Görkəmli ədib və alim Mir Cəlal Paşayevin mənzil muzeyləri: sənədli materiallar

Azərbaycan Milli Kitabxanasının "Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətləri" seriyasından hazırladığı növbəti şəxsi biblioqrafik göstərici Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndəsi, Əməkdar Elm Xadimi, yazıçı-alim Mir Cəlal Əli oğlu Paşayevə həsr olunub.

Vəsaitin sonuna yazıçının Bakı şəhərində yerləşən "Ədibin evi" muzeyində və Gəncə şəhərində yerləşən ev-muzeyində saxlanılan materiallar əlavə edilib. Bu müsbət əlavə qiyabi şəkildə muzeylərin fondu ilə tanışlığa əsas verir.

İçərişəhərdə Kiçik Qala küçəsində yerləşən və 2017-ci ildə yaradılmış "Ədibin evi"ndə Mir Cəlal Paşayev 1920-1940-cı illərdə yaşamış, bu ev onun ailəsi tərəfindən təmir edilərək ədibin anadan olmasının 109-cu ildönümündə ev-muzeyi kimi mədəniyyətsevərlərin istifadəsinə verilmişdir. "Ədibin evi"nin yaradılmasında məqsəd bu yeri ədəbiyyat, mədəniyyət ocağına çevirmək və bununla da Mir Cəlal irsini davam etdirməkdir.

Ədib onu dünya klassikləri sırasına salan, yazıçı kimi məşhur edən "Bir gəncin manifesti" povestini, "Dirilən adam" romanını və bir çox satirik hekayələrini məhz bu evdə yazmışdır. Həyat yoldaşı Püstə xanımla burada ailə qurmuş, ilk övladları bu evdə dünyaya göz açmışdır.

Muzeydə ədibin əlyazmalarının - roman, pyes və povestlərinin, hekayələrinin, 32 nüsxə məqalələrinin, monoqrafiya və elmi-tədqiqat əsərlərinin əlyazmaları qorunur. Bu əlyazmalardan ərəb əlifbası ilə, rus dilində, makinada yazılmış, düzəliş olunmuş, avtoqraflı, cildlənmiş, variantlarla olanları da vardır. "Dağlar dilləndi", "Dirilən adam", "Açıq kitab", "Təzə şəhərdə", "Mirzə Xəyal", "Mənim yaşıdlarım", "Yolumuz hayanadır" və digər məşhur əsərlərin, Füzuli, Əliqulu Qəmküsar, Mirzə Ələkbər Sabir, Marağalı Zeynalabdin, Cəlil Məmmədquluzadə, Məmməd Səid Ordubadi, "Füyuzat" jurnalı, poemalarda müasirlik, şeir dilində bədii vasitələr, romantizm ədəbiyyatı və digər mövzularda qələmə aldığı məqalələrin, "Ədəbiyyatşünaslığın əsasları" adlı elmi-tədqiqat əsərinin, Füzulinin poetik xüsusiyyətləri haqqında namizədlik dissertasiyasının, XX əsrin başlanğıcında Azərbaycanda ictimai-siyasi həyat və Cəlil Məmmədquluzadə yaradıcılığının məfkurə mənbələri haqqında monoqrafiyalarının mətnlərinin əlyazmaları mühafizə olunur və muzeyin ən dəyərli sənədləri hesab olunur.

Burada həmçinin, ədibin 1960-1966-cı illərdə qələmə aldığı, Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, Mehdi Hüseyn, Səməd Vurğun və digər sənətkarlar haqqında xatirələri, 1960-1969-cu illərdə yazdığı Əbdürrəhman Caminin "Yusif və Züleyxa" poeması, M.C.Cəfərovun doktorluq dissertasiyası, C.Xəndanın Cənubi Azərbaycan ədəbiyyatında milli azadlıq ideyaları və digər mövzulu əsərlər haqqındakı rəyləri, 1955-1960-cı illərdə Azərbaycan və rus dillərində müxtəlif tədbir və mərasimlərdəki (Qazaxıstan yazıçılarının III qurultayı, gürcü şairi A.Kazbeqinin anadan olmasının 100 illiyi münasibətilə və s.) çıxışlarının mətnləri, müxtəlif illərdə Füzulinin poetik dili, Mirzə Yəhya bəy, Çernişevski haqqında, əxlaq, epik əsərlər, Azərbaycan və rus ədəbi əlaqələrinə dair qeydləri mövcuddur.

