“Azərbaycanı - onun insanlarını, mədəniyyətini çox sevirəm”

“AZƏRBAYCANLILARIN ÖZ ADƏT-ƏNƏNƏLƏRİNƏ BAĞLILIĞI MƏNİ ÇOX TƏSİRLƏNDİRDİ”

Artıq rahat nəfəs ala bilərəm. Bütün maneələr geridə qalıb. Budur, qarşımda dayanıb: Zülfü Livaneli - musiqiçi, ssenarist, rejissor, siyasətçi və yazıçı - hamısı birində böyük bir insan...

Danışa-danışa, birlikdə pilləkənlərlə İstanbulun Ulus səmtində yerləşən evinə qalxırıq. Yağışdan islanmış rəngli çətirimi alır, “Nə gözəl şəmsiyən var, cıvıl-cıvıl” deyərək, ehmalca yerə qoyur. İçəriyə dəvət edir. Hər tərəfi kitabla dolu evin qoxusu, şüşəni dayanmadan döyəcləyən yağışın səsi Livanelinin təbəssümünə qarışaraq ecazkar harmoniya yaradır.

- Qəhvə içək?

- Olar.

- Sən keç istədiyin yerdə əyləş, mən hazırlayıb gətirim.

- Köməyimə ehtiyacınız varsa, gəlim?!

Gülür, təşəkkür edib mətbəxtə keçir.

Otağın pəncərəsindən “Boğaz”a açılan mənzərəni seyr edirəm. Üç gün sakit yağan yağış hiddətlə, var gücü ilə yaşıllıqları döyəcləyir. Gözüm həyətdəki iki böyük, qara itə sataşır. Qəzəblə tökən yağış heç veclərinə də deyil - dayanmadan bir-biri ilə oynayırlar. Mətbəxdən gələn taqqıltının səsinə arxaya çevrilib, otağın divarından asılmış rəsm əsərlərini, hər tərəfdən mənə tərəf boylanan qalaq-qalaq yığılmış kitablara nəzər yetirirəm. Bir də görürəm, Livaneli gülə-gülə gəlir.

- Qəhvə dəmləyəni işə sala bilmədim. Belə işləri heç bacarmıram.

- İstəyirsiniz mən həll edim?

- Deyəsən, xarab elədim, eybi yox, qalsın. Məcburən qəhvəsiz davam edəcəyik (gülür).

MEHRİBAN ƏLİYEVANIN HƏDİYYƏSİ, RƏŞİD BEHBUDOV SEVGİSİ VƏ QUBA

Müsahibədən əvvəl xeyli söhbət edirik. Evə daxil olandan bəri artıq neçənci dəfədir, baxışlarım divardan asılmış, insanı maqnit kimi özünə çəkən bir əsərə zillənir. Deyəsən, Livaneli də bunu hiss edir, “Qubadır” deyir. Təəccüblə nəzərimi tablodan çəkib, sevinclə gözümü gözlərinə dikirəm. Davam edir: “Bu əsər mənə hörmətli Mehriban xanım Əliyevanın hədiyyəsidir! Çox bəyəndiyim tablodur!”

- Azərbaycana nə vaxt gəlmişdiniz ki?

- Azərbaycan çox sevdiyim ölkədir. İnsanlarını, mədəniyyətini çox sevirəm. Hər zaman musiqisini, ədəbiyyatını, kültürünü, sənətə olan düşkünlüyünü heyranlıqla izlədiyim məmləkətdir. Hələ illər əvvəl uşaq olanda Rəşid Behbudovun konsertlərinə gedirdim. O vaxtlar Ankaraya gəlirdi. O, əsrarəngiz sənətçi idi. Uşaqlıqdan bəri mənim bir Azərbaycan marağım var. Daha sonra Zeynəb Xanlarova ilə tanış olduq. Zamanla bu tanışlıq dostluğa çevrildi. Bura tez-tez gəlirdi, görüşürdük.

Sonra hörmətli Mehriban Əliyeva ilə birlikdə UNESCO-nun xoşməramlı səfiri olduq. Qurumun tədbirlərində iştirak edirdik. Elə bundan sonra 2009-cu ildə Azərbaycan ziyarətimiz baş tutdu. Çox gözəl səfər idi. Bakıda Şəhidlər xiyabanına, Qobustana, Atəşgah məbədinə getdik. Muğam mərkəzinin təməlatma mərasimində iştirak etdik. Hətta oranın təməlini Prezident İlham Əliyevlə bərabər atdıq deyə bilərəm. Ordakı bütün dostlara sizin vasitənizlə salamlar və sevgilərimi çatdırıram.

