Azərbaycan Respublikasının Prezidenti 2018-ci ili Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli elan etmişdir

Müsəlman Şərqində ilk demokratik respublikanın elan edilməsinin 100 ilinin 23 ayı müstəqillik, 71 ili istila-fasilə dövrüdür. Vətəni tərk edib mühacirət həyatı yaşayan mücahidlər müstəqilliyin yenidən qələbəsi uğrunda mübarizələrini qətiyyətlə davam etdirmişlər. Mühacirət mətbuatı bu, istila-fasilə dövrünün canlı salnaməsidir. Nəzərdən keçirək.

(Əvvəli ötən şənbə sayımızda)

Təəssürat

Rus Məclisi-Məbusanı olan “Qosudarstvennı Duma”da heç vəqt eşitmədim ki, “inorodes” deyilən qeyri-rus və bunlardan baxüsus müsəlman məbusları nitq üçün kürsüyi-xitabətə çıxarkən onu təbrik edib əl çalsınlar.

Lakin biz qafqazlıyıq, mehmannəvazlıq bizim yaxşı, ya fəna xasiyyətlərimizdən biridir. Odur ki, parlamanımızda qeyri-müsəlman məbusları nitq söyləməgə çıxarkən, müsəlman əzaları onlara heç olmasa bir “Allah saxlasın” edib əl vurdular, halbuki hələ məlum deyil idi ki, bunlar bizim xeyrimizə danışacaqdırlar, yoxsa zərərimizə.

Zatən əziz dostumuz gürcülərin, həmdərdimiz polyakların, hörmətli almanların və aşinamız yəhudilərin məbuslarından zərərimizə danışılacaq sözlər gözləmirdik. Bizi maraqlandıran “Rus-slavyan” cəmiyyəti-məbusunun bəyannaməsi idi.

Məbus Vinoqradov cənabları haman bəyannaməni oxudu, məclis diqqətlə qulaq asdı. Marağımıza toxunan yerlərinə də bir söz deyən olmadı.

Haman bəyannamənin xülasəsinin, xülasəsinin xülasəsi budur:

- Vahid Rusiya və azad Azərbaycan.

Yəni Rusiya dövləti əvvəlki kimi öz yerində qalsın və Azərbaycan da azad olsun!

Bu mətləb ki adına “nazik” demək layiqdir, bir çoxlarını fikir dəryasına qərq edir.

Necə ola bilər ki, Rusiya dövləti əvvəlki yerində qalsın və Azərbaycan da azad olsun?

Əgər Rusiya dövləti əvvəlki yerində qalsa, Azərbaycan azad olmaz.

Əgər Azərbaycan azad olsa, Rusiya dövləti əvvəlki yerində qalmaz.

Həqiqət, bu bir müəmmadır!

Mən zənn edirdim ki, “Vahid Rusiya və Azad Azərbaycan” şü-arı, bu gün bir para sosialistlərin Rusiyada federativ bir cümhuriyyət yapmaq arzusuna işarədir ki, bir vəqt “Müsavat” firqəsi dəxi bu arzuda olub “türklük” ittihadına bu növ ilə bir yol açılar, zənn edirdi.

Lakin bu degilmiş: bəyannamədə “Rus Federativ Cümhuriyyəti” naminə heç bir işarə də yoxdur.

O halda, bəs müəmmanın açarı nərədə?! Şübhəsiz ki, “azad” sözündədir.

“Azad” sözü öylə bir “Allah bəndəsi” sözüdür ki, dartsan-dartılar, yığsan-yığılar, açsan-açılar, yumsan-yumular ...

Bizə “Vahid Rusiya və Azərbaycan” şüarı qərib və hətta məhal görünür.

Amma “Rus-slavyan” cəmiyyətinə nə qərib görünür, nə də məhal. Çünki “azad” sözünü biz başqa bir mənada anlayırıq, onlar da özgə bir məzmunda, odur ki, bizə çətin görünən şey onlara asan görünür.

