Şahmar Əkbərzadənin bənzərsizliyi

UNUDULMAZ ŞAİRİMİZİN XATİRƏSİNƏ DƏRİN EHTİRAMLA

İFTİXAR

Sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru, Əməkdar mədəniyyət işçisi

iftihar-piriyev@mail.ru

14 may 2001-ci ildə yazdığım bu yazı, Azərbaycanın görkəmli şairi, bənzərsiz insan Şahmar Əkbərzadə ilə mənim ilk və son görüşümün, dadı damaqda şirin-şirin göynəyən, ləzzətli bir giziltiyə bənzəyən tarixcəsini yaşadır yaddaşımda.

Bu görüş bir an içində ildırım sürəti ilə parlayan, sönən sevgi işığı kimi yandı və söndü ömrümdə. Qaranlığa qərq etdi ürəyimdən bu qeyri-adi insana, qeyri-adi şairə, qeyri-adi dosta tuşlanan yolun bütün istiqamətlərini. Bu görüş nə idi? Yuxu idimi? İlğım idimi? Xəyal idimi? Gerçək idimi, yoxsa gerçəkdən doğulub yoxluğa çevrilən bir qəza idimi? Yoxsa gerçək libasında görünən yoxluq idimi? Bəlkə bu görüş mənim ürəyimi göynətmək üçün yollanmış bir cəza idi. Axı mən heç vaxt, heç bir dostuma xəyanət etməmişəm, nə üçün cəzalanmalı idim? Əksinə, həmişə mən xəyanətlə rastlaşmışam və xəyanətkarı anlatmağa çalışmışam, ancaq heç vaxt cəzalandırmamışam. Allaha ismarlamışam. Çünki "alan da Allahdır, verən də Allah!" hikməti mənim üçün alidir.

Axır ki, bu görüş nə idisə, tək bircə onu bilirəm ki, heç zaman unudulmayan, bir anlıq gələn və hər an gözlərimin önündə yanıb-sönən ulduz gözündən boylanan parlaq bir baxış idi bu görüş.

Bu görüş, özümü tanıyandan bu günə qədər hər gün bir yerdə olmuş olduğum, ən çox sevdiyim insanı itirmək qədər məni təsirləndirən bir sonluqla nəticələndi.

Bu görüş, mənim xatirimdə özünə əbədi, həm də xüsusi rənglərlə boyanaraq yer tutmuşdur.

Bu görüş, insanın həyatında ona ruhsal rahatlıq verən ən dəyərli hadisə qədər bir ovqat yaratmışdı könlümdə.

Bu görüş, Nizami Gəncəvinin, Məhəmməd Füzulinin, İmadəddin Nəsiminin, Molla Pənah Vaqifin, Aşıq Ələsgərin, Hüseyn Cavidin, Mikayıl Müşfiqin, Cəfər Cabbarlının, Məhəmməd Hüseyn Şəhriyarın, Səməd Vurğunun, Rəsul Rzanın, Vaqif Səmədoğlunun, Ramiz Rövşənin şeirlərindən aldığım qida qədər orijinal dəyərə malik bir tarixi anı idi ömrümün.

Bu görüşün ruhsal gücü ən qəddar insanın belə ürəyinə mərhəmət salmaq qüdrətinə qadir bir nüvə potensialına malik, ipək kimi yumşaq bir əhval idi...

Az-çox şeirlərinə bələd olmağıma baxmayaraq, ilk dəfə görüşürdüm bu məlhəm insanla. "Bəli, məlhəm!" - dedim. Onun bütün varlığında bir rahatlıq ruhu yaşadığı aydın görünürdü...

2001-ci ildə yazdığım, lakin çap etdirmədiyim bu nisgil dolu yazını oxuduqca həmin günlər ömrün ən dəyərli anlarını xatırladan tablolar kimi gözlərimin önündə dayanıb böynubükük xatirələrlə mənə baxırdı...