- Ölkəmizdə sizi düşündürən və təsirləndirən nələrlə qarşılaşdınız?

- Azərbaycan modern ölkədir. Amma bununla belə, ölkənizin öz mədəniyyətinə, adət-ənənələrinə bağlılığı məni çox təsirləndirdi. Türkiyə son illər daha çox Qərbə açıldı və oraları daha çox təqlid etməyə başladı. Bu gün bizdə insanlar Avropanı, xüsusilə Amerikanı yamsılamaqla məşğuldur. Sizdə isə bunu görmədim, keçmişi ilə öyünən, onunla qürur duyan və o adət-ənənənin üzərində əsən, muğamını uca tutan, irsinə, kökünə bağlı olan bir ölkə müşahidə etdim. Heç yadımdan çıxmır, orada çox gözəl məkanda sənətçilər bizə ənənəvi mahnı ziyafəti verdilər. Musiqi dünyasının ən böyük simalarından olan Abdulqadir Marağidən parçalar çaldılar. Buna bayıldım. Səfər ərəfəsində prezident və xanımı ilə Bakıda gəzdik. Xanım Əliyeva bizi qonaq kimi çox yüksək səviyyədə qəbul elədi. UNESCO təmsilçiləri kimi səfərdən çox məmnun qaldıq. Hamımız Azərbaycandan heyranlıqla geri döndük. Çünki dediyim kimi, sən öz mədəniyyətinə dəyər verməsən, başqası da dəyər verməz. Ona görə də sən özündən başqası olmağa çalışmayacaqsan ki, özündən nəsə çıxarasan. Azərbaycan bu məsələdə nümunədir və Türkiyəyə də örnək olmalıdır.

- Romanlar, filmlər, albomlar, musiqilər... Bir ömrə bu qədər iş necə sığdı?

- Düzü. heç mən özüm də bilmirəm. Bunların hamısı deyəsən, bir ruh halıdır. Amma başlanğıcdan, uşaqlıqdan özümü hazırladığım iş yazmaq idi. Yazar olmaq üçün çoxlu ədəbiyyat oxuyaraq özümü yetişdirirdim. Çünki niyyətim bu idi. Amma 1971-ci ildə Türkiyədə “askeri darbe” - hərbi çevriliş baş verdi. O çevrilişdən sonra Türkiyədə bir çox oxucu və yazıçı heç bir günahı olmadan həbsxanalara atıldı. Bəzi tələbə yoldaşlarımız öldürüldü, bəziləri edam edildi. Onlarla bağlı bir çox parçalar bəstələdim. Musiqi ilə həvəskar kimi maraqlanırdım. Lakin həmin parçalar çox məhşurlaşdı, sanki o xuntaya qarşı xalqın, demokratiyanın səsinə çevrildi. Beləcə, musiqiyə bağlılığım daha da artdı və sonra əl çəkə bilmədim. Hər kəs yeni val, yeni bəstə, yeni orkestrovka istədi. Bir tərəfdən də romanlarımı yazırdım. Sonra musiqi yazmağı azaldıb romanlara daha çox vaxt ayırmağa başladım. Gündəlik həyatım onsuz da düşünmək və yazmaqla keçir. Əvvəl daha çox bəstələyirdim, indi azalıb. Sənətim mənim həyatımdır. Bunun xaricində həyatım yox kimidir.

FİLM ÇƏKMƏYƏ, MUSİQİ İLƏ MƏŞĞUL OLMAĞA SON - O SƏHİFƏ QAPANDI...

- Çoxdandır yeni mahnılarınızı eşitmirik. Roman yazmaq çox vaxt aldığı üçün bəstələrə ara vermisiniz?

