Mavi ekran qarşısında

XATİRƏLƏR, DÜŞÜNCƏLƏR

İntiqam QASIMZADƏ

"Azərbaycan" jurnalının baş redaktoru, Əməkdar incəsənət xadimi

62 il öncə - 1956-cı il fevral ayının 14-də ölkəmizin həyatında əlamətdar bir hadisə baş verdi; Bakının dağlıq hissəsində qurulmuş qüllədən efirə televiziya verilişləri ötürülməyə başlandı.

O zaman hələ çox az-az evlərdə bu verilişləri qəbul edə bilən qurğular - televizorlar vardı. İndiki kimi yadımdadır, bizim qonşuluqda cəmi bir belə televizor vardı, o da mənim uşaqlıq dostum Natiq Talıbovgildə idi. Bu televizor radioqəbuledicidən azca böyük bir qutu idi, çox kiçicik də ekranı vardı; adına, gərək ki, KVN deyirdilər, 4-5 metr aralıdan orda nəsə ayırd etmək müşkül məsələ idi. Amma Natiqgil onun qarşısına böyüdücü bir linza qoymuşdular, onun köməyilə ekranda göstərilənlər kifayət qədər aydın görünürdü. Bəxtimizdən, Natiqin anası Züleyxa xala - Allah ona rəhmət eləsin - gülərüz, mehriban bir insandı, qonşuları televiziya verilişlərinə baxmağa özü dəvət edirdi, amma deyirdi ki, stullarınızı da özünüzlə gətirin, hamınıza stul çatdıra bilmərik. Böyüklərimiz lap kinoteatrlarda olduğu kimi, sırayla əyləşirdilər, biz uşaqlarsa, qabaqda, yerdə bardaş qurub otururduq.

O illərdə televizorda gördüklərimdən yadımda qalanı bir "Bəxtiyar" filmidir - səhv etmirəmsə, bu film elə ilk gün göstərilmişdi - bir də atamın çıxışı. Atam, şair Böyükağa Qasımzadə (ayı, günü dəqiq yadımda deyil) başqa bir neçə şairlə şeirlərini oxuyurdular.

Sonralar yavaş - yavaş televizorların ekranları böyüdü, tədricən başqa ailələr də televizor almağa başladılar; hərə öz evinə çəkildi, qapılarını bağladılar. Bu da o illərin gerçəkliyidir.

İllərsə sürətlə ötüb keçir. Min dəfə, milyon dəfə deyilmiş sözlərdi, amma bu, həqiqətən belədir: mənim televiziya deyilən möcüzə ilə ilk tanışlığım 1956-cı ildə, 6-cı sinifdə oxuyarkən baş vermişdi; balaca bir uşaqdım, səkkiz il sonra mən Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsinin yerləşdiyi, indi hamının AzTV