“Hər halda biz, vahid Rusiya qurmaq işlərinə heç bir vəchlə xələl yetirib mane olmarıq və bu şərtlə ki, bu işdən bizim istiqlalımıza zərər dəyməsin”.

Bu sözləri parlaman məclisinin zəbani-hali diyordi

...........................................................................

Əvvəlcə adını da dürüst yaza bilməyən və İstanbula gedib bir il qalmaqla türk ədəbi lisanını və kitabətini mükəmməl deyiləcək surətdə öyrənmək istedadı göstərməklə bizi heyrətdə qoyan doktor Qarabəy cənabları “İttihad” fraksiyasının bəyannaməsini oxudu.

Qosudarstvennı dumaların sağ cinahında oturan fraksiyaların bəyannamələri yadımdadır ki, təqribən bu məzmunda idi:

Milliyyət məsələsində şovinizm

Din təəssüb

Kəndli qamçı

Fəhlə yumruq

Özgə millətlər ruslaşdırmaq

Qomşular ədavət

Amma bizim parlamanın sağ cinahında yerləşən “İttihad” partiyası, bəyannaməsinə görə o qədər hürrəndiş, o qədər azadi-dust və o qədər demokratikdir ki, “Duma”nın solunun solunda da oturmağa layiqdir.

“İttihad” fraksiyasının, parlamanımızın sağ tərəfinə meyl və məhəbbəti o dərəcədədir ki, doktor cənabları öz nitqini məclisin sağ kürsüsündən deməkdə dəxi israr edib, sədr cənabları ilə də bir balaca mübahisəyə girdi.

Qarabəy cənabları, fraksiyalarının vətən və millət yolunda nəyi və necə müdafiə edəcəklərini bir-bir sayarkən, əzcümlə “möh-tərəm Rusiya demokfatiyasının əlilə qazanılmış və bizə ehsan edilmiş qənimətlərdən” danışdı.

O gündən bəri fikirdəyəm ki, görəsən o “qənimətlər” ki möhtərəm rus demokratiyasından bizə “ehsan” edilibdir hansı qənimətlərdir ki, bizim ondan xəbərimiz yoxdur?

Bəlkə bizim “ehsan” payımızı özgələr ycyibdirlər ki, bizə çatmayıbdır!

Mənim yaxşı yadımdadır ki, möhtərəm rus demokratiyasının əlilə qazanılan “qənimətlər” hürriyyətlər idi. Və bu da yaxşı yadımdadır ki, o “qənimət”lərdən bizə nəinki “ehsan” etmədilər, hətta Nikolay zamanından bəri “dilənçi payı” olmaq üzrə əlimizdə qalan “qənimətlər”i də geri almaq istədilər.

Və burası da yadımdan çıxmayıbdır ki, (gərək doktorun da yadında olsun) ağzımızı açıb söz demək istədikdə “möhtərəm” rus demokratiyası naminə iş görən həriflər başımıza öylə qapazlar salmağa başladılar ki, yerimizi, yurdumuzu da qapaz vuranlara qoyub, hərəmiz bir diyara qaçmağı səlah bildik.

Sonrası hər kəsə məlumdur, təkrara hacət yoxdur. Ancaq bunu yetirmək istiyoram ki, doğrudur, rus demokratiyası qan töküb, baş yarıb rus istibdadından “qənimətlər” aldı. Biz dəxi o qənimətlərdən payımıza düşən hissəni almaq üçün qan da tökdük, can da verdik, baş da yardıq.

Böylə olan surətdə o “ehsan” hansı ehsandır?

Hansı “qəniməti” bizə “ehsan” verdi?

Qənimətdən məqsəd hürriyyət isə, həqq isə, biz ona malik olmaq üçün “ehsan” almadıq, bəlkə onminlərcə can qurban verdik, çaylarca qan axıtdıq!

