Şərəfli iş

Mustafa ÇƏMƏNLİ

Azərbaycan televiziyası 1956-cı il fevralın 14-də fəaliyyətə başlayanda mənim doqquz yaşım vardı. Nağıl oxuyan vaxtlarım idi.

Oxuduğum bu nağıllarda isə gerçəkliyə çevriləsi çox şeylər vardı. Uçan xalçalar, sehrli güzgülər və s. Həyatda isə nağıllarımızdakı uçan xalçalar artıq çoxdan təyyarə adı ilə həqiqətə çevrilmişdi. Bəzi xalqlar bu müasir "Uçan xalçalar"ı əldə etməklə çox-çox uzaq məsafələri əlçatan eləmişdilər, istədikləri vaxt bir ölkədən başqasına bu hava "gəmisi" ilə uçub gedə bilirdilər. Amma biz azərbaycanlılar 1956-cı il fevral ayının 14-nə qədər nağıllardakı sehrli güzgünün reallığa çevriləcəyi günü gözləməli olmuşduq. Biz o çağacan radionu dinləyir, patifonda qrammofon vallarını oxudub Cabbar Qaryağdıoğluna, Segah İslama, Seyid və Xan Şuşinskilərə, Bülbülə - onların ecazkar səslərinə qulaq asır, üzlərini isə görə bilmirdik. Çox-çox dəyərli insanlarımızı - mahnıları dillər əzbəri olan bəstəkarlarımızı, əsərləri ilə ruhumuzu oxşayan şair və yazıçılarımızı olsa-olsa kitablardakı şəkillərindən tanıyırdıq. Əlbəttə, paytaxt Bakıda dəyərli sənət adamlarını, incəsənət xadimlərini müəyyən tədbirlərdə, konsertlərdə, teatr tamaşalarında yaxından görüb-duymaq mümkün olsa da, əyalətdə yaşayanlar üçün bütün bunlar az qala əlçatmaz arzu-istəkdən başqa bir şey deyildi. Ancaq bir qış gecəsi radiodan eşitdik ki, SSRİ Mədəniyyət Nazirliyinin xüsusi əmri ilə Bakı Telemərkəzinin bazasında Televiziya studiyası yaradılmışdır. Beləcə 14 fevral 1956-cı il Azərbaycanda Televiziyanın yarandığı gün kimi tarixə düşdü. Çox illər sonra mətbuat səhifələrindən birində oxudum ki, Azərbaycan televiziyasından: "Göstərir Bakı!" sözlərini ilk dəfə o zaman gənc aktrisa Nəcibə Məlikova söyləmişdir.

Mən bu yazımda ana televiziyamızın inkişaf yolundan, ona rəhbərlik etmiş şəxslər haqqında danışmaq fikrində olmasam da, bir fərd olaraq mavi ekranın xalqımızın həyatındakı rolundan danışmaya bilmərəm. Düz 62 ildir ki, milli televiziyamız respublikamızda, onun sərhədlərindən kənarda elə bir mühüm hadisə olmayıb ki, ona münasibət bildirməsin, şərh etməsin. Mübaliğəsiz deyə bilərik ki, milli televiziyamızın zaman-zaman xalqımıza aşıladığı mənəvi dəyərlər hədsiz çoxdur və saymaqla qurtarmaz. Çünki milli televiziya yarandığı gündən müəyyən inkişaf mərhələlərini keçərək hər bir azərbaycanlı ailəsinin arzuedilən "qonağı" olub. Biz zaman-zaman müxtəlif ölçüdə, çeşiddə, müxtəlif görünüşdə hazırlanmış bu möcüzəli "qutu"nun mavi ekranında bir-birindən əlvan, rəngarəng, zəngin mündəricəli saysız-hesabsız verilişləri izləmiş, bədii və sənədli filmləri, teatr tamaşalarını, opera və operettaları, yubiley mərasimlərini, çox böyük müğənnilər nəslinin konsertlərini, muğam axşamlarını... seyr etmiş, düşünmüş, duyğulanmış, mühakimə etmiş, nələrisə bəyənmiş, nələrisə qəbul etmiş, nələrisə etməmişik. Ancaq bütövlükdə xatırladığımız, bəzənsə yada salmağa çətinlik çəkdiyimiz sayı-hesabı bilinməyən bu verilişlər bir xalq olaraq həyatımızda, taleyimizdə izsiz ötüşməyib. Bu nəhəng dəryadan hər kəs öz dünyagörüşünə, zövqünə, səviyyəsinə görə nəsə götürüb. Biri az, biri çox.