Biz o dövrdə Mədəniyyət naziri vəzifəsində çalışan Polad Bülbüloğlunun rəhbərliyi ilə 2000-ci ilin 5 fevralında Gəncə Teatrının təmirdən sonrakı təntənəli açılışı və Mingəçevir Teatrının yubileyi ilə bağlı səfər zamanı tanış olduq. Cəmisi iki günümüz bir yerdə keçdi. Lakin bu iki gün illərə bərabər bir tarix kimi yapıldı ömrümə. Səfərdə az bir nümayəndə heyəti ilə təmsil olunurduq. Biz səhər saat 8.00-da Hökumət Evinin qarşısında səfər üçün bizə ayrılmış minibusa əyləşdik. Nazir müavini, nazirliyin iki əməkdaşı, rejissor, Xalq artisti Azərpaşa Nemətov, mərhum Şahmar Əkbərzadə və mən. Təsadüfən Şahmar müəllimlə mən yanaşı oturmuşduq. Hər kəs öz gördüklərindən, eşitdiklərindən, bildiklərindən və xatirələrindən danışa-danışa yol gedirdik. Şahmar müəllim çox məzəli, duzlu əhvalatları bənzərsiz şirinliklə söyləyirdi. O, elə hadisələri ləzzətlə nəql edirdi ki, adamı sanki tilsimə salırdı. Ən qüdrətli aktyor belə onun kimi həzz verici danışa bilməzdi. Biz hamımız onu heyranlıqla dinləyirdik. Söhbətinin bitməsini istəmirdik...

Yol gedərkən eşitdik ki, iki gün əvvəl Xalq artisti Mikayıl Mirzənin qardaşı dünyasını dəyişib. Ağsuya çatarkən, yolüstü, başsağlığı vermək üçün onlara döndük. Bir qədər sükutdan sonra mən, mərhumun oğlu, yəni Mikayılın qardaşı oğlu Mahirlə (nə yazıq ki, hazırda Mikayıla da, Mahirə də mərhum demək məcburiyyətindəyəm! Ruhları şad olsun!) uzun sükutdan sonra bir qədər şirin xatirələri yada saldıq. Şahmar müəllim bizə yaxın oturmuşdu deyə bizim gizli zarafatlarımıza xeyli ləzzətlə güldü və "mən birinci dəfədir ki, yas yerində bu qədər gülürəm" - dedi. Əlbəttə, mən bütün bu xatırlamaları Mahirə təskinlik üçün və onu neçə günkü ağırlıqdan çıxarmaq üçün yada salırdım. Və bu xatirələr, Mahir üçün təsəlli təsirli yumşaq bir əhval yaradırdı...

Yolumuza davam etdik. Şahmar müəllim dönə-dönə mənim haqqımda xoş sözlər söylədi: - "Çox təəssüf ki, mən İftixarı bu vaxta qədər tanımamışam. Bu nə maraqlı adam imiş. Ümumiyyətlə, düz deyiblər ki, adamı yolda tanımaq lazımdır..."

Əlbəttə, Şahmar müəllimin dilindən deyilən bu xoş sözlərin mənim üçün böyük dəyəri var idi...

Özünün bütün insani keyfiyyətləri, böyük şair ürəyi ilə əhatəsində olan insanların ürəyində isti yer tuta bilən Azərbaycanın böyük oğlu, gözəl şairi Şahmar Əkbərzadədən aldığım təəssürat məndə belə bir fikir formalaşdırırdı ki, bu maraqlı insan mütləq oturduğu bütün məclislərin sövq-təbii yaraşığına çevrilə bilir. Və bizim bu tarixə çevrilən unudulmaz səfərimizdə də Şahmar müəllim duzlu-məzəli, maraqlı söhbətləri və şirin danışığı ilə hər zaman diqqət mərkəzində oldu.