- Musiqiyə ara verdim, deməzdim. Deyəsən, bir nöqtədən sonra son qoydum. Baxın, mən 70-ci illərdə tanınmağa başladım. Albomlar buraxdım. İndi o illəri düşünün, 80-ci illərdə də belə davam etdim, musiqilərim reytinqlərdə yenə birinci idi. Otuzdan çox albom çıxardım, mindən çox konsert verdim, əlliyə yaxın filmə musiqi bəstələdim. İçlərində “Yol”, “Sürü” kimi filmlər, bundan başqa, Türkan Şorayın, Yılmaz Güneyin filmləri də vardı. Özüm filmlər çəkdim, rejissorluq etdim. 80-ci illərdə də eyni surətlə davam edirdim. Sevgi seli, xalqın marağı, insanların rəğbəti ta ilk gündən 2010-cu ilə qədər belə davam etdi. Ən sonunda içərilərində Sezen Aksu, Sıla, Candan Erçetinin və digər dostların olduğu əlliyə yaxın sənətçi toplandı və mənə 3 CD-lik “Əllinci ilə ərməğan” adlı əlli bəstəmdən ibarət albom çıxartdılar.

- Buna təkrarçılıqdan yorulmaq demək olarmı?

- “Davamlı səhnədə olacağam” deyə qayda yoxdur. Onsuz da insanlarla içimin mahnısını paylaşdım. İndi sadəcə, piano suitləri yazıram. Onu dünyanın müxtəlif millətlərinə məxsus əcnəbilərə verirəm, onlar ifa edirlər. Bunun xaricində musiqi ilə məşğul olmur, konsert vermirəm. Dayandırmışam. Hə, özümü təkrarladığımı hiss etdim. Hər il burada açıq hava teatrına, ya da antik teatra gedirik, yenə anşlaq. Hamımız birlikdə “Yiğidim, Aslanım”lar, “Leylim Ley”lər və digər mahnıları söyləyirik. Bu, təkrarçılıqdır, yenilik yoxdur... Mütəmadi olaraq keçmişi anmağa bənzəyir. O qədər çox konsert tələb edirlər ki... İnsanların ehtiyacı var, bilirəm. Amma özümü təkrarladığım heç nə məni təmin etmir.

1997-ci ildə hippodromda Türkiyə tarixində ən böyük konserti təşkil elədik. Beş yüz min nəfərdən artıq tamaşaçı qatılmışdı. İndi siz deyin, beş yüz mindən çox insana konsert verdikdən sonra, musiqi aləmi üçün bundan artıq nə edim?

- Son konsertiniz nə vaxt olub?

- Son konsertim İrlandiyanın musiqi qrupu olan “U2” ilə birlikdə oldu. Qrupun solisti Bono zəng elədi ki, bərabər səhnəyə çıxaq, onu qıra bilmədim, çıxdım. Son səhnəyə çıxışım Bono ilə bərabər oldu.

- Yəni musiqi bitdi, həyat hekayələri başladı?

- Danışılası həyat hekayələri çoxdur. Həm də musiqi bəstələməklə həyat hekayələri yazmaq fəqli sahələrdir. Musiqi ilə duyğuları ifadə edirsən, daxilindəki hissləri üzə çıxarırsan və başqalarının içindəki eşq, darıxmaq, həsrət, vətən duyğularını qabardırsan. Roman yazmaq isə bambaşqadır. Düşüncələri və həyat hekayələri ancaq ədəbiyyat yolu ilə çatdıra bilərsən. Bunu mahnı ilə izah etmək çox çətindir. Yenə deyirəm, danışılası çox həyat hekayələri var. İnsanlarla paylaşılası fikirlərimi hələ bitirməmişəm. Dolayısı ilə romanlarla indi həqiqətən yeniliklər ərsəyə gətirirəm. Musiqidə nə lazım idisə, etdim. Əlli il bəstələdiyim musiqiləri insanlarla, dünya ilə paylaşdım. Sonda davam etmək lazım deyil, təqaüdə çıxıb oturmaq lazımdır. Roman yazmaq məni çox həyəcanlandırır. Məni həyəcanlandırmayan işi isə əsla görmürəm. Mən həyatda heç vaxt müvəffəqiyyət, pul, digər belə şeylər üçün çalışmadım. Hər zaman yalnız içimdən gələni etdim.

- “Vida”, “Şahmaran”, “Sis”, “Yer demir, göy baxır” kimi yaddaqalan filmlər çəkdiniz. İndi kino sahəsində də susqunluğunuzu görürük. Bu susqunluğunuza müvəqqəti fasilə deyə bilərikmi? Yəni kinoya haçansa bir də qayıtmağınız mümkündürmü, yoxsa musiqi kimi ona da son qoydunuz?