Bu, ruh, mənəviyyat aləmidir, götürdüklərimiz, qəbul etdiklərimiz gözlə görünməz, ölçüyə-çəkiyə gəlməz. Bu, bir həqiqətdir, onu inkar etmək olmaz. Bütün bu söylədiyimiz dəyərləri isə bizə çatdıran, heç şübhəsiz, milli televiziyada çalışanlar - nəsil-nəsil yaradıcı insanlar olub. Redaktorlar, rejissorlar, ssenaristlər, diktorlar, aparıcılar və başqaları. Onlardan dünyasını dəyişənlər də var, bu gün öz şərəfli işini davam etdirənlər də...

Yadımdadır, vaxtilə ana televiziyamızda "Təbiəti sevənlər" verilişi yayımlanırdı. Təbiətşünas alim Qara Mustafayevin 22 il (son 15 il isə tək) professor Mirəli Axundovla birgə apardığı "Təbiəti sevənlər" verilişini mən və mənim yaşıdlarım unuda bilərmi?! O zaman gənc olan bizlər təbiət elmini, canlı təbiəti bu iki alimin sayəsində sevib öyrəndik. Təsəvvür edin ki, bu illər ərzində 600 veriliş hazırlanıb. Məhz "Təbiəti sevənlər" verilişi üçün 3600 səhifə mətn yazılıb. Efirdə səslənən mətn! Bu, bütün bir institutun bir ildə görə biləcəyi işlə müqayisə oluna bilər. Çox illər sonra Qara müəllimin "Ovqat" verilişindəki çıxışını da eyni məhəbbətlə, heyranlıqla seyr etdik.

Heç şübhəsiz, milli televiziyamızın 62 illik fəaliyyətini kiçik bir məqalədə tam əhatə etmək qeyri-mümkündür. Televiziya müasir dünyanın göstərən və danışan güzgüsüdür. Müasir güzgümüzdəsə, yaxşı-pis - hər şey öz əksini tapıb və tapmaqdadır.

Bizim milli televiziyamızın "yaddaş"ında kimlərin canlı görüntüsü, səs-sədası yoxdur?! Mən özüm canlı - danışan və yazan, fikrə gedən Üzeyir bəyi, "Koroğlu" operasından ariyalar oxuyan, "Sənsiz" və "Sevgili canan" romanslarını böyük məhəbbətlə ifa edən Bülbülü, Cabbar Qaryağdıoğlunu, Hüseynqulu Sarabskini ilk dəfə ana televiziyamızın ekranında görmüşəm.

Yadımdadı, yeniyetmə yaşlarımda yay vaxtı kənddəki evimizin kölgəsindən bilirdim ki, muğamat konserti başlayıb, qaçıb radionu açırdım. Şövkət Ələkbərovanın, Sara Qədimovanın, Fatma Mehrəliyevanın, Xan Şuşinskinin, Zülfü Adıgözəlovun, Əbülfət Əliyevin, Yaqub Məmmədovun... baldan şirin səsləri qətrə-qətrə ruhuma hopur, yaddaşıma köçürdü. Daha sonra adlarını çəkdiyim sənətkarları milli televiziyamızın ekranında görüb dinlədim. Biz onların "Muğam axşamı"ndakı çıxışlarını necə də intizarla gözləyərdik. Mənim onda heç ağlıma da gəlməzdi ki, Bakıya gəlib universitet təhsili alacam, adlarını andığım bu müğənnilərin hər biri ilə görüşəcəm, haqlarında verilişlər, kitablar yazacam, hətta bəzilərinin yubiley gecələrinin aparıcısı olacam və bu ədəbi-bədii gecələr ana televiziyamızda yayımlanacaq.

Bəstəçilərdən Əfrasiyab Bədəlbəylini, maestro Niyazini, Qara Qarayevi, Fikrət Əmirovu, Tofiq Quliyevi, Vasif Adıgözəlovu, Cahangir Cahangirovu, Hacı Xanməmmədovu, Süleyman Ələsgərovu və b. mavi ekranda görmək, söhbətlərini dinləmək necə də xoş idi. Onların bizləri daxilən necə səfərbər etdiklərini, mənən ucaltdıqlarını, daha ciddi musiqi janrlarına qulaq asmaq vərdişinə yiyələnməyimizə təkan verdiklərini bəlkə də zamanında elə də dərindən duymamışıq.