Şahmar müəllim Bəxtiyar Vahabzadəni çox sevirdi. Əlbəttə, bu sevgi qarşılıqlı idi. O, Bəxtiyar müəllim haqqında xeyli maraqlı əhvalatlar danışdı. Böyük qırğız yazıçısı Çingiz Aytmatovla dostluğundan, maraqlı görüşlərindən söhbət açdı. Beləcə, yolun kələyini kəsdik. Gəncədə bizi xüsusi nümayəndələr qarşıladı. Öncə nahar süfrəsinə dəvət aldıq, sonra Gəncə Teatrının binasına getdik. Gözəl təmir olunmuşdu. Teatrşünas-alim professor İlham Rəhimli də qarşılayanlar arasında idi. O, bir gün əvvəldən getmişdi. Teatrın bədii rəhbəri və direktoru Rafiq Atakişiyev (təəssüf ki, mərhum!) təntənəli görüşü açıq elan etdi. Gəncə Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı Rasim Daşdəmirov və Mədəniyyət naziri Polad Bülbüloğlu səhnəyə dəvət olundular. Onların lakonik çıxışlarından sonra Teatr Xadimləri İttifaqının o zamankı katibi Azərpaşa Nemətov İttifaqın adından rəsmi məktubla kollektivi təbrik etdi. Sonra söz mənə verildi. Mən Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının bərpa rəhbəri kimi Tiflis teatrı adından binanın təmirdən sonrakı açılışı və Rafiq Atakişiyevin 60 illik yubileyi münasibəti ilə rəsmi təbrik məktublarımı oxudum (Maraqlıydı ki, icra başçısı və nazirdən sonra heyət arasından yalnız iki nəfərə çıxış imkanı verilmişdi). Rəsmi hissədən sonra biz, teatrın hazırladığı bədii proqramı izlədik. Tədbirdən sonra nümayəndələrin şərəfinə açılmış ziyafətə qatıldıq. Teatr salonunda da, ziyafətdə də biz Şahmar müəllimlə yanaşı oturmuşduq. Hərəkət zamanı biz nə qədər də ayrı düşsəydik, demək olar ki, artıq sövqi-təbii olaraq, dərhal bir-birimizi tapırdıq.

Rasim Daşdəmirov ev sahibi olaraq ziyafət məclisini açıq elan etdi. Bir gün əvvəl Polad müəllimin Bakıda Heydər Əliyev adına Respublika Sarayında solo konserti olmuşdu. O konsertin təəssüratları bölüşüldü. Həmin konsertdə mən də iştirak etmişdim. Hətta Gürcüstanın Mədəniyyət naziri Valeri Asatiani də konsertə təşrif buyurmuşdu və konsert müddətində Tiflis Azərbaycan Teatrının bərpa rəhbəri olaraq mötəbər qonağı mən müşayiət edirdim. İndi konsert barədə söhbət düşərkən nədənsə Polad müəllim Asatianini xatırladı və üzünü mənə çevirib, "İftixar, Asatiani üçün bugünkü tədbir də maraqlı olardı, elə deyilmi?.. Gərək dəvət edəydik və buradan da aparıb sərhəddən yola salardıq..." - dedi. "Bu tədbir doğrudan da onun üçün çox maraqlı olardı..." - deyə, mən, ayağa qalxaraq, Polad müəllimin fikrini təsdiqlədim. Polad müəllim, "Mənim başım qarışmışdı, gərək siz yada salaydınız..." - deyə, təəssüflə başını buladı. Azərbaycan İncəsənətinin şərəfinə badə qaldırılandan sonra Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrının bərpa rəhbəri kimi, Gürcüstandan gələn nümayəndə qismində iştirak etdiyim üçün, Azərbaycanın Gürcüstanda teatr təmsilçisi olaraq mənimlə bağlı sağlıq deyildi. Polad müəllim ayağa durdu (Bu hadisə, heç vaxt unutmayacağım, görkəmli Polad Bülbüloğlunun mənə olan sayğısı, sevgisi kimi, Şahmar Əkbərzadə ilə ilk görüşümün enerjisi qədər tutumlu yükə malik bir tarixdir!). Təvazökarlıqdan nə qədər kənar da olsa, bu yazımda, bu hadisəni də məmnunluqla xatırlamağı özümə borc hesab edirəm. Bu faktın o zaman üçün də, elə indi də, məndən ötrü çox böyük dəyəri var. Polad müəllimin dediyi: "İftixar həqiqətən də bizim başımızı Tiflisdə göylərə qaldırıb! O, Tiflis Teatrının bərpasında gürcü dostlarımızın oynadığı oyunlara qarşı çox cəsarətli və sərrast iş aparır və mən inanıram ki, Tiflis Teatrı bərpa olunacaq! İftixar, sənin şərəfinə, möhkəm ol!" - sözləri bu gün hörmətlə yada salmağın yeri var. Əlbəttə, Polad Bülbüloğlunun buna ehtiyacı olmasa da, Tanrı həqiqətinin bütün yüsəkliklərdən ucada olduğunu dərk etdiyim üçün, hesab edirəm ki, olan həqiqətlər, haqq naminə mütləq xatırlanmalıdır.