- Yox, müvəqqəti deyil, musiqi kimi kino sahəsini də buraxdım. Bundan sonra kinoya dönmək niyyətim yoxdur. Həmişə düşünmüşəm ki, həyat mənə bir dəfə verilib və bu həyat bir gün ölümlə sonlanacaq. Ona görə də ölməzdən əvvəl içimdən gələni, etmək istədiyim işləri görməliyəm. Ruhum azaddır. Yəni insanlardan qorxmuram. Müvəffəqiyyətli olmusan, hər kəs səni sevir, təqdir edir, hətta zirvədəsən, amma qalxıb özünü bambaşqa sənət tərzinə atırsan. Bu, özünü uçurumdan atmaq kimidir. Bir sahədən başqa sahəyə keçəndə əvvəlcədən uğur qazanacağına təminat yoxdur. Film çəkməyə başladım, alınmaya bilərdi, amma yaxşı oldu. Başqa işlər də onun kimi. Həm də mən bunları “Baxın, nə qədər parlaq insanam, hamısını edə bilirəm” deyə yox, özümü müxtəlif yönlərdə ifadə edə bildiyim üçün edirəm. Filmin ayrı, romanın ayrı, musiqinin ayrı dili var. Bu işlərin hər birinə başlayanda məqsədim yalnız özümü ifadə etmək olub.

- Amma əl atdığınız hər bir sahədə gördüyünüz işlər işım-işım işıldayır...

- Bəli, əslində, elə oldu. Niyəsini isə bilmirəm. Bununla bağlı özümü təqdir etmək fikrim də yoxdur. Musiqidə bu qədər uğur qazanmış bir insanın romanlarının ölkədə ən çox satılan kitablar halına gəlməsi, böyük oxucu kütləsi qazanması gözəl hissdir. Mənə məxsus “Doğan Yayın Evi”ndə son altı ildə çıxan kitablarımın sayı üç milyona çatıb. Bu, Türkiyə üçün yüksək göstəricidir.

“BİR GÜN “RUSİYADA KİTABINI İMZALATMAQ ÜÇÜN UZUN SIRALAR YARANACAQ” DESƏLƏR, GÜLƏRDİM”

- Kitablarınız dayanmadan dünyanın müxtəlif dillərinə tərcümə edilir. Hətta bu yaxınlarda Rusiyada keçirilən imza mərasiminizi izlədim. O necə izdiham idi? Xoşbəxt görünürdünüz!

- Kitablarım Çində, Amerikada, Koreyada çap edilir. Son dəfə Rusiyada “Qardaşımın hekayəsi” çıxdı. “Qızıl meydan”da imza gününə getdim. Nə vaxtsa belə bir şeyin baş verəcəyi ağlıma da gəlməzdi. Bir zamanlar Türkiyədə “Qızıl meydan” desəydiniz, birbaşa həbsə gedərdiniz, “SSRİ” sözünü dilinizə gətirsəniz, dəmir barmaqlıqlar arxasına atılardınız. Ora gedəndə bu barədə çox düşündüm. Öz-özümə “Bu nə taledir” deyə sual verdim. Kremlin önündə, “Qızıl meydan”da çadırlar qurulmuşdu, kitab sərgisi təşkil olunmuşdu, mən orada çıxış edirdim, yüzlərlə rusiyalı isə qarşımda dayanıb məni dinləyirdi. İmza mərhələsində isə oxucu sırasının harada bitdiyi görünmürdü. Yəni həyat çox qəribədir. Gözləmədiyiniz şeylər olur. Dayanmadan sürprizlər baş verir. Gəncliyimdə desəydilər ki, bir zaman “Qızıl meydan”da imza günü keçirəcəksən və izdiham olacaq, qətiyyən inanmazdım.

- Başqa kitablar da tərcümə edildi, yoxsa hələ ki təkcə “Qardaşımın hekayəsi”dir?

- “Qardaşımın hekayəsi” çap edildi və çox sevildi. Sonra “Mutluluq” da çıxdı. Növbədə “Serenad” var.