Ola bilər ki, “bizə ehsan edildi” kimi təbirlərdən bir para safdərunlar xoşlana bilər, lakin dəgərmi ki, bir taqım adamların “xoşlanmaq” xatirəsi üçün - şəhidi-hürriyyət olanlarımızın ru-hunu incidək? Məncə, dəgməz!

Üzeyir

“Azərbaycan”, 16 dekabr 1918, №66

Azərbaycan Məclisi-Məbusanında Məxaric smetası

Tərtibat və ləvazim komissiyası Məclisi-Məbusanın üçüncü iclasında Parlamanın 1920-ci il yanvar ayınadək məxaric smetasını iclasa təqdim etmişdi. Smeta bu qərar ilə tərtib verilmişdir:

Dəftərxanə müdiri ayda 2500 manat

Onun müavini “___” 2.000 “___”

Şöbə müdirləri (2) hərəsi “___” 2.000 “___”

Parlaman sədri katibinə “___” 2.000 “___”

Kargüzarlar (5) hərəsi “___” 1.400 “___”

Dilmanclar (2) hərəsi “___” 1.400 “___”

Mühasib “___” 1.500 “___”

Vəznədar “___” 1.200 “___”

Müqəyyidlər (2) hərəsi “___” 1.000 “___”

Dəftərxanə xidmətçilərinə (5) “___” 750 “___”

Stenoqraf rusca (4) “___” 1.200 “___”

“_______” türkcə (6) “___” 1.200 “___”

Katib rusca “___” 1.200 “___”

“_______” türkcə “___” 1.500 “___”

Reminqtonçu (2) “___” 750 “___”

Kvestor “___” 1.200 “___”

Onun müavinləri (2) “___”1.200 “___”

Ləvazim müdiri “___”1.000 “___”

Xidmətçilər (10) “___” 550 “___”

Telefonçu (2) “___” 550 “___”

________________________

Cümlətan yekunu ayda 55,750 manat

ildə 669.000 “____”

Bundan əlavə dəftərxanə məsarifi üçün 100.000 manat

Vəqti-müəyyənədən artıq çalışanlara 15.000 “___”

Fövqəladə məxaric yol pulu 30.000 “___”

Xidmətçilərə bəxşiş 61.675 “___”

______________________

Cümlətanı 206.675 manat

Şurayi-Milli əsasına məaş gündə 100 manat

Hesabilə 17 günün mükafatı 74.800 “___”

Parlaman əzasına gündə 100 “___”

Parlaman əzasına ezam və sairə 100.000 “___”

Hər sesiya ibtida və sonunda

Parlaman əzasına yol xərci 120.000 “___”

Parlaman sədrinə nümayəndəlik

əcri olaraq ildə 30.000 “___”

Onun 2 müavininə ildə 36.000 “___”

1918-ci il təşrini-sanisinin 15-dən

1919-cu il qanuni-sanisinin 1-nədək

13 ay yarım müddətində ümumiyyətlə

________________________

Parlaman məxarici 4.942.000 manat

Smeta əhəmiyyətsiz təbəddülat ilə qəbul edilmişdir.

“Azərbaycan”, 16 dekabr 1918, №67

Parlaman ətrafında

Lənkərandan parlaman Məclisi-Məbusanı rəisi naminə böylə bir məktub alınmışdır:

Şura hökumətinin təqibindən qaçaraq doğma yurdundan ayrı düşmüş olan biz qaçqınlar Azərbaycan üfüqündə tülu edib mü-sibətzədə vətənimizə mədəniyyət, tərəqqi və nəşvü-nüma yolları göstərən işıqlı yıldızın nümayan olması münasibətilə parlaman sədrini təbrik edəriz. Ulu tanrı müsəlmanlara rəhm edərək, bolşeviklər zülmündən xilasları həqqindəki dualarını eşitdi. Türk milləti kəndi müqəddəratını kəndi əlinə almaq kibi hüquqi-bəşəriyyədən istifadədən ibarət olub da uzun müddətdən bəri bəs-lədigi arzusuna nəhayət nail oldu. Azərbaycan gələcək tərəqqisinə, müstəqbəl nəşvü-nümasına kəndi qüvvəsi və parlaman şəxsinə milli nümayəndələri himmətilə nail olacağına ümidlə tam istiqlal aldı. Şimdi biz azərbaycanlılar üçün yeni bir gözəl tarix başlanıyor ki, müttəhidən əl-ələ verib çalışarsaq əziz Azərbaycanımızı tazəliyəcək, yeniləşdirəcəkdir. Xəlq müntəxəbləri ilk dəfə olaraq yığışmışlar ki, məmləkətdə qanuna riayət, həyat və əmlakı müdafiə, nahiyənin mədəni tərəqqisi, ticarət və sənayenin nəşvü-nümasına səbəb olacaq dinc fəaliyyət əsası qoysunlar. Şəxsinizdə xəlq nüamyəndələrini təbrik və təhniyyətlə bilafərq milliyyət Azərbaycan vətəndaşlarının müsalimətlə işləmələrinin tərəqqi və inkişafiyyətini arzu, möhkəm dövlət qanunu tərtibi və mətin, qəvi, vahid Azərbaycan Xəlq Cümhuriyyəti təsisinə ümid etdigimizi parlamana bildirmənizi rica edəriz. Kətbi-müqəddəsədə deniliyor ki: “İmanınız dərəcəsində səadət veriliyor”. İncil-şərifin bu sözləri həyatımızda həqiqət olaraq meydana çıxdı: biz Azərbaycanın var olacağına qəvi imanla inanıyorduq - var oldu da. Binaənileyh qəvi qəvi hürriyyətin məhkumiyyətə qələbə çaldığı bu əziz gün azərbaycanlılar qəlbində parlaq istiqbala iman nuru daha parlaq bir surətdə ləmələnsin. Amin.

Lənkəran cəmiyyət müvəkkili Teymur bəy Bayraməlibəyov, “Müsavat” firqəsinin Lənkəran şöbəsi sədri Yusif bəy Bayra-məlibəyov, Astara icra komitəsi sədri məşhədi Xəlil Rzayev, “Hümmət” fəhlə firqəsi rəisi Ağa Məhəmmədov, “Hümmət” katibləri Ağa Axundov və İbrahim bəy Bayraməlibəyov, “Müsavat” katibi hacı Ağa Məhəmmədov, Lənkəran bələdiyyə rəisi Daşdəmirov.

Lənkəran

“Azərbaycan”, 12 dekabr 1918, №63

Azərbaycan Parlamanının birinci illiyi

Azərbaycan Parlamanının birinci illiyi doldu. 104 iclas əqd edən Parlaman tamam bir yaşına girdi.

Azərbaycanın birinci Parlamanı, birinci istiqlaliyyət səhi-fəsinin birinci və müstəsna bir təməssül istişarəsini göstərdiyin-dən bu feyzənfeyz səneyi-dövriyyənin bu günündə bizim də bir az tovqif, bizim də bir illik tarixə ircai-nəzər etməkliyimiz lazım gəliyor.

Azərbaycan Parlamanının açıldığı gün, öylə günlərdən idi ki, bütün milləti həm təhyic, həm də tədhiş ediyor, iki haləti-ruhiyyə mütəzad bir surətdə yekdigərilə çarpışıyor idi:

- Ümid və tərəddüd!

Bir tərəfdən ingilis komandanlığının qeyri-müəyyən siyasəti, digər tərəfdən Biçeraxov alaylarının qeyri-qabil təhəmmül sərkeşliyi və bunlardan hasil olan ruh düşkünlüyü ancaq bir məlcə və pənah buluyor idi ki, o da Azərbaycan Parlamanı, Azərbaycan millətinin o məbədi-istiqbal və ümidi idi. Hər millətin öylə dövrləri vardır ki, ani və fövqəladə bir surətdə vicdan təzahüratını meydana çıxarar.