Altmış-səksəninci illərin "Odlar diyarı", "Şən və hazırcavablar klubu", "İnsan və qanun", "Ədəbiyyat və zaman", "İncəsənət", "Məktəblilərin rəqs salonu", "Kamillik", "Sizin istəyinizlə", "Səhər görüşləri", "Dalğa", "Açıq-aşkar", "Dünyaya pəncərə", "Komediyalar aləminə səyahət" kimi televiziya verilişlərini yaşlı nəsil bu gün də xoş xatirələrlə yad edir.

Şübhə etmirik ki, yaşlı nəsil Vaqif Səmədoğlunun "Caz aləmində", Mehdi Məmmədovun "Rampa", Xudu Məmmədovun "Evrika", Ayaz Salayevin "Retro" verilişlərini də unutmayıblar. Onların müəllif verilişlərini maraqla izlədiyimiz günlər mənim də yaxşı yadımdadı.

Böyük Hüseyn Cavid haqlı olaraq yazırdı:

Turana qılıncdan da kəskin ulu qüvvət,

Mədəniyyət, mədəniyyət, mədəniyyət.

Doğurdan da, milli televiziyamız yarandığı gündən xalqımızın böyük mədəniyyətə qovuşmasına, maariflənməsinə xidmət edib. Biz onun kameralarının "gözü" ilə Odlar yurdumuzu qarış-qarış, oymaq-oymaq gəzmişik, onun bələdçiliyi ilə gen dərələrdən keçmişik, uca dağlar aşmışıq, yurdumuzun aranını, yaylağını dolaşmışıq, Vətənin bir-birindən gözəl şəhərlərini, kəndlərini, qalalarını, dini məbədgahlarını tanımışıq. Qiyabi də olsa, hər sahənin yaradıcı adamları ilə tanış olmuşuq. Bax beləcə, sevincimizin, kədərimizin aynası olub bizim ana televiziyamız. Onun xidmətlərindən zaman-zaman mənən bəhrələnənlər, öyrənənlər, təqdir edənlər olduğu kimi, sadəcə seyr edənlər, bəzi verilişlərinə dodaq büzənlər, küsənlər, inciyənlər də olub və bu gün də var. Bu da çox təbii bir haldır. Seyrçilər çox, milli televiziyamız isə təkdir. Onun mavi ekranından bizə ötürülən müsbət dəyərləri, xoş ovqatı, gərginləşmiş əsəblərimizə sığal çəkən, ruhumuza dinclik gətirən saysız verilişləri, "Topal Teymur", "Yollar kəsişəndə", "Evləri köndələn yar", "Yaşıl eynəkli adam", "Ötən ilin son gecəsi", "Alov", "Atayevlər ailəsi", "Kökdən düşmüş piano", "Səni axtarıram", "Qatarda", "Günahsız Abdulla", "Ac hərflər", "Fatehlərin divanı", "Bala, başa bəla", "Nekrolaoq" və s. kimi televiziya tamaşalarını və bu tamaşalardan aldığımız duyğu-düşüncəni, mənəvi rahatlığı isə biz həmişə qədirbilənliklə yad etməli və unutmamalıyıq.

Azərbaycan televiziyası illərlə bizi təkcə milli ədəbiyyatımızın, musiqimizin, incəsənətimizin ən görkəmli yaradıcıları ilə deyil, həm də dünya xalqlarının yaradıcı şəxsiyyətləri, adət-ənənələri, şəhərləri və s. ilə tanış edib.

1958-ci ildən başlayaraq milli televiziyada çalışan redaktorlar, rejissor və operatorlar sənədli, bədii televiziya filmlərinin çəkilişlərinə də başladılar. Bu qurum 1968-ci ildə "Ekran" Yaradıcılıq Birliyi adlandırıldı. 1973-cü ildə isə qurumun adı dəyişdirilərək "Azərbaycantelefilm" Yaradıcılıq Birliyi adlandı. Artıq bu yaradıcılıq birliyi 50 ildir ki, fəaliyyət göstərir. Bu illər ərzində həm mövzu rəngarəngliyinə, həm də rejissor, operator yozumuna görə bir-birindən maraqlı yüzlərlə sənədli filmlər çəkilərək nümayiş olunub. Hazırda "Azərbaycantelefilm" Yaradıcılıq Birliyinin fondunda 1500 saatdan artıq sənədli televiziya filmləri saxlanılır. Bu sənədli filmlər Azərbaycan tarixinin, ədəbiyyatının, musiqisinin, incəsənətinin canlı salnamələridir.

