,
çayların, su hövzələrinin, fəvvarələrin
qulaqları yormayan dinc şırıltısını... daha
nələri xatırladırlar. Adamlar və
maşınlar səssiz-səssiz qaynaşırlar. İzdihamlı geniş küçələrdə
belə uğultu, gurultu, qışqırtı yoxdur. Sanki təbiətlə cəmiyyət Allahın
rizasıyla səssiz harmoniya barədə əbədi
saziş bağlayıb. Gözəl sazişdi, sinir
sistemləri pozulmuş adamlara da məlhəm ola
bilər. Burda hər kəs bu təbii
harmoniyadan qidalanır. Hamı sakit-sakit tələsir...hərə
öz ünvanına... Məlum və naməlum
ünvanlara hərə bir cür gedir - piyada gedənlər
var, avtobusla, trolleybusla, metroyla, avtomobillə...velosiped sürənlər
da gözümə dəyir. Bu şəhərin
özünəməxsus əlamətlərindən biri də
budaqları və yarpaqları bir-birinə sarınmış
qamətli qovaq ağaclarının altındakı geniş
çəmənliklərin, çınqıl döşənmiş
və uzandıqca uzanan cığırların təmizliyi, doğma şəhərlərini
sevən, evlərinin çölünü də içi qədər
əziz tutan, yağışlı havalarda belə daim təmizliklə
məşğul olan xüsusi geyimli insanların vicdanlı əməyidir...
Telefon çağırır. Dərhal dəstəyi
qaldırıram. Alesdir. On dəqiqədən sonra hotelin qarşısında
olacağını bildirir. Sevincək
sağollaşıb otaqdan çıxıram. Sərin havanı içimə çəkə-çəkə
Alesi gözləyirəm. Narın
yağış üz-gözümü isladır,
yüngül Qərb küləyini də hiss edirəm. Belə havada gözləmək də adama ləzzət
verir. Nəhayət, Aleslə görüşüb rəssamın
emalatxanasına yollanırıq...
Danışan
rənglər dünyası
Ales Karlyukeviç yolboyu ondan danışır...Deyir ki,
görkəmli şair və yazıçılarımız
öz yaradıcılıqlarında və gündəlik həyatında
Azərbaycana, azərbaycanlılara hər zaman xüsusi yer
ayırıblar. Belarus rəssamı
Kamil Kamala da diqqət xüsusidir. Misal
üçün, xalq şairimiz, mərhum Rıqor Borodulin
onun emalatxanasına çox böyük həvəslə,
açıq qəlblə gedirdi. Rıqor
İvanoviç hələ sağlığında bu qrafika və
fırça ustasının yaradıcılığı barədə
ürək genişliyi ilə gözəl sətirlər
yazıb. Kamil isə artıq qırx ildir
ki, Belarusda, Minsk şəhərində yaşayır;
Rıqor Borodulinin portretini yaradıb. İndi
klassik şairimiz həyatda yoxdur, amma rəssam onun Çin
poeziyasından etdiyi tərcümələr kitabına gözəl
tərtibat verib. Şairin ölümündən sonra
çıxan kitabın illüstrasiyaları da ona məxsusdur...
Aleksandr
Nikolayeviç Karlyukeviçlə üç il
bundan öncə ilk görüşümüzü
xatırlayıram; yüksək intellektual mədəniyyəti,
geniş dünyagörüşü və biliyi, təşəbbüskarlığı
və təəssübkeşliyi məndə bu
xoşsimalı insana qarşı rəğbət
oyatmışdı. Elə həmin
görüşdə də biri-birimizə isinişdik, qərara
aldıq ki, tarixi ədəbi-mədəni əlaqələrimizi
daha da möhkəmlədək. Qoy bizdən
əvvəlki nəsillərin yaratdığı tarixi dostluq
və qardaşlıq müasirlərimizin timsalında daha da
inkişaf etsin, irəliləsin. Aleksandr Nikolayeviç məni
çoxsaylı müasir Belarus yazıçı və
şairləri, ədəbiyyatşünas alimləri, mədəniyyət
və mətbuat xadimləri ilə tanış
etdi. Mən məhz Alesin sayəsində Nikolay
Çerqineç, Svetlana Aleksiyeviç, Vladimir Lipski, Ales
Badak, Georgi Marçuk, İvan Çarota, Yelena Stelmax, Anatoli
Matviyenko, Tatyana Sivets, Maria Kobets, Anastasiya Radikeviç, Yuliya
Aleyçenko ilə tanış oldum, görkəmli
yazıçı və şairlərin əsərlərindən tərcümələr
etdim. O da öz növbəsində bizim müasirlərimizin
yaradıcılığına geniş meydan verir, ədəbi
və mədəni həyatımızın ən önəmli
hadisə və insanları barədə belarusları bilgiləndirir.