Həmçinin, ədibə müxtəlif təşkilatlardan ünvanlanan məktublar, şəxsi məktublar, ona göndərilmiş dəvətnamələr, yubileyi, fəxri ad verilməsi və bayram münasibətilə göndərilmiş təbriklər, ona ünvanlanmış 48 ədəd teleqramma və açıqca, yazıçının müxtəlif mövzuda topladığı sənədlər, ədib haqqında sənədlər və yazıçının fotoşəkilləri də mövcuddur.

Əsasən Azərbaycan SSR Maarif Nazirliyi, Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu, Azərbaycan Sovet Yazıçıları İttifaqı, Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu, "Bakı Kinostudiyası", "Azərbaycan Dövlət, Uşaq və Gənclər ədəbiyyatı", "Bədii ədəbiyyat" nəşriyyatları, "Ədəbiyyat", "Azərbaycan müəllimi", "Gənc işçi" qəzetləri, "Literaturnıy Azerbaydjan", "Drujba narodov", "Oqonyok", "Pioner", "Sovetskiy pisatel" jurnallarının redaksiyaları və başqa təşkilatlardan müxtəlif istiqamətli məktublar vardır.

Mir Cəlal Paşayevə ünvanlanan şəxsi məktublara isə Əziz Şərif, Əbülhəsən, Əkbər Yerevanlı, Mehdi Hüseyn və digər şəxslər tərəfindən göndərilmiş və ailə məktubları daxildir.

Mir Cəlal Paşayevə göndərilmiş dəvətnamələr içərisində Y.V.Çəmənzəminlinin anadan olmasının 80, Yusif Məmmədəliyevin 50, Tofiq Quliyevin 50, Səməd Vurğunun 50, Mehdi Hüseynin 50, N.Q.Çernışevskinin 125, N.K.Dmitrievin 50 illiyinə həsr olunmuş yubiley gecələrinə, SSRİ Yazıçılar İttifaqının II və III qurultaylarında iştirak üçün dəvətlər vardır.

Bundan əlavə, ədibə yubileyi, fəxri ad verilməsi və bayram münasibətilə Əziz Şərif, Yəhya Seyidov, Hacıağa Abbasov, Həmid Araslı, Vaqif Arzumanov, Nurəddin Babayev, Faiq Bağırov, Məcid Məmmədov, Həsənxan Təhməzov və başqalarından göndərilən təbriklər, fotoşəkillərinə isə ədibin fərdi və qrup halında olan şəkilləri, həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş şəkillərin illüstrasiyaları, Ş.Qurbanovun Mir Cəlala xatirə yazısı ilə hədiyyə etdiyi fotoşəkli daxildir.

Mir Cəlalın şəxsi kitabxanasında Azərbaycan dilində Nizaminin ərəb əlifbasında 1947-ci ildə çap olunmuş "Şərəfnamə" və "İqbalnamə" əsərləri və V.İ.Leninin 6 cildlik "Seçilmiş əsərləri"nin I və VI cildləri qorunur. Rus dilində isə 81 nüsxə kitab vardır ki, bunlara Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinin müxtəlif cildləri, U.Şekspir, A.P.Çexov, E.M.Remark, A.N.Ostrovski, L.Tolstoy, M.Tven, V.Skott, F.Dostoyevski, M.Qorki, M.Lermontov, N.Nərimanov, S.Marşak, A.Düma, N.V.Qoqol, A.Blok, E.Bertels, V.Q.Belinski və digər tanınmış yazarların kitabları, həmçinin, "Bakı", "Ədəbiyyat və incəsənət", "Azərbaycan gəncləri" və başqa qəzetlərin kəsikləri, ərəb əlifbasında "Maarif və mədəniyyət", "Şəlalə", "Şuro", "Yeni qüvvə" jurnallarının bəzi nömrələri mühafizə olunur.