Əgər bizim AzTV zamanında Opera teatrının və Azdramanın (eləcə də başqa teatrların) tamaşalarını lentə almasaydı, nəsillər arasında böyük bir boşluq yaranardı. Biz o tamaşalardan, rejissor işindən, aktyor-müğənni oynundan danışanda dəlil-sübut üçün göstərməyə bir nümunə tapmazdıq. Axı, atalar yaxşı deyib ki, min dəfə eşitməkdənsə, bir dəfə görmək yaxşıdır.

Heç şübhəsiz, respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra milli televiziyamızın da yaradıcılıq imkanları, texniki təchizatı güclənmiş, verilişlərinin sayı, sanbalı artmış, əhatə dairəsi daha da genişlənmişdir. Bu gün dünyanın istənilən nöqtəsində AzTV-nin verilişlərini izləmək mümkündür. Ona görə də çağdaş televiziya işçilərinin məsuliyyəti daha da artıb. Bir an da olsa unutmaq olmaz, artıq bizə təkcə özümüz yox, həm də dünya baxır.

Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti, UNESCO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban xanım Əliyeva "Qarabağ xanəndələri" albom-kitabında milli varlığımızın sabahını düşünərək, mədəniyyət sahəsində əvəzolunmaz layihələri həyata keçirməkdə məqsəd və maramını açıq şəkildə bəyan edərək belə yazır: "Dünya qloballaşır. Bu qloballaşan aləmdə ildırım sürəti ilə dəyişikliklər baş verir. İnsan axınının sıxlığı, informasiyanın bir an içərisində ötürülməsi imkanları, dünyanın simasını dəyişən yeni texnologiyalar, bütün bunlar terrorizm təhlükəsinin artması fövqündə baş verir. Belə güclü təsirlərə məruz qalan dünyada insan qum dənəsini xatırladır. İnsana dünyanın itirilmiş nizamını, pozulmuş ahəngdarlığı nə qlobalizm, nə də antiqlobalizm fəlsəfəsi qaytaracaq. Sivilizasiyaların toqquşması və sivilizasiyalar arasındakı uzlaşma haqqında mülahizələr də eləcə. Biz hamımız birlikdə bundan sonrakı inkişafımızın əsaslarını yaratmalıyıq. Bu formalaşdırma isə ənənə ilə sıx bağlı olmalıdır. Məhz ənənənin bərpası gücünə və təsir qüvvəsinə əsaslanaraq, hər bir xalqın milli mədəni arxetiplərini qorumaqla elə bir dünya yarada bilərik ki, orada həmin ənənələri qoruyub saxlamaq və yaşadıb inkişaf etdirmək mümkün olsun".

Bəli, bu qloballaşan dünyada öz milli-mənəvi varlığını, kimliyini qorumağın ən başlıca yollarından biri də mədəniyyətdən keçir. Mədəniyyət millətin milli varlığının, kimliyinin, dünyagörüşünün ən bariz göstəricisidir. Bu mənada, Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin (AzTV) nəzdində "Mədəniyyət" kanalının açılması heç də təsadüfi deyildir. 14 fevral 2011-ci ildən fəaliyyətə başlayan "Mədəniyyət" kanalının açılması müstəqil respublikamızın Prezidenti cənab İlham Əliyevin ilk növbədə mədəniyyətə, incəsənətə göstərdiyi böyük diqqət və qayğının nəticəsidir.

"Mədəniyyət" kanalının AzTV-nin nəzdində yaranması da təsadüfi deyil. Birincisi, AzTV illərin sınağından çıxmış, necə deyərlər, oturuşmuş bir kanaldır. İkinci səbəb isə, onun bir kanal olaraq maddə-texniki imkanlarının genişliyi, təcrübəli kadrlarının olmasıdır. Orada çalışan bir çox redaktorlar, rejissorlar, operatorlar, aparıcılar illərini bu sahəyə sərf etmiş şəxslərdir. Peşəkarlar isə hər gün yetişmir. Peşəkar olmaq üçün zaman, mühit, ardıcıl iş, zəhmət, yuxusuz gecələr və zəngin təcrübə lazımdır.