Kamil Kamal haqqında da ilk dəfə Alesdən
eşitmişdim...
Qısa
arayış: Kamil Həmzə oğlu Hacıyev
Gürcüstanın Qasımlı kəndində azərbaycanlı
ailəsində doğulub. Bakıda Əzim Əzimzadə
adına rəssamlıq məktəbini, Leninqradda Repin
adına institutda və Rəssamlıq Akademiyasında oxuyub,
sonra təhsilini yarımçıq qoyaraq Belarusa üz tutub,
burda istilik görüb, sığınacaq tapıb; teatr və
rəssamlıq İnstitutuna daxil olub, istedadını, orijinal
düşüncəsini, rənglərlə ustalıqla
davranmasını, heykəltəraşlıq məharətini
dərhal seziblər. Sevimli müəllimlərindən
- xalq rəssamı Qavril Vaşşenko və May Dansiqdən dərs
alıb, öyrənib. Onlar da sevimli tələbələrinin
bənzərsiz yaradıcılığına, özünəməxsus
üslubuna qayğı və diqqətlə
yanaşıblar... Kamil 1991-ci ildən Belarus Rəssamlar
İttifaqının üzvüdür. 2011-ci ildən
Maksim Tank adına Belarus Universitetində rəngkarlıqdan
dərs deyir. 1989-cu ildən bəri rəssamın əsərlərindən
ibarət sərgiləri dünyanın bir çox ölkələrində,
eləcə də Azərbaycanda, Belarusda, Türkiyədə,
Rusiyada, Almaniyada, Polşada, Fransada, İngiltərədə,
ABŞ-da nümayiş etdirilib. Kamil Kamalın təkcə
Belarusda 30-dan çox monumental işləri var; “Həyat
ağacı” fontanının heykəltəraşlıq
kompozisiyası, Belarusun azad edilməsində iştirak
etmiş Sovet İttifaqı qəhrəmanları Həzi
Aslanova, Aslan Vəzirova Mogilyovda və Vileykada ucaldılan abidə
kompleksinin, Belarus Milli Kitabxanasının “Nəğmə”
kompleksinin, “Müstəqillik sarayı” kompleksinin müəllifi
Kamil Kamaldır. O, Belarus yazıçıları Vasil
Bıkovun, Rıqor Borodulinin, Ales Karlyukeviçin də
kitablarına illüstrasiyaların müəllifidir. Onun
haqqında çəkilən sənədli film (rejissor
C.Lukyançikov, prodüser K. Əbilov) 2000-ci il
Monreal festivalında 100 ən yaxşı sənədli film
siyahısına düşüb. Monumental-dekorativ
sənət sahəsində fəaliyyətinə və
ümumiyyətlə, yaradıcılığına Belarus
hökuməti və ayrı-ayrı yaradıcılıq təşkilatları
dəfələrlə qiymət veriblər, Beynəlxalq
diplomlara və mükafatlara layiq görülüb. Ailəlidir. Həyat yoldaşı və
oğlu ilə bərabər Minskdə yaşayır...
