Türk qardaşlığının ifadəsi

PƏRVİN

Son günlərdə Türkiyənin böyük ədəbiyyat tarixçisi, nəzəriyyəçisi Əhməd Kabaklının xatirəsinə həsr olunmuş tədbirlər ədəbi-mədəni mühitə xüsusi ab-hava gətirdi.

Türkiyədən gələn qonaqların və yerli ədəbiyyat nümayəndələrinin iştirakıyla keçən görüşlərdə Əhməd Kabaklının böyük türk şairi Yunis İmrə haqqında kitabı təqdim olundu, ümumtürk mədəniyyəti ətrafında müzakirələr edildi. Azərbaycan Yazıçılar Birliyi və Türk Ədəbiyyatı Vaqfı arasında imzalanan rəsmi müqavilədən, qeyri-rəsmi söhbətlərdən, yaxud çıxışlardan gəlinən qənaət bu oldu ki, iki qardaş ölkə ədəbiyyatını, mədəniyyətini daha da yaxınlaşdırmaq üçün müəyyən işlər görülməlidir. Birgə kitabların nəşri, mədəni tədbirlərin təşkili, Türkiyədə və Azərbaycanda oxucularla görüşlər və s. Bütün bunlar ruhumuzun, əqidəmizin, kökümüzün birliyini, eyni genetik yaddaşa malik olmağımızı bir daha sübut etmək üçündür. Ən azı özümüzə sübut etmək...

Fevralın 10-da Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında Türkiyənin ünlü sənətçisi Əsəd Kabaklı və Azərbaycanın Əməkdar artisti Mehriban Zəki də elə bu birliyi, eyniliyi ifadə etdilər. İki böyük sənətkarın birgə konsert proqramı Əhməd Kabaklının xatirəsinə həsr olunmuşdu. Hələ konsertdən öncə çıxış edən Xalq yazıçısı Anar "Bu gün Əhməd Kabaklının sevdiyi türküləri, mahnıları ifa edəcəklər sənətçilər. Deməli, onun da ruhu şad olacaq..." - dedi. Əhməd Kabaklının Yunis İmrə haqqında kitabını oxuyanda tənqidçi ilə şair arasında qəribə bir ruh qohumluğu hiss edirsən. Yer işlərinə tox, üstdən baxış, dünyanın faniliyi ilə barışıq, yalqızlığın qaçılmaz olduğunu dərk... Bütün bunlar sufizmdən gələn məsələlərdir. Amma istər Yunis İmrəni, istər Əhməd Kabaklının onun haqqında kitabını oxuyanda, istərsə də Əsəd Kabaklı Mehriban Zəki ifasında türküləri dinlədikcə başa düşürdüm ki, əslində sadəcə bir azacıq yaşamaq, həssas olmaq yetər... Sufizm kimi dərin fəlsəfi cərəyanı, yaxud dini təriqətləri öyrənməyə, qəliz poetik deyimləri açmağa ehtiyac da yoxdu bəlkə. Dünyanın faniliyini, yalqızlığın hər an başının üstündə durmuş kabus olduğunu dərk etmək üçün elə sadəcə yanına, yövrənə, ya da bir az kənara çəkilib içinə baxmaq yetər... Hə, Əsəd bəy və Mehriban xanım da içimizə baxmaq, duyğularımızı arıtlamaq imkanı verdilər bir-iki saatda... Salamsız-filansız oxumağa başladılar...

Bir əcaib dərdə düşdüm,

hər kəs gedər karına,

Bu gün buldum - bu gün yerim,

Haq kərimdir yarına,

Zərrəcə tamahım yoxdur

bu dünyanın varına

Ruzimi verən Xudadır,

qula minnət eyləməm...

Türk seriallarından birində Ahmet Aslanın ifasında verilən bu türkünün söz müəllifi Nəsimidir. Yadımdadı, o vaxt bizim mətbuat xeyli sevindi ki, İmadəddin Nəsimin sözləri bu cür müasir yolla təbliğ olunub. Amma sonra məlum oldu ki, bu sözlərin müəllifi XVI əsrdə Osmanlıda yaşayan Qul Nəsimi adı ilə yazıb-yaradan şairdir. Sözləri dinlədikcə, dərinliyinə getdikcə başa düşürsən ki, əslində bütün Nəsimilərin də, dünyanın gərdişini dərk edən əhli-qələmin də məqsədi insanı saflığa çağırmaqdı. İndi də Əsəd Kabaklının Mehriban Zəki ilə birgə ifası sanki iliyə işləyən bir ismarış ötürür... Minnətsiz yaşamağın, tamahına güc gəlməyin səfasından danışır.