İki hadisə arasında qalmış, bir dövri-fitrətin qorxunc anla-rında bulunmuş millətlər, birdən-birə öz-özlügünü fövt etmiş bir halda görür, istehqari-həyat, istehqafi-mövt kimi ruhun ən şədid və bariz təhliyatına qeyri-ixtiyari bir surətdə munis olur. Bu anlar xəlqedici anlar olduğu kibi, məhvedici dəmlərdir də.

Prussiya da bir zaman Napoleonun şiddətli yumruq və zərbələri altında gözəl Berlini - o bütün Prussiyanın paytaxtını qeyb etdigi zaman prussiyalılar əqllərindən çıxmış, milli həyəcan və qələyanları həddini aşmış, ümid və etimaddan əsər qalmamış, pərişan bir halda çalxalanmaqda bulunmuş idilər ki, millətinin hissi və fikirlərinə tərcüman olan professor Fixte bütün Berlin cəmaətini Berlin darülfünununun zalına toplaraq demiş idi:

“Almanlar! Bugünki uğradığınız fəlakət, nə fəsadlarda şədid və faş olsa da bizi almanca düşünməkdən, almanca dərdlərimizi söyləməkdən kimsə mən edəmməz. Fəlakət və məğlubiyyət keçici şeylərdir. Fəqət milliyyətimiz, dilimiz layəmutdur, məhv olmaz; heç olmazsa bu günlərdə gözlərimizdən axacaq yaşlar almanca düşünmək və dərdləşməgi bizə ögrətsin ki, mövt millətimiz, layəmut dilimiz hüzurunda təsirsiz qalsın, bir dəfə daha millət və milliyyətimizi diriltsin...”

Azərbaycan Parlamanı da o fəlakətli dəmlərdə o mütərəddid və mübhəm zamanlarda bir şeyə müvəffəq olmuş idi ki, o da lisani-milli ilə hər təsirini, hər fikrini söyləmiş, millətin həyəcan və hissiyyati-ümumiyyəsini bir mərkəzə toplayaraq tərcüman olmuş idi.

Fəqət günlər keçdikcə işlər də dəgişiyor, bir dəfə bir imani-milli və siyasi ilə başlanılan əməl səmərəsiz qalmadan iləriliyor idi.

Parlamanın ilk cələsələrilə onu təqib edən cələsələr arasında hakim olan əfkar və əqidə etibarilə bir ayrılıq görülüyor idi. Dün ümidsiz və istiqlala şübhəli baxanlar bu gün ümidvar oluyor. Sönük fikirlər yerinə aydın məfkurələr amil olmağa başlıyor idi. Çünki tarixdə öz məhvərində dönərkən hökmlər vermək və millətin arzu və əfkari-ümumiyyəsinə görə bir üfüq çizmək məcburiyyətində qalıyor idi.

Parlaman həqiqətən Azərbaycan istiqlaliyyəti tarixində böyük bir mövqe tutdu. Oradan çıxan qərarlar, oradan söylənilən əsaslı fikirlər, möhlik və müxatirəli zamanlarda yüksələn protestolar, həyəcanlar həp bütün millətin vicdan və məfkureyi-ümumiyyəsinin bir məkəsi idi.

Bizim Parlaman həyatında şayan tənqidçilər də yox degil, fəqət heyəti-ümumiyyəsilə Parlaman işində səbatkar, şüarında mətin, əzmində də şədid idi.