Mən, nazirin - Polad Bülbüloğlu kimi görkəmli şəxsiyyətin, haqqımda dediklərinə biganə qala bilməzdim deyə, cavab nitqi söyləmək qərarına gəldim. Əl qaldırıb söz aldım. Öncə Polad müəllimi həm dünənki möhtəşəm konserti, həm də yenicə, növbəti dəfə Türksoy kimi mötəbər bir qurumun rəhbəri seçilməsi münasibəti ilə təbrik etdim. Və onun, TÜRKSOY-a növbəti dəfə rəhbər seçilməsindən doğan yüksək duyğularımı paylaşdım. Əslində, bu hadisənin Tiflis şəhərində, yad millət arasında məndə yaratdığı təəssüratlarımı məktub şəklində Polad müəllimə, seçimdən dərhal sonra ünvanlamışdım. Nitqimin sonunda mən, haqqımda deyilən yüksək fikirlərə görə minnətdarlıq bildirdim və əlimdəki badəni simvolik şəkildə yuxarı qaldırıb, içmədən masaya qoydum. Nitqimin bitdiyini görən Şahmar müəllim yavaşca qolumdan sıxdı. Mən gözucu ona baxarkən, o, ehmalca, baxışları ilə mənə çıxışımı bəyəndiyini bildirdi. Polad müəllimin TÜRKSOY-a rəhbər seçilməsi ətrafında olan söhbətdə maraqlı fikirlər söylənildi. Şahmar müəllim də özünəməxsus amiranə danışığı ilə məclisin diqqətini uzun müddət özündə saxladı. Onun danışığından doymaq olmurdu. İllah da öz şeirlərini əzbərdən söylədikcə, həm gözəl diksiyası, məlahətli səsi, həm də özünəməxsus şirin ləhcəsi ilə ətrafındakıları heyran qoyurdu.

Biz səfər zamanı Şahmar müəllimlə bir otağa düşmüşdük. Bütün bunların hamısı - minibusda yanaşı oturmağımızdan başlamış, ta sona qədər bərabər olmağımız, qəribə və maraqlı bir təsadüf olsa da, sanki bir qanunauyğunluq, mistik hökm idi. Şahmar müəllimin çox gözəl əhvalı vardı. Biz demək olar ki, səhərə qədər yatmadıq, maraqlı söhbətlər etdik. Daha doğrusu, mən Şahmar müəllimin maraqlı söhbətlərini dinlədim. Yaddaşımda olan bir neçə şeirimi ona əzbər söylədim. Şeirlər ona xeyli maraqlı gəldi deyə, Bakıya döndükdən sonra bir neçəsini rəhbəri olduğu "Mədəniyyət" qəzetində çap etdi.

Səhərisi Mingəçevirə yollandıq. Yenə də Şahmar müəllimlə, o ipək insanla yanaşı oturmuşduq. Deyə-gülə yol gedirdik. Mingəçevirə çatar-çatmaz, birdən-birə Şahmar müəllimi bircə anın içində tər basdı. Suya batdı. O, üst köynəyinin yaxasını açdı. Dərindən nəfəs almağa başladı. Biz nə baş verdiyini anlaya bilmədik. Mən gördüm ki, onun üst köynəyi də, alt köynəyi də qan-tər içindədir. "İşə bax, əlavə alt köynəyi götürməmişəm" - dedi. Doğrusu, mən də götürməmişdim. Lakin tez əynimi soyundum və alt köynəyimi çıxarıb ona verdim. Götürmürdü, məcbur etdim. Sonra da çantamdan dəsmal çıxartdım. O, əynini qurulayıb, mənim alt köynəyimi və öz çantasından çıxardığı üst köynəyini geyindi. "Nə yaxşı rahatlandım, ayə" - dedi. Mənə təşəkkür bildirdi... "Köynəyini də əlindən aldım, bəs sən nağayrassan?" - deyib, gülümsədi...