... Maşınımız şəhərdən bir qədər
aralıda yerləşən köhnə sovet binalarından
birinin bloku ağzında dayananda yağış selləmə
tökdü. Pilləkənlərlə qalxıb sol tərəfdəki
uzun dəhlizdən keçib qapını döyürük,
saçları ağarmış gülərüz kişi qapını dərhal açır və:
- Vay, vay,
vay, möhkəm yağış yağır deyəsən! İslanmadınız ki? - deyə bizi
içəri dəvət edir.
-
Maşını blokun ağzında saxladıq...biz heç,
buna öyrəşmişik, təki qonağımız
islanmasın... Bunları da sənə gətirmişik, - deyə
Ales ərklə ev yeməkləri və
azuqəsi ilə dolu torbanı rəssama uzadır.
- Niyə
zəhmət çəkmisiz, Aleksandr Nikolayeviç, təşəkkür
edirəm...bizdə hər şey var, süfrə də
hazırdı... Buyurun içəri...
Aleksandr Nikolayeviç dərhal məni təqdim edir.
-
Tanış ol, yerlindir, Bakıdan gəlib, yazıçı
dostumuzdur...
- Xoş
gəlmisiz! Səhv etmirəmsə, biz sizinlə
tanışıq... Ötən il... hə,
hə, Puşkin adına kitabxanada... Çox şadam,
keçin, keçin, rahatlanın, öz evinizdi...
- Təşəkkür
edirəm, Kamil müəllim... Doğrudur, ötən il görüşmüşük...
- Sizin
kitabınız da məndə var...Nə yaxşı oldu!... Aleksandr Nikolayeviç, nə yaxşı
oldu gəldiniz! Mənim eloğlumu da gətirdiniz! Çox
sevindim!
-Biz də
şadıq...
Emalatxanada ondan başqa bir nəfər də vardı.
- Bu da mənim
yerlimdi, süfrəni hazırlamaqda mənə kömək
edir...
Dar,
yarımqaranlıq dəhlizdən içəri keçib azca
sol tərəfə burulduq: burda köhnə divan, kreslo, bir
neçə kətil və balaca jurnal mizi vardı. Mizin üstünə konyak və qədəhlər
qoyulmuşdu. Köməkçi sellofan torbanın
içindəkilərini çıxarıb dərhal
boşqablara düzür, ev sahibi bizi
süfrəyə çağırır.
- Buyurun, əyləşin,
əsl vurmalı havadı... - deyir.
Lakin
Aleksandr Nikolayeviç xahiş edir ki, süfrəyə
oturmazdan öncə emalatxanadakı əl işləriylə tanış olaq. Mən artıq
bəzi “obyekt”ləri telefonumla çəkməyə
başlamışdım. Gördüklərim artıq məni
heyrətləndirib... Hələ bu sənət
əsərlərinin hansı janra və üsluba mənsub
olduğunu özüm üçün aydınlaşdıra
bilmirəm. Hələ onun yaratdığı monumental təsviri
sənət növlərini təyin edə bilmirəm; rəsmləri,
miniatürləri, mozaikaları, qrafikası, vitrajları,
afortları və litoqrafiyası, heykəltəraşlığa
aid kompozisiyalarının fotoşəkillərini, realist və
irreal aləmin ovqatını və ruhunu yaradan onlarla sənət
incisinin müsbət aurası
yarımqaranlıq emalatxanaya sanki gün istiliyi gətirmişdi;
Şərq günəşi ilə Qərb
yağışı üzə-üzə durub doğma,
özü də çox zəngin bir əhval-ruhiyyə
yaratmışdı. Mən sözün həqiqi
mənasında ovsuna düşmüşdüm. Onun iri,
qalın qaşları altında gülümsəyən
gözlərinə baxıram, baxışlarımız
toqquşur, elə bil məndən sual gözləyir, duyuram və
dərhal soruşuram:
- Niyə
məhz Kamil Kamal? Bəlkə bu imzanız nə
iləsə bağlıdı?
- Yox, - dərhal
cavab verir, elə bil bunu gözləyirdi.-
Sualı mənə çox verirlər... Sadəcə hər
iki sözü sevirəm, onlar qoşalaşanda daha sevimli
görünür mənə...(gülür).