Nəsimidən, Yunisdən oxuyandan sonra Əsəd Kabaklı üzrxahlıq edir. Salamsız kalamsız oxumağa başladım, qüsura baxmayın - deyir. Məgər o ifalarla ruhumuzu yerindən oynatmaq, ən munis hisslərimizi ayıltmaq ən gözəl salamlama deyildi?! Mehriban xanım isə məşqsiz konsertin necə qəbul ediləcəyinə aid narahatlığını dilə gətirir: “Hesab edin ki, biz sadəcə məşq edirik sizin qarşınızda, üslublarımız fərqli, boğazlarımız fərqlidir. Amma ürəyimiz birdir”. Əsas olan da elə budur. Ürək bir olunca nə məşq?! Görünür, bir-birini məşqsiz, filansız, sözsüz anlayan bu iki sənətkarı birləşdirən də dünya duyumunun eyniliyidir. Əsəd Kabaklı türküləriylə dünyanı dolaşıb gəlib, türkçülük, vətənpərvərlik, dünya, zaman haqqında şərqiləri ona milyonların sevgisini qazandırıb. Mehriban Zəki hələ gənc yaşlarından mərhum rejissor, ustadı Vaqif İbrahimoğlundan sənətin sirlərini öyrənib. Əlinə saz alıb, "Kitabi-Dədə Qorqud"dan, "Manas"dan, Yunis İmrədən, Aşıq Veysəldən oxuyub. Və indi bu iki insanın fərqli, qeyri-adi dueti həm insanlığın, həm də türklüyün tarixçəsi kimi səslənir.

Mehriban xanım Yəmən türküsünü müşayiətsiz oxuyur. Türkünün tarixçəsindən, məzmunundan gələn kədəri, hüznü özünəməxsus şəkildə, bir az da üsyankar intonasiyada çatdırır...

Havada bulud yox, bu nə dumandır?

Məhlədə ölüm yox, bu nə fəqandır?

Bu Yəmən elləri nə də yamandır

Ah o Yəməndir, gülü çəməndir

Gedən gəlməyir əcəb nədəndir?!

Osmanlılar Yəməni alıb öz torpaqlarına qatandan sonra yaranıb bu türkü. Yəməni hakimiyyəti altına salmaq və saxlamaq üçün xeyli şəhid veriblərmiş. Yəmənə gedən qayıtmırmış, hətta orda qalanlar da sonradan geri dönməyiblər. Xalq bu kədərini Yəmən türküsü ilə ifadə edib. Amma sanki bu türkü bütün itirilənləri, geri dönməyəcək gedənləri salır insanın yadına...Həm türkün tarixi, həm də qaçılmaz olan həyat qanunları haqqında düşündürür.

Türkün, Osmanlının tarixindən danışıb Çanaqqalanı yada salmamaq olarmı? Əsəd Kabaklı "Çanaqqala içində" oxuyur.

Çanakkale içinde aynalı çarşı,

Ana ben gidiyom düşmana karşı.

Of gençliğim eyvah!

Çanakkale içinde bir uzun selvi,

Kimimiz nişanlı, kimimiz evli.

Of gençliğim eyvah!

Türklərin böyük mübarizəsi, əzmi, qələbəsini ifadə edir bu mahnılar. Çanaqqala zəfərinin 100 illiyinə həsr olunmuş səfərimizi yada salıram. O zaman Çanaqqala qələbəsi haqqında ən müxtəlif məlumatları aldıq, muzeyləri gəzib döyüş yerlərinə, silaha-sursata əyani şəkildə tamaşa etdik. Və o səfərimizdən türkün xarakterini göstərən, həm mübarizliyini, vətənpərvərliyini, həm də insansevərliyini ifadə edən bir məqamı heç unutmuram. İngilis generalı xatirələrində yazırmış: "Türk əsgəri qədər vətəni üçün gözünü qırpmadan ölümə gedən, savaş meydanında müdhiş cəsarət göstərən, fırtınalar qoparan, amma döyüş bitən kimi saf ürəyi yumşalan, düşmənin yaralarını sarıyan, onu kürəyinə alıb daşıyaraq ölümdən qurtaran başqa bir əsgər yer üzündə görünməyib..." Bax budur türkün xarakteri, döyüş meydanında düşmən olsa da, vətəni uğrunda hər cür mübarizəyə hazır olsa da, sonradan ürəyi yumşalan, insan oğluna qıymayan, kömək əlini uzadan... Əsəd Kabaklı da "Bil oğlum" mahnısı ilə bütün bunları övladlarımıza, yeni gələn nəsillərə nəsihət kimi söyləyir, öyüdlərini verir:

Çabuk büyü, çabuk yetiş, tez oğlum,

çakal gezen şu dağlarda gez, oğlum!

gez, oğlum!