"Mədəniyyət" kanalı fəaliyyət göstərdiyi bu 7 il ərzində az iş görməyib. Tam cəsarətlə demək olar ki, kanal bu illər ərzində mədəni həyatımızın əsl carçısı, elmin, maarifçiliyin, Azərbaycan dilinin, tarixinin, mədəniyyət və incəsənətinin təbliğatçısı olmuşdur. "Mədəniyyət" kanalında yayımlanan verilişlərdən bir qisminin adını çəksək yəqin ki, dediklərimizin heç də əsassız olmadığı bəlli olar: "Musiqi xəzinəsi", "Saz-söz axşamı", "Məclisi-üns", "Sərbəst söhbət", "Teatr", "Şəxsən siz", "Qobustan", "Yada düşər xatirələr", "Sənətkar ömrü", "Türk elləri", "Poeziya", "Haqqın dərgahı", "Ana dili", "Yaddaş", "Azərbaycan dili", "Sözün sirri", "Yurd yeri", "Azərbaycan təbiəti", "Azərbaycan muzeyləri", "Qədim el sənətləri", "Palitra", "Kino bu gün", "Ötən illərin nəğmələri" və s.

Paytaxtımızda, eləcə də respublikamızın digər bölgələrində Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə keçirilən bütün irimiqyaslı mədəni tədbirlər məhz "Mədəniyyət" kanalı vasitəsi ilə (eyni zamanda AzTV ilə) tamaşaçılara çatdırılır. Heydər Əliyev Fondunun təşəbbüsü ilə keçirilən muğam müsabiqələri, Qəbələ Musiqi Festivalı canlı yayımlanaraq nümayiş etdirilir. Yeri gəlmişkən deyim ki, muğam müsabiqələrinin canlı yayımı təkcə respublikamızda deyil, ölkəmizin hüdudlarından kənarda da geniş əks-səda doğurur və kifayət qədər tamaşaçı auditoriyası toplayır.

Buradaca çox həssas bir məsələyə də toxunmaq istəyirəm. İstedadlı gəncləri üzə çıxartmaq, xalqa tanıtmaq nə qədər önəmli bir işdirsə, onların sabahını düşünmək, onlara sahib çıxmaq, işlə təmin etmək də bir o qədər vacibdir. Çox təqdirəlayiq haldır ki, muğam müsabiqələrinin qalibləri olan gənclərin bir çoxu bu gün milli televiziyamızın solistləridir. Müsabiqə qaliblərinin bir qismi isə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet teatrında çalışır.

Yeri gəlmişkən, qloballaşan dünyada müstəqil televiziya kanallarının günbəgün artdığı bir zamanda ana televiziyamızın və onun nəzdində fəaliyyətini uğurla davam etdirən "Mədəniyyət" kanalının xalqımızın min illər boyu formalaşmış əxlaqi dəyərlərinə, mənəvi etik normalarına zidd olan, bayağı bir verilişi, yaxud da açıq-saçıq səhnələr sərgilənən heç bir bədii filmi nümayiş etdirmədiyini xüsusi vurğulamaq istərdim. Bundan gözəl nə ola bilər ki, hər bir azərbaycanlı ailəsi çox rahat, sərbəst şəkildə oturub doğma televiziyasına sakit, nigarançılıq keçirmədən tamaşa edir. Biz bizə məxsus olanların qədir-qiymətini bilməliyik. 62 yaşlı Milli Televiziyamızın onun nəzdində 7 ildən bəri fəaliyyət göstərən "Mədəniyyət" kanalının yaradıcı kollektivinə şərəfli işlərində böyük uğurlar arzulayır, sözümüzü isə unudulmaz şairimiz Tofiq Bayramın vaxtı ilə sirli-sehrli televiziyaya həsr etdiyi "Mehdi Hüseyn küçəsi" şeiri ilə bitiririk.

Bir küçə var -

Dünyanı gətirir evimizə.

Özü görünməsə də,

Ərzi göstərir bizə.

"Azərbaycan himni"nin

Gur səsi ilə oyanıb,

Səhər-səhər yaratmaq

Həvəsi ilə oyanıb, -

Ekrandan, ya efirdən

Hər gün eşidirəm mən

Bu küçənin adını.

Mehdi Hüseyn küçəsi, -

Ən sevimli ünvan.

525-ci qəzet.-2018.-14 fevral.-S.4.