... Və sən demə, bu köynək bizim əbədi ayrılıq nişanəmiz imiş... Tədbir zamanı yenə də həmin tərkibdə təbriklər Mingəçevir teatrının 30 illik yubileyinə və teatrın baş rejissoru Zülfüqar Abbasovun 60 illik yubileyinə həsr olundu. Mən yenə də Tiflis Azərbaycan Teatrının adından rəsmi təbrik məktublarımı oxudum...

Şərəfimizə açılmış ziyafətdə Mingəçevir Şəhər İcra Hakimiyyətinin başçısı, eloğlum, dostumuz Məhəbbət Qarabağlı (təəssüf ki, mərhum!) tədbirin davamı kimi öz ürək sözlərini söylədi. Hamının şərəfinə gözəl sözlər deyildi. Şahmar Əkbərzadənin çıxışı bambaşqa idi. Hamı ürəkdən alqışladı. Polad müəllim onun bu duzlu, şirin nitqindən sonra Şahmar müəllimə olan dərin hörmətinin təzahürü kimi ürək sözlərini söylədi. Sonra yenə də növbəti sağlıqlardan biri, Tiflis Azərbaycan Teatrının bərpa rəhbəri kimi mənə həsr olundu. Buradakı hadisə mənim bütün ruhuma hakim kəsildi. Məhəbbət Qarabağlı "İftixar bizim qardaşımızdı!..." - deyə, sözünə başlayan kimi, Polad müəllim onun sözünü, üzr istəyərək, kəsdi və "Iftixar bizim hamımızın qardaşıdı!" - deyərək, mənim Tiflisdəki fəaliyyətim barədə ağız dolusu danışdı. Nitqinin sonunu belə yekunlaşdırdı: "İftixar, qoçaq ol, Tiflis Teatrının taleyi səndən asılıdı. Biz sənə güvənirik!"

Dünənki hadisənin bugünkü davamı və xoş nəticə, mənə, mənim üzərimdə nə qədər böyük etimadın olduğunu diqtə edirdi... üstəgəl, Şahmar müəllimin incə təbəssümlə qulağıma pıçıldadığı "Nazirin sənə belə isti münasibətinin dəyərini bil" - sözləri məni daha da məsuliyyətli olmağa çağırırdı. Sevindirici olan əsas məqam isə budur ki, Tiflis Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı bu gün uğurla fəaliyyət göstərir və ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyır.

Ancaq mənə ən çox xoş təsir bağışlayan o idi ki, Şahmar müəllim bütün bunlara yalnız sevinirdi, özü də ürəkdən, səmimi olaraq sevinirdi. Sevincini həm də açıqca izhar edirdi... Məni öz yüksək alicənablığı ilə sözün əsl mənasında heyrətləndirən, valeh edən və bir daha özünə böyük hörmətlə, məhəbbətlə bağlayan o ipək insan - Şahmar müəllim həmin anda məni bağrına basdı və bütün məclisə ürək dolusu həyəcanla səsləndi: "İftixarı mən vur-tut bircə gündü ki, tanıyıram, amma mənə elə gəlir ki, çoxdan tanıyıram. Ona çox qanım qaynadı... Sənə bu şərəfli işində uğurlar arzulayıram, qardaş!.." - dedi. Belə ürək dolusu sevgi və sevinc hissi ilə səslənmək qüdrətinə yalnız Şahmar ürəkli, Şahmar xislətli və Şahmar mənlikli istedadlı, müdrik, qayğıkeş və düz əməlsahibi olan insanlar malik ola bilirlər... Həyatımın bir anının geri qaytarılma qüdrətini mənə nəsib edən qüvvə olsaydı və seçim etmək fürsəti verilsəydi, yalnız Şahmar Əkbərzadənin bu xalis insani rəftarının canlanmasını üstün tutardım. İnsan insanın xoş anına bu qədər ürəkdən və varlığı ilə sevinirsə, əsl insan və insanlıq budur. Şahmar müəllim əsl insan idi!..