“ŞƏFQƏTİN HƏDDƏN ARTIQ ÇOX OLMASI FACİƏYƏ APARIR”

- “Qardaşımın hekayəsi”ndən bərk təsirləndim. Həmin qucaqlamaq makinası həqiqətənmi var?

- Əlbəttə, var. Qucaqlamaq makinasını icad edən insan amerikalıdır. Bəzi insanların psixoloji narahatlığı olduğu üçün başqasına toxuna bilmirlər. Bəzilərinin isə toxunmağa kimsəsi yoxdur. İnsanlar üçün sarılmaq bir ehtiyacdır. Təkcə insanlar yox, heyvanlar üçün də belədir. Onlar da bir-birinə, balalarına, sahiblərinə sarılırlar. Əslində, bu ehtiyac Qərb toplumunun faciəsidir. Təsəvvür edin, insanın qucaqlayacaq anası, sevgilisi, yaxını yoxdur. Fikirləşirsən ki, bu, necə həyatdır? Ona görə də belə bir makina yaradılıb. Qolları yumşaqdır, qucaqlanmağın dərəcəsini içəridən istədiyin kimi tənzimləyə bilirsən. Hər gün ora girib özünü qucaqladıb yatan o qədər insan var ki. Bu, insanın özgələşməsinin, biganələşməsinin ən son nöqtəsidir.

- Amma əsərdə makina adama sarılır və sonda onu öldürür. Həqiqətənmi bərk qucaqlamaq, hədsiz şəfqət adamı öldürür?

- Hədsiz şəfqətdən ölənlər, bir də ruhu şikəst qalanlar var. Həyatda bir tarazlıq var. Bəzən yerindən qalxıb su içməyə belə güc tapmırsan. Bu, sevgidə də belədir, digər münasibətlərdə də... Şəfqətin həddən artıq çox olması faciəyə aparır.

“DİLİNİZDƏ “QAÇQIN” SÖZÜ VAR, BU KƏLMƏYƏ HEYRANAM... BİR ROMANIMA VERƏCƏM BU ADI”

- “Huzursuzluq” romanı çox ağrılıdır. Yazarkən nə hiss edirdiniz?

- “Huzursuzluq” ağrı çəkə-çəkə yazdığım romandır. Ona görə də yazarkən buna diqqət etməyə və araya məsafə qoymağa çalışdım. Çünki hekayəni yazarkən yaşadığım hissləri bəlli etsəm, melodram olardı. Halbuki bu, bir faciədir. Faciə ilə dramı ayırd edə bilmək çox vacibdir. Faciələrdə insanlar ağlamır, acı hadisələri seyr edirlər, məşhur yunan əfsanəsi Edip kimi. Varlıq-yoxluq, həyat-ölüm kimi mövzular insanları ürküdür. Aşağı səviyyədəki yazıçılar dayanmadan duyğuları təhrik etməyə çalışırlar. Bu, bir az ara mahnılarına bənzəyir. Mənim hadisələrə baxışım elə deyil. Nə qədər üzülsəm də, “Huzursuzluq”dakı hekayəni soyuqqanlı danışırdım. Şərt budur, elə təsiri də o qədər güclüdür.

- Oxucuların çoxu romanın sonluğundan razı qalmayıb. Düşünürlər ki, yarımçıqdır. Bəs, həqiqət nədir?

- Sonu harasa bağlamaq çox asandır. Qəhrəmanları evləndirə bilərəm. Ya da buna bənzər nəsə edib, oxucunu daha da məmnun etmək olar. Amma bizim danışdığımız faciədir, axı. Sizdə çox gözəl bir söz var: qaçqınlar. Mənə görə, “qaçqın” qədər gözəl söz yoxdur. Yeri gəlmişkən, bir romanıma bu adı vermək istəyirəm. Çünki bu kəlmə bizim dilimizdə yoxdur. Həddindən artıq gözəl sözdür. Onu da deyim ki, mənə dərindən təsir edən xeyli sözləriniz var. Diliniz çox zəngindir. “Huzursuzluq”da məhz qaçqın həyatını göstərmək istəmişəm. Əslində, bu an bir son yoxdur, eyni vəziyyət davam edir. Qərb də qaçqınları istəmir. Elə romanın sonunda Avropaya gedərkən Ədirnə yolunda, sisin, dumanın içində bir tarlada qalırlar. Keçirdikləri boşluq duyğusunu orada yaratmaq istəmişəm. Hekayə bitmir. Orada “mutlu son” yaratsam, böyük haqsızlıq olardı.