Elə bil mənə enerji, güc, qüvvət verirlər...
Bu qoşa qanadlı söz birləşməsində
(ciddiləşir) mükəmməlliklə ağlın,
idrakın, zəkanın, məntiqin, təxəyyülün,
zərifliyin...harmoniyası var.
Keçmişlə bugünün,
bugünlə gələcəyin əlaqəsi var.
Düşünürəm ki, bunlar insanın bütün həyatı
boyu gördüyü işlərə və əməllərə
müsbət təsir edir və etməlidir. Axı ad həm
də insanın tale açarı hesab olunur... (gülüşürük).
“Maraqlı həmsöhbətdir!” düşünürəm. Gözümə
dolabın üstündəki balaca heykəlciklər
sataşır, yaxınlaşırıq. Bu ki
böyük Nizamidir! Rumi də var...
Onun əl işləridir. Deyirəm axı, filosofluğu hardan
qaynaqlanır! Acgözlüklə rəngkarlıq, qrafika və
heykəltəraşlıq nümunələrini seyr edirəm;
müdrik qocalar, Şərqin dahi sənətkarları,
nağıllardakı qəhrəmanlar, mələklər, qəzəbli
vəhşi heyvanlar, kentavrlar, su pəriləri, dərviş
və cənnət quşları... Sirli nümunələrin
hər birində möhtəşəm tarix var, müasir və
qədim dünyanın mistik əlaqələri, mənim kimi
tamaşaçılar üçün sirr, amma sənətşünaslar
üçün aşkar görünən heyrətamiz
harmoniya var. Elə bil rənglər, xətlər, cizgilər,
əşyalar, bürünc məmulatları, nağıl
obrazlar, antik və müasir çalarlar...hər şey
sükut içindədir, amma səssiz danışır. Burda möhtəşəm, sirli qərinələrin,
əsrlərin sükutunu dinləyirəm; səs gəlir (bəlkə
də bu səsi təkcə mən eşidirəm!). Bu nədir belə? Dərviş
səsidirmi? İstər-istəməz “Dərviş” rəsminin
önündə donub qalıram: saqqallı dərviş, amma
gözləri qadın gözlərinə bənzəyir,
başında tovuz quşu oturub, qarşısında heyvan təsviri...
bəs o yanındakı və ətrafındakı kölgəli
təsvirlər nədir? Adamlar, quşlar, su, qadın... Bu da
“Dərvişin məhəbbəti”dir. Gör nə qədər
rəmz var! Sükut və xəyal rəmzi, müdriklik rəmzi!
Bu silsilə “dərvişlər” bəlkə də
qarşımdakı ağsaçlı rəssamın
özüdür, yola çıxıb, qəhvəyi-sarı
rəngli məkanda mənəvi kamillik axtarır,
böyük həqiqət Eşqinə doğru gedir, sufi kimi... Bəlkə elə buna görə də
yan-yörəsindəki incəbelli, qələmqaşlı
gözəlçəyə fikir vermir...
Başqa tablolarına baxıram - yenə Şərq
koloriti, fantastika, mistika elementləri, amma bu elementlər
bir-birinə elə qaynayıb-qarışıb ki, sənətşünas
alimlər bunu Şərq-Qərb vəhdəti
adlandırırlar. “Qəlbimin məbədi”, “Asiya”, “Əbədiyyət”
tablolarında bu xüsusiyyət açıq-aşkar
görünür. Yerli və xarici sənətşünasların
fikrincə, Kamil Kamal müasir rəssamdır. Onun
yaradıcılıq diapazonu çox genişdir, əsərlərində
Azərbaycanın XI əsr intibah dövrünün izləri
görünür, miniatür rəsm elementləri, süjet
qurmaq bacarığı, ideya ilə məzmun vəhdətini
göstərmək məharəti sübut edir ki, o, bu sahədə
yaradıcılıq texnikasına mükəmməl yiyələnib.
Bu baxımdan sənətkara Belarus rəssamlıq məktəbinin də
böyük təsiri olub.