... Biz Bakıya gecə çatdıq. Elə bil bu gecənin üzündə qaranlıq deyil, bir nur var idi. Ay öz səxavətini ulduzlarla birgə gecəyə ərməğan etdiyi kimi, bizim də içimizdə iki günlük səfərin bəxş etdiyi ürək dolousu xoş əhval yaradan hisslər cövlan edirdi. Yorğunluqdan gileylənənlər, susqun oturanlar da var idı. Hər halda Şahmar müəllim də mən də xoş ovqatda idik. Gecənin nuru ilə bizim daxili dünyamızda parlayan nur bir-birini cəzb edirdi. Şahmar müəllimin: "Ayə, bu nə gözəl gecədi... Elə bil gecənin üzündən nur yağır..." kəlmələri mənim də keçirdiyim hisslərin təcəssümü idi. Və gecənin nurunu da məz Şahmar müəllim ifadə etdi. Amma eyni zamanda, sanki bir qəriblik də yağırdı gecənin ruhundan...

Bir neçə gündən sonra mən Şahmar müəllimi ziyarətə getdim. Biz onun baş redaktoru olduğu "Mədəniyyət" qəzetindəki kabinetində görüşdük. Xeyli söhbət etdik. Səfərdəki xoş anları xatırladıq. Mən ona, səfər boyu mənə bəxş etdiyi bütün xoş münasibətə, unudulmaz təssüratlara görə təşəkkürlərimi bildirdim... Şahmar müəllimin mənim üçün əvəzi olmayan, yüksək əyarlı dəyərə malik bir insan olduğunu bildirdim. Şeirlərimi gətirəcəyimi söz vermişdim, iki şerimi təqdim etdim. O zamanlar "Mədəniyyət" qəzetində çox az halda şeir çap olunmasına baxmayaraq, şeirin ikisini də qəzetin ayrı-ayrı saylarında çap etdi.

Bir neçə gündən sonra, 2000-ci iln 30 avqusunda tufan qopdu, sanki yayın oğlan çağında qalın bir qar yağdı ruhuma... Təzəcə öyrəşmək istədiyim, bənzərsizliyi ilə məni özünə möhkəm bağlamış, hələ uzun illər dostluq etməyə hazırlaşdığım bu qüdrətli İNSANI, boyük şairi Şahmarı qəfl ürək tutmasından itirdim... İtirdik!.. Elə bil başıma bir qucaq daş ələndi... nə qədər ağır, çətin idi bu itki ilə barışmaq... Bəlkə də, səfər zamanı onu basan o tər, Şahmarın ömründə baş verəcək gələcək zəlzələni əvvəlcədən xəbər verən təkan kimi, onun ürəyinin ağrılarını bildirən vəlvələ imiş. Bəlkə də, elə o anda Şahmar müəllim gizli infarkt keçirmişdi, nə bilim... Amma heç hiss etdirmədi. Bəlkə də azacıq hiss etdirsəydi, anlamaq, qarşısını almaq olardı. Özünü tox tutdu... Kaş hiss etdirəydi...

Yeri hələ də ürəyimdə pırıl-pırıl titrəyən görüşümüzün, dadı damağımda şirin-şirin göynəyən, ləzzətli giziltiyə bənzəyən, heç zaman unudulmayan və hər an gözlərimin önündə yanıb-sönən bir baxışa bənzəyən əziz dostum, qardaşım, xalqımızın dəyərli oğlu, qüdrətli şairi Şahmara "Ruhun şad olsun, ipək adam, həlim insan, nurlu kişi!!!" deyirəm. Və içimdə göynəyən bir yarpaq şeirimi ifadə edirəm:

Nur üstünə yağan nur kimi

qar üstünə yağan

yağışa bənzəyir bu bənzərsizlik...

Bu bənzərsizlik içində

ümidlərim çilik-çilik...

... Bu ümidlər, bir işıqdır,

olsa belə birgecəlik...

Bir əbədi həqiqətdir

Şahmar adlı,

ziya dolu,

şeir dolu bu gerçəklik!..

525-ci qəzet.-2018.-25 dekabr.-S.7.