Həqiqətdə, Azərbaycanda icrayi-hökumət edən və xəlq arasında fikri-hökumət və istiqlaliyyəti qüvvətləndirən Parlamanımız idi. Bu bir illik təcrübə Azərbaycan üçün böyük müvəffəqiyyətlə qurtarmış bir imtahan idi. Çünki bir çox bədbinlər də görmək istəməsələr belə parlamentarizm denilən əql və fikirlə iş görmək üsulu Azərbaycanda kafi dərəcədə əhatə və vüsətlə tətbiq edildi. Məmləkətin şəraitinə görə bundan ziyadəsini istəməsini ya bilməmək, yaxud da boş bir amal sahibi olmaqdan ibarətdir. Parlaman haki-miyyəti hökumət hakimiyyətindən hər zaman üstün qaldı, hökumət Parlaman qarşısında daima müxatib və məsul oldu.

Məmləkətin bütün ehtiyacati-qanuniyyəsini mümkün mərtəbə təminə çalışan Parlaman 120-yə yaxın əsaslı və mühüm qanunları qəbul etmişdir ki, burada tədad etmək faidədən xali degildir.

Maliyyə nəzarətindən 82 qanun layihəsi Parlamana gəlmiş, 55-i qəbul edilmiş.

19-u komisyonlarda hali-müzakirədə bulunmuş, 5-i Parlaman tərəfindən müzakirə edilmək üzrə olmuş, 3-ü də rədd edilmişdir. Ən çox maliyyə qanunlarının Parlamana gəlməsi göstəriyor ki, dövlətin həyati-ümumiyyəsində olduqca bir fəaliyyət mövcuddur. Çünki maliyyə qanunları bilxassə hökumət makinasının başlıca bir çərxini təşkil etməsinə görə məmləkətin fəaliyyəti-ümumiyyəsində ona görə müqayisə etmək icab edər. Bununla bərabər iqtisadi böhranın da bəzi fövqəladə məsarifi cəlb etməsini nəzərə alırsaq maliyyə qanun layihələrini bir az mötədil bir surətdə mühakimə etməgə məcburuz. Binaənileyh maliyyəmizin islahı məsələsi dövlətin əsaslı məsələsini təşkil ediyor ki, bunu da gələcəkdən gözətləyə biliriz.

Ədliyyə nəzarətindən də 31 qanun layihəsi gəlmiş, 14-ü Parlaman tərəfindən qəbul edilmiş, 6-sı Parlaman tərəfindən müzakirə edilmək üzrə bulunmuş, 10-u komisyonlarda olmuş, 1-i də rədd edilmişdir.

Ədliyyə nəzarətindən bir il zərfində bundan artıq qanun layihəsi Parlamana gəlməməsi mucibi-təəccüb degildir. Çünki hüquq və ədliyyə müntəsibləri məmləkətimizdə azdır. Halbuki ən çox möhtac olduğumuz şey böylə bir ədliyyə islahat və tənsifatı olmasına görə bundan sonra bu cəhətə diqqət və əhəmiyyət vermək icab edər. Daxiliyyə nəzarətindən 24 qanun layihəsi gəlmiş, 14-ü qəbul edilmiş, 1-i Parlaman tərəfindən dərdəsti-müzakirə bulunmuş, 6-sı komisyonlarda olmuş, 3-ü də rədd edilmişdir.

Daxiliyyə nəzarətinin məmləkətimiz həyatında nə böyük əhəmiyyət və mövqei olduğunu hər fərd qəbul ediyor. Şu halda daxiliyyə təşkilatını bir an əvvəl ikmal və tənsiq etmək üçün bizzat Parlamanın da mütəşəbbüs olması lazım gəliyor. Hər halda, daxiliyyə nəzarətinin yenə olduqca gözə çarpan bir təşkilatı meydana gətirməsi göstəriyor ki, ələlümum bu cəhətdə biz müstəid məmurlar və ciddi qanunlar çıxara biləcəgiz.

Xariciyyə nəzarətindən ancaq 2 qanun layihəsi gəlmiş, 1-i qəbul, 1-i də rədd edilmişdir. Xariciyyə nəzarətindən bundan ziyadə qanun gözlənəməz idi. Çünki daha bizim siyasəti-xariciyyəmiz işləyəcək bir hal almamışdır. İstiqlaliyyətin hər tərəfdə təsdiqinə və iştə olan bu təşkilatı biz bundan sonra gözətləyə biliriz.