Haşiyə:
Bizim sənətşünas alim Ziyadxan Əliyevin sözləridi:
“... Kamil Kamal özünü monumental və dəzgah
rəngkarlığı, heykəltəraşlığı,
eləcə də qrafika sahəsində sınamaqla dəst-xəttini
uğurla formalaşdırıb. Çoxdan ənənəviləşən
mövzulara artıq otuz ilə yaxın bir müddətdə
Belarus torpağında yaşayan azərbaycanlı sənətkarın
yeni müraciəti çox vaxt onun həzin səslə
oxuduğu qəriblik nəğməsi kimi qəbul olunur...” Sənətkarın
əsərlərini təhlil edən Ziyadxan müəllim daha
sonra deyir ki,
Kamilin “Doğma şəhərin taleyi” tablosuna
şərh verməklə rəssamın həyat hadisələrinə
obrazlı-düşündürücü görkəm vermək
bacarığını əyaniləşdirmək istərdim.
Əsər Azərbaycanın dilbər guşəsi
- Qafqazın konservatoriyası sayılan Şuşaya həsr
olunub. Böyük mədəniyyət mərkəzi
olan şəhərin işğalından sonra çəkilən
əsərdə buludlu səma fonunda görüntüyə gətirilən
möhtəşəm qayanın üzərində iki
yüklü dəvə təsvir olunub. Dərin
dərələrlə əhatə olunmuş qaya
üstündən xilas yolu axtaran bu dəvələrin
yükü də bu dəfə çox ağır və
olduqca qəribədir. Saribansız
qalmış dəvələrin yükü bütöv bir
şəhərdir - Şuşadır. Etiraf
edək ki, bu əsər Azərbaycanda yaradılan və
Qarabağ faciəsini obrazlı biçimdə təqdim edən
ən dəyərli sənət nümunələrindən
sayılmağa layiqdir”.
Mənim
dalğın baxışlarım, qəflətən Azərbaycana
uçan xayallarım yenə qayıdır rəssamın rənglər dünyasına,
sükut içində “danışan” tabloların səslərini
eşidirəm.
- Bax,
gördüyünüz rəsmlər litoqrafiyaya aiddir, - deyə
Kamil müəllim izahat verir. - Bunlar isə qrafikaya, heykəltəraşlığa,
boyakarlığa aid əsərlərdir. Bunların bir qismi
İngiltərə, Fransa, Avstriya, Almaniya, Hollandiya,
Belçika, Türkiyə, Rusiya, Belarus, Azərbaycan və
ABŞ-ın muzeylərində, bir qismi şəxsi
kolleksiyalarda saxlanılır... Kataloqlarda da var...(susur).
Aleksandr Nikolayeviç bizi süfrəyə dəvət
edir, artıq o balaca, lakin dünyanın ən zəngin
süfrəsi bizi gözləyir. Kamil müəllimin
köməkçisi qədəhlərə moldovan konyakı
süzür, ilk sağlıq deyilir, ənənəni pozuruq,
Azərbaycan və Belarus xalqlarının dostluğu şərəfinə
içirik. Mən artıq şəkil çəkmirəm,
başımın üstündə divardan asılmış
fotoşəkillərə maraqla baxıram: Rəşid
Behbudovun, Müslüm Maqomayevin səhnə şəkillərini,
tanımadığım dostlarının fotolarını
görürəm.
- Musiqini
də sevirsiz... - deyə musiqi sənətimizin böyük
nümayəndələrini işarə edirəm.
- Musiqini
sevməyən var? - gülə-gülə
cavab verir. - Rəşidi, Müslümü bütün
dünya sevir... Darıxanda Rəşidin
mahnılarına qulaq asıram. Misilsizdi...
- Kamilin
musiqiyə aid əsərləri də var,-Aleksandr
Nikolayeviç əlavə edir. Onun
yaradıcılığında musiqi mövzusu xüsusi yer
tutur. Baxın, bu kataloqlardakı rəsmlərə
baxın... “Melodiya”, “Nəğmə”, “Musiqi”, “Arfa”, “Sevgi nəğməsi”,
“Dali”, “Nənni”, “Laylay”, “Min birinci nağıl”, “Zəriflik”...