Vatanına göz dikeni ez, oğlum!

dostun kim,

düşmanın kim sez oğlum

tarihini şerefinle yaz oğlum

yaz, oğlum!

Mahnının söz müəllifi Sərhəd Kabaklı da zalda, tamaşaçılar arasındadır. Əsəd Kabaklı hər dəfə "vətəninə göz dikəni əz, oğlum" dedikcə auditoriya alqışlayır, sanki bu sözlər Qarabağ uğrunda mübarizəyə səsləyir. Tarix dostumuzu da, düşmənimizi də müəyyənləşdirib bizim əvəzimizə... Bəlkə elə özümüz də bunun lap çoxdan fərqindəyik. Dar günümüzün səbəbkarlarını da, başımıza bəla gələndə kömək əlini uzadanları da yaxşı xatırlayırıq. Mehriban Zəki "Çırpınırdı Qara Dəniz" oxuyan kimi hər kəs bir ağızdan səs verir səsinə...

Çırpınırdı Qara dəniz

Baxıb Türkün bayrağına!

"Ah!.." deyərdim, heç ölməzdim

Düşə bilsəm ayağına.

Ayrı düşmüş dost elindən,

İllər var ki, çarpar sinən!..

Vəfalıdır gəldi, gedən,

Yol ver Türkün bayrağına!

1914-cü ildə türklərin Birinci Cahan Savaşında iştirakından təsirlənən Əhməd Cavad bu sözləri yazıb. Dünyaya "Yol ver türkün bayrağına" - deyib. Dörd il sonra - 1918-ci ildə Nuru Paşa Bakını azad edəndə Üzeyir bəy bu qardaş gəlişindən təsirlənib sözlərə mahnı bəstələyib. İndi "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısı türk qardaşlığının himni kimi səslənir. Mehriban xanımla Əsəd bəy oxuduqca qarışıq hisslər keçirir insan. Bir yandan qürur, tamlıq, rahatlıq, bir yandan da boşluq... Axı hər şeydən danışdıq; vətəndən, türklüyümüzdən, qədimliyimizdən, birliyimizdən, varlığımızdan... Bəs sevgi? Axı sevgi qaldı?! Elə bunu düşünmüşdüm ki, Mehriban xanım "Qubanın ağ alması" oxudu... Nə qəribə hissdi sevgi? Nə böyük möcüzədi? Sevirsənsə, Qubanın ağ alması da, toz basmış küçələr də, nə bilim bulaq başı da, daşlı qala da hamısı vasitədi sevgindən danışmaq üçün... Nələr deyilməyib mahnılarımızda? Əsəd Kabaklı və Mehriban Zəki xalq mahnılarından parçalar oxuyub bütün bu hisslər palitrasını gözümüz önündən keçirirlər.

Küçələrə su səpmişəm,

Yar gələndə toz olmasın...

Qulluğu, fədakarlığı ifadə edir bu sözlər. Sevgilisinə qulluqdan ötrü küçələri sulayan aşiqin halını təsəvvür etmək olar... Yaxud,

Əyil dəsmalın götür,

Mən götürsəm söz olar...

Min illərdir söz edənlər tapılır, qeybətcillər mahnı mətnlərinə düşür. Və ya,

Yarım gələnə qalıb

Yaramın sağalması...

Bütün dərdlərin əlacı, yaraların məlhəmi yardı... Və sənətkarlarımız bütün bu mahnılardan parçaları popuri şəklində oxuduqca sanki hisslərimizin də tarixini səhifələmiş olurlar. Hər şey o qədər təsirlidir ki, auditoriya Əsəd bəylə Mehriban xanımı buraxmaq istəmir, mahnı mahnıya, türkü türküyə calanır...

Sona isə təşəkkürlər qalır. Həm Mehriban Zəkiyə, həm də Əsəd Kabaklıya təşəkkür bəlgələri təqdim olunur. Sənətkarlar təşkilatçılara, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinə, Türk Ədəbiyyatı Vaqfına, tədbirin qeyri-rəsmi rejissoru, Türkiyə Səfirliyinin mədəniyyət müşaviri İrfan Çiftçiyə minnətdarlıq edirlər... Birliyin, qardaşlığın nümunəsi olan konsert hələ uzun zaman tamaşaçıların, Mehriban Zəki, Əsəd Kabaklı sevərlərin qəlblərində iz buraxacaq!

525-ci qəzet.-2018.-13 fevral.-S.7.