2007-ci ildə Mir Cəlal Paşayevin 100 illik yubileyi ərəfəsində ədibin xatirəsinə Gəncə şəhərində yaradılmış muzey fəaliyyətə başlayanda eksponatların sayı 150 olmuş, hal-hazırda isə eksponatların sayı 300-dən artıqdır.

Buraya ədibin şəxsi əşyaları, ona həsr edilmiş incəsənət nümunələri, öz əsərləri, muzeyə hədiyyə edilmiş kitablar, qəzet məqalələri, 5 ədəd disk və 122 ədəd ailə şəkli daxildir.

Şəxsi əşyalar kolleksiyasına ədibin orden və medalları, döş nişanları, ailəsinə yazdığı məktublar, Mir Cəlala həsr edilmiş incəsənət nümunələrinə onun yağlı boya ilə işlənmiş portretləri, büstləri, xalça üzərində əl ilə toxunmuş portretləri, tablolar və başqa eksponatlar daxildir.

Muzeydə ədibin Azərbaycan, rus, gürcü, ingilis, qırğız, ispan, rus dillərində həm seçilmiş əsərləri, həm də ayrıca kitab şəklində çap olunmuş hekayələri, romanları, povest və dərslikləri vardır.

Muzeyə hədiyyə edilən kitablar sırasına isə Nəriman Həsənzadə, Elçin Əfəndiyev, Hidayət Orucov, Xalid Əlimirzəyev, Pənah Gülxani, Həcər Hüseynova, İlham Rəhimli, Dildar Vəkilova, Abbas Səmədov və digər müəlliflərin ədib haqqında elmi, bədii əsərləri, esse-araşdırmaları, xatirə-esseləri daxildir. Həmçinin, bu kitablar arasında müqəddəs Quran, ədibin biblioqrafiyası, "Qabusnamə", professor Yusif Seyidovun, Xalq şairi Səməd Vurğunun, professor Hafiz Paşayevin əsərləri yer alıb.

Qəzet məqalələrinə isə müxtəlif illərdə "Gəncənin səsi", "Mədəniyyət", "Ədəbiyyat", "Haqq naminə", "Azərbaycan" və digər qəzetlərdə onun haqqında çap olunmuş materiallar daxildir.

Bundan başqa, ədibin əsərlərindən və yubileylərinə həsr olunmuş tədbirlərdən ibarət disklər, müxtəlif dövrlərdə ailəsi ilə birgə çəkilmiş şəkilləri muzeyin əsas materialları sayılır.

Ev-muzeylərinin ekspozisiyası gündən-günə zənginləşir, muzey əməkdaşlarının təşəbbüsü ilə muzeydə açıq ədəbiyyat dərsləri keçirilir. Açıq dərslər muzeydəki eksponatlarla tanışlıqdan əlavə, Mir Cəlal Paşayevin bədii, elmi və pedaqoji fəaliyyəti haqqında yazılmış videodisklər vasitəsilə daha zəngin bilik əldə etməyə imkan verir. Ədibin şəxsi məktubları və əlyazmaları, eləcə də həyatının müxtəlif anlarını əks etdirən fotoşəkillər qonaqlarda xüsusi maraq yaradır.

Bu ev-muzeylərində milli-mənəvi dəyərlərin qorunmasına, ədəbi mühitin formalaşmasına müsbət təsir edən, Azərbaycan ədəbi prosesinin və hekayə janrının inkişafına təkan vermək məqsədi daşıyan və Mir Cəlalın xatirəsinə həsr olunan hekayə müsabiqələrinin qalibləri mükafatlandırılır, musiqili-ədəbi proqramlar təqdim olunur, kitab təqdimatları və yazarlarla görüşlər keçirilir.

Aygün HACIYEVA

Azərbaycan Milli Kitabxanasının şöbə müdiri, AMEA-nın doktorantı

525-ci qəzet 2018.- 7 dekabr.- S.7.