Bunların hamısı sevgiyə və musiqiyə
həsr olunub. Hər biri haqqında
saatlarla danışmaq olar. Sevgi, musiqi, qadın
haqqında düşüncələr, təsvirlərdəki
barmaqların hərəkəti, musiqini dinləmək
pozaları, gözəl qadın obrazları... Bütün
bunlar Kamilin orijinal hesab etdiyim gözəl nümunələrdir.
Belədə təbiətin qoynunda uzanıb onun səsini,
musiqisini, ritmini duymaq istəyirsən...
- Hə,
elədir, Alesin sözünə qüvvət, məndə elə
hər şey təbiətlə bağlıdır...- sənətkar
qaşlarını çatır, ciddi görkəmlə davam
edir. - Təbiət canlıdı, əbədi canlı.
Heç vaxt ölmür, insan isə ölür... Təbiətə müdaxilə etmək də olar,
etməmək də. Gərək biləsən
- nə edirsən, nə üçün edirsən? Təbiəti başa düşmək, ona ehtiramla
yanaşmaq bizim borcumuzdur. Axı biz təbiətin
bir parçasıyıq. Bunu dərk edən adam üçün həyat heç vaxt məşəqqətli
olmaz. Təəssüf ki, bunu bilməyənlər çoxdu,
elə buna görə də yer üzündə çox adam əzab içində yaşayır. Əsl rəssam təbiəti dərk edir,
anlayır. Rəssam təbiətdən
güc alır, onun rənglərini fırçayla dilləndirir,
belə də... elə bil ikinci bir təbiət yaradır.
Mən də insanlara bu ikinci təbiətdən
danışmaq istəyirəm... O təbiəti duyan və
görən gözlərin rənglərdən
yaratdığı aləmdən danışmaq istəyirəm
insanlara. Təbiətin təbiətini görən və duyan
gözlər... O gözlər həyatın ən xırda
detallarını belə görə bilirlər...
O
danışırdı, filosof kimi danışırdı. Söylədiklərini, ədəbiyyatla, klassik
Şərq və qədim yunan fəlsəfəsiylə
bağlı maraqlı fikirlərini yaddaşıma yazmaq,
dini-fəlsəfi mövzuda söhbətlərini yadda saxlamaq
istəyirdim, diktafon götürməmişdim,
hamısını yaddaşıma köçürə bilmədim.
Rəssamın nəzəri
hazırlığı da məndə qibtə doğurdu,
düşünürəm ki, onun
yaradıcılığındakı sürrealistik və
simvolik xüsusiyyətlərin modernizmlə səsləşməsi
bəlkə də dərin biliyindən irəli gəlir.
Kamil müəllimin litoqrafiyaya aid bir neçə əsəri,
o cümlədən, “Miflərin qoruyucusu”, “Yuxugörmə”, “Pritçanın
doğuluşu”, “Nənni”, “Müdriklik tacı”, “Üç
Peyğəmbər”, “Ehtiras” dünya rəssamlıq sənətində
şedevrlər sayıla bilər. Bu əsərlərdəki
fantaziya, obrazlar, rəng və poetik çalarlar, bədii
estetika, habelə abstrakt düşüncə, irreal və real
lövhələrin, təsvirlərin orijinal və maraqlı
üslubda verilməsi böyük rəssam dühasından xəbər
verir. Mənə elə gəlir ki, rəssam
soydaşımız təkcə təsviri sənətin
müxtəlif janrlarında eyni ustalıqla, lakin çox
maraqlı üslublarla (bəlkə də bütün “izm”lərin
sintezindən doğulmuş yeni bir üslubla!) böyük sənət
əsərləri qalereyası yaratmışdır. Onun həm yağlı boya ilə çəkdiyi
abstrakt rəsmləri, həm qrafik əsərləri, həm
də monumental-dekorativ sahədə yaratdıqlarının hər
biri barədə ayrıca danışmaq olar. Belarusda fəaliyyət göstərən azərbaycanlıların
“Qobustan” Mədəniyyət Mərkəzinin dəstəyi və
yardımı ilə rəssamın bir neçə bukleti və
kataloqu işıq üzü görüb. Bundan başqa, İtaliyanın Foedus mədəniyyət
Fondunun dəstəyi ilə rəngkarlıq, qrafika və heykəltəraşlıq
sahəsində sənət nümunələrindən ibarət
nəfis bir Albomu da nəşr edilib. Albomun
giriş hissəsində şair Kiril Zelenoy həmyerlimizə
şeir həsr edib, 15 beytdən ibarətdir və rəssamın
demək olar ki, bütün yaradıcılığı və
şəxsiyyəti barədə lakonik bilgi verir.