Səhhəti-ümumiyyə nəzarətindən də 6 qanun gəlmiş, 2-si qəbul edilmiş, 3-ü komisyonlarda, 1-i də Parlaman tərəfindən dərdəsti-müzakirədir.

Səhhəti-ümumiyyənin halı məmləkətimizdə məlumdur.

Bunu islah və tənsiq etmək ciddən lazımdır. Əlbəttə, bundan sonra bu cəhətə fəzlə əhəmiyyət verilir.

Posta və teleqraf nəzarətindən Parlamana 8 qanun layihəsi gəlmiş, 5-i qəbul edilmiş, 1-i dərdəsti-müzakirədir, 1-i də komis-yonlardadır.

Posta və teleqraf və telefon cəhətilə Azərbaycanda təşkilat nöqsan bir halda olmaqla bərabər, bir il zərfində milliləşdirmək, bir çox yerlərdə posta şöbələri açmaq işi görülmüşdür ki, olduqca qiymət və əhəmiyyəti vardır. Bununla bərabər bu idarə daha bir çox islahat və tənsiqata möhtacdır.

Təriq və məabir nəzarətindən də 2 qanun layihəsi gəlmiş və Parlaman tərəfindən qəbul edilmişdir. Təriq və məabir cəhətilə fəal və “daimi” nazirimizin çalışmasını hər kəs bilir. Bu zat təriq və məabir nəzarət və işlərini islah və idarə etməgi üzərinə daimi bir məşğuliyyət saydığı üçün bu cəhətin təmin olunacağına ümidvar ola biliriz.

Ticarət və sənaye nəzarətindən də Parlamana 2 qanun layihəsi gəlmiş, 1-i komisyonlarda, 1-i də Parlaman tərəfindən qəbul edilmişdir. Ən çox islahata möhtac bir idarə də ticarət və sənaye nəzarətidir. Bu zamana qədər idarənin mucibi-tənqid bir halda qalmasına bir çox ümumi səbəblər varsa da, hər halda bundan sonra daha müvafiq qanun layihələrilə məmləkətin sərvəti-ümumiyyəsini tənzim etməgə cəhd etməsi bütün Azərbaycan namına intizar edilən bir işdir.

Nafiə nəzarətindən də 7 qanun layihəsi gəlmiş, 2-si qəbul, 4-ü rədd, 1-i də komisyonlardadır. Nafiə işləri də layiq olduğu dərəcədə böyük bir əhəmiyyəti haiz olmamaqla bərabər bəzi islahat və təşkilat da lazım gəlməkdədir.

Hərbiyyə nəzarətindən 9 qanun layihəsi gəlmiş, 7-si qəbul, 2-si də rədd edilmişdir.

Hərbiyyə nəzarətinin əhəmiyyətini tərifə hacət varmı? Əlbəttə, bütün qüvvət və gücümüzün mərkəzi oradadır.

Onun üçün də hərbiyyə nəzarətinin yeni-yeni qanun layihələri məmləkətimizin qüvvayi-hərbiyyəsi cəhətilə böyük əhəmiyyəti olacağından bütün azərbaycanlılar bundan müstəfid olacaqdır.

Hərbiyyə nazirimizin qeyrət və əzmi məlumdur.

Binaənileyh: ümidimiz də qüvvətlidir.

Məarif nəzarətindən Parlamana 19 qanun layihəsi gəlmiş, 7-si qəbul edilmişdir, 10-u komisyonlarda, 1-i Parlaman tərəfindən müzakirə edilmək üzrə, 1-i də rədd edilmişdir.