- Onsuz da, dünyada hər şeyin naməlum olduğunu demişdiniz...

- Bir yerə calanan sonluqlar Hollivud filmlərinin formuludur. Çox faciəvi bir hekayə də danışsalar, sonunu mütləq yaxşı bitirmək, izləyicini xoşnud edərək yola salmaq istəyirlər. Həmin filmlər gəlirlərə hesablanır. Yazıçının işi bu deyil. İnsanların kitabı “xoşbəxt son” ilə bitirməkləri üçün heç nə edə bilmərəm.

- “Serenad” içərisində sevgi, siyasət, müharibə, sürgün, ayrılıq, ölüm olan dərin romandır. Burada da hər şeyin üstündən xətt çəkib, insanı ucaltmısınız.

- “Serenad” çox maraqla qarşılandı. İnsanlar onu oxuduqca oxuyur. Çox böyük oxucu kütləsi qazandı. Ən çox məktub, e-mail aldığım romanlarımdandır. Sosial mediada bəzən bu haqda yazırlar, oxuyuram. “Biz bu kitabı bitirdikdən sonra başqa nə oxuyaq?” deyib, bir müddət kitab oxuya bilməyəcək vəziyyətə düşənlər var. Eyni hal Almaniyada almanca çap ediləndə də baş verdi. Başqa ölkələrdə də eyni təsir gücü yaratdı. Çünki əsərdə faciənin içində böyük eşqdən bəhs edilir. Orada vacib olan sevgidir. Onsuz da mənim bütün romanlarımda insana insan olaraq baxılır. Kitabda yazıldığı kimi, uniformalar, bayraqlar, sərhədlər - hamısı əhəmiyyətsizdir. İnsan - insandır. “Huzursuzluq”da “Mən bir insandım, abla” deyir. Əslində, mənim bütün yaradıcılığımda belədir - insana insan kimi baxmaq. Bu gün həyatda o qədər gülməli şeylər olur ki... Məsələn, bizim Egedə Ayvalık rayonu var. Qarşı tərəfində isə Midilli yerləşir. Aralarındakı məsafə azdır. Yaxud da Kuşadası, Samos... Biri Yunanıstana aiddir, o biri Türkiyəyə. Adam bir kilometr bəridə doğulsa, türk milliyətçisi olur, “Yunanlara lənət olsun” deyir və onlardan bir insan belə görsə, öldürmək istəyir. Bir kilometr o tərəfdə doğulsa, bu səfər yunan milliyyətçisi olur, türkə nifrət edir. Bunlar əslində, gülməli şeylərdir (gülür).

- İnsan daha dəyərlidir.

- Əlbəttə!.. İnsan - insandır.

- Doğrudanmı həyatın iki gerçəyi var?

- “Serenad” romanındakı sevgi insanları çox təsirləndirdi. Professor Maksimilian Nadyaya qarşı dərin hisslər bəsləyir. Bu hekayəni isə bizə həyatında heç vaxt o cür sevgi görməyən, yaşamayan Maya danışır. Artıq modern dünyada belə sevgiyə rast gəlmək olmur. Varsa, bu, çox azdır. Köhnə eşqlər başqadır. Maya 36 yaşında çətin şərtlər altında İstanbulda işləyir. Evlənib sonra boşanıb, bir uşaq anasıdır. Özünü professorun Nadyaya olan sevgisinə həsr edir. Ən axırda mövzu həyatın iki gerçəyinə gəlib çıxır: Eşq və Ölüm! İnsanlığın iki böyük mövzusu var əslində: Eşq və Ölüm! Dünyada bundan böyük mövzu yoxdur.

“MƏN TƏKCƏ ÖZ DÜŞÜNCƏLƏRİMDƏN İBARƏTƏM” DEMƏK OLMAZ”

- Kitabda bəzi məqamlar var, onu ancaq həmin anı yaşayan qadınların bilməsi mümkündür. Romanı qadın ruhuna bürünərək yazdığınızı deyə bilərikmi?