Şeirin bəzi misralarının təxmini məzmunu belədir:
“...Mən Şərqi bəlkə də heç vaxt görməyəcəkdim,
amma Kamil Kamal onu mənə göstərdi... mirvari, brilyant,
vulkanik süxurlar, onun palitrasında daha geniş və əlvan
şəkildə işlənən rənglər və əşyalar
dünyaya bir hədiyyədir. Şərq müdriklərinin
obrazlarını, yəhərdə oturan şairin nəğmələrini,
məğrur, amma xeyirxah aslanları, narın qumlar
üstündəki kentavrların izlərini, patriarx
Allahları, Allah-quşları, Sevgini, yağmurlu Minski, Cənnət
və Cəhənnəmin nə demək olduğunu, Belarusun
Svisloçi çayından Sindbada kimi üzən
tilovları, saysız-hesabsız xəzinələri...
gördüm və indi Allaha yalvarıram ki, məni Şərqə
aparsın...”
O
sükutun səsini sevməyə vaxt var...
Arada sükut yaranır, hamı bayırdakı yağışın səsinə qulaq verir. Yenə sağlıqlar deyilir, zarafat-zarafat, konyak şüşəsi boşalır, ürəyimiz isə hələ doludur - sevinclə, sevgiylə, dost məhəbbətiylə, xeyirxah niyyətli arzularla... Birdən rəssam dostumuz qayğılı-qayğılı mənə baxır, həlim səsli pıçıltıyla deyir:
- Düzü, gözləmirdim ki, gələsiniz... Minskə Azərbaycandan çox adam gəlir, amma mənim emalatxanama Bakıdan gələn yeganə azərbaycanlı siz oldunuz... Əlbəttə, buna görə Ales Karlyukeviçə minnətdaram. Sağ olsun, o, mənə çox qayğı göstərir...
Yenə sükut. İçimi təəccüb və təəssüf hissi bürüyür. Ötən il Minskdə Puşkin kitabxanasında ilk görüşümüz zamanı o məni emalatxanasına dəvət eləmişdi; söz versəm də, vaxt və gərgin qrafik ucbatından buraya gələ bilməmişdim. İndi boynumdakı yükdən azad olduğuma həm də sevinirəm! Belə bir dünya şöhrətli sənətkarla üzbəsurət dayanıb yaratdığı heyrətamiz sənət nümunələrinə tamaşa etmək və onlardan sözün həqiqi mənasında zövq almaq sevincini yaşadığıma görə sevinirəm!..
Gecə yarıdan keçmiş hotelə qayıdıram, necə oldusa, yolboyu Rəşid Behbudovun oxuduğu nəğməni zümzümə etməyə başladım, məndən çıxmayan iş - yaxşı səsim varmış: “tələsin insanlar, əldən tutmağa...sevməyə...tələsin...tələsin yaxşılıq daşımağa...yaşamağa... sevməyə... Ölməyə çox tələsməyin...”
Minskinin yağmurlu gecə sükutunu mənim zümzüməm pozurdu. Səhər günəşli Bakıya uçacaqdım - qollarıma güc gəlmişdi, qəlbimə fərəh dolmuşdu, dilim də nəğməliydi...
Bakı-Minsk-Bakı
525-ciqəzet 2018.- 11 avqust.- S.18.