Məarif nəzarətindən mühüm bir qanun layihəsi də buna daxildir ki, o da Azərbaycan Darülfünununa aiddir. Bu qanun layihəsi pək ziyadə şayani-əhəmiyyət olduğu kibi, digərləri də məarifi-ümumiyyə nöqteyi-nəzərilə mucibi-faidədir. Fəqət məarif nəzarətindən bir çox şeylər də gözləniyor ki, onların başlıcası ibtidai məktəblərin çoxaldılmasıdır. Məmləkətin tərəqqiyi-irfanı təmin edildigi nisbətdə bu cəhətin qövldən-felə gətiriləcəginə ümidimiz vardır.

Nazir də məarif işlərində fəal bir simadır.

Təftişat nəzarətindən küllən ancaq 1 qanun gəlmiş, o da komisyonlardadır. Bizim təftişat nəzarətimiz əsasən maliyyə nəzarətinə tabe olduğu üçün maliyyə islahatı dərəcəsində bu nəzarətin bir iş görə biləcəyi aşkardır.

Ziraət və əmlak nəzarətindən Parlamana 11 qanun layihəsi gəlmiş 3-ü qəbul edilmişdir. 6-sı komisyonlardadır. 1-i mövqeyi-müzakirəyə qonulmaq üzrədir. 1-i də rədd edilmişdir.

Ziraət və əmlak nəzarətindən bir çox qanun layihələri gözə-tilməlidir. Bilxassə topraq məsələsi və ixtilaflı topraq davaları həqqində ciddi qanunlar lazım gəliyor. Parlamandakı bilümum fraksiyonlar bir topraq məsələsini qəbul və təsdiq etmələrinə görə bu nəzarətin işi çox artmalıdır.

Məsai nəzarətindən 1 qanun layihəsi gəlmiş və Parlaman tərəfindən qəbul edilmişdir.

Halbuki fəhlələrə və işçilərə məxsus ehtiyaclar üçün qanun layihələri icab etməkdədir. Bütün Azərbaycanda fəhlə həyatı mucibi-diqqət bir məsələdir.

Fəhlələrin məişətlərini islah etmək lazımdır.

Heyəti-ümumiyyəsilə Parlamanın bu bir illik həyati-məsai-sində 205 qanun daxil olmuş, 113-ü qəbul edilmiş, 16-sı rədd edilmiş, 60-ı komisyonlarda tədqiq edilmək üzrədir, 17-si də Parlaman tərəfindən dərdəsti-müzakirədir.

Əlbəttə, Parlamanın 104 iclasında bu qədər bir fəaliyyət Parlaman həyatımız üçün təsirpəzir ədd oluna bilər.

Yuxarıda tədad edilən qanunlardan başqa bizzat Parlaman tərəfindən tənzim edilmiş bir 15 qanun layihəsi də vardır ki, bu cümlədən Məclisi-Müəssisan intixabatı qanunu da mövcuddur.

Şu halda bu bir illik Parlaman həyatını biz təbrik və təq-dirlərlə yad edə biliriz.

Parlamanın səbatkar və cavan və eyni zamanda qüvvətli bir məfkurə sahibi bulunan birinci rəis müavini doktor Həsən bəy Ağayevin namını da burada zikr etməmək və ona həqiqi bir millət sədri deməmək əlimizdə degildir.

Həsən bəy ilə bərabər bütün Parlaman fəaliyyətlərində cavanmərdanə çalışan “Müsavat” fraksiyonu da eyni təhsin və səmimi təvəccöhlərə müstəhəqdir.

Əlbəttə, bir millətin təyini-müqəddərat və hüquqi-siyasiyyə-sindən doğmuş ali bir müəssiseyi-təşriyyə nə qədər müşkülatlar içərisində də olsa sönmədən parıldar və yaşar.

Çünki:

“Bir şəm ki həqdən yana, heç bad ilə sönməz!”

Ə.H.

“Azərbaycan”, 9 dekabr 1919, №340

(Ardı var)

Şirməmməd HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2018.- 15 dekabr.- S.20-21.