- Mən o kitabı qadın kimi, qadın səsi ilə yazdım. Əslində, çox maraqlıdır. Bununla bağlı mənə çox suallar verildi. Ümumiyyətlə, yazıçı sadəcə özünü yazmamalıdır, ünsiyyətdə olduğu bütün insanlarla empatiya qurub, ruhlarının içərisinə girib, onların gözü ilə dünyanı görə bilməlidir. Yoxsa, sadəcə özünü yazmaqla yazıçı olmaq mümkün deyil. Bunu qəbul etmirəm. Qadın oxucuların çox maraqlandığı, həmişə soruşduğu bir epizod var orada: Maya axşam bir yerə dəvət edilir, hazırlaşmaq üçün gözəllik mərkəzinə üz tutur. Usta üz cizgilərini önə çıxarmaq üçün saçlarını yuxarıdan toplayır. İlk dəfə bu cür saç düzümü yığdıran Maya aynaya baxır, “Çox çılpaq göründüm, böyük gərdanlığı boynumdan asıb açıq yerləri qapadaram” deyir. Kitabı oxuyanlar isə bunların “qadınca” olduğunu deyirlər. Onların “qadınca” dediyi, əslində insancadır. İnsan olan hər kəs bunları hiss edir. Bir dəfə Amerikada da eyni sualı verdilər, dedim ki, sənətçilərin ruhu ilə qadınların ruhu bir-birinə yaxındır. Tolstoy yaradıcılığına nəzər salaq, yaşlı vaxtlarında gənc qızın dili ilə “mən” deyərək roman yazır. İşlədiyi yerə gəlib-gedən, özündən yaşca böyük, qardaş dediyi bir hərbiçi ilə bir-birilərini sevirlər. Evlənirlər. Onun ərinə qarşı dəyişən hisslərini “mən” deyərək yazır. Deməli, belə yazmaq lazımdır. “Mən təkcə öz düşüncələrimdən ibarətəm” demək olmaz.

- “Donmamaq üçün qaşıq kimi olmaq”. Bunu ilk dəfə “Serenad”da oxudum. Gənc vücudun yaşlı bədəni ölümdən bu şəkildə xilas etməyi insanı düşündürür.

- O səhnəni mən də çox sevirəm. Biri 87 yaşlı kişi, o biri 36 yaşlı qadındır. Qadın ölüm ayağında olan vücuda gənc bədəninin hərarəti ilə həyat verir. Mənə elə gəlir ki, bu, çox yaxşı epizoddur. Həmişə belə fərqliliklərdən yararlanıram. “Huzursuzluq” romanımda təcavüzə məruz qalan qadın uşaq doğur. Körpəni dünyaya gətirdikdən sonra üzünü görmək istəmir. Amma məcburiyyətdən ona süd verir. Özü də daxil olmaqla yanındakı digər iki qadın da onun döşündən gələn südlə sağ qalır. Çünki dağlara sığınıblar, yeməyə də heç nə tapa bilmirlər. Bir körpənin qisməti üç nəfəri yaşadır. Bu da fiziolojidir, belə şeyləri sevirəm. Hazırda “Serenad” romanı əsasında amerikalılar və almanlar film çəkirlər. Ssenari üzərində çalışırlar. Yəqin bir-iki ilə hazır olar. Filmlə bağlı danışanda həmin səhnənin üstündə dayandım, rejissora xəbər göndərdim ki, ssenaridə Mayanın professoru qucaqlamağını yazıldığı kimi çəkmək lazımdır. Əcnəbi ssenaristlər mənə dedilər ki, yatağa girmək bizim cəmiyyətdə çox da qeyri-adi hal deyil, ola bilər müsəlman ölkələrində elədir. Dedim anlamırsınız, müsəlmanlarda bu, qadağan deyil, burada məsələ başqadır. Bir gənc qadın istiliyi ilə yaşlı kişini ölümdən xilas etmək üçün vücudunu onunla bütünləşdirir. Dedim, siz buradakı dərinliyi görmürsünüz? Dərhal beyinlərində “müsəlman ölkəsində ayıbdır, Qərbdə deyil” fikri formalaşır. Əl çəkin belə boş söhbətlərdən, keçin bu mövzuları.

(Ardı gələn şənbə sayımızda)

Türkan TURAN

525-ci qəzet.- 2018.- 15 dekabr.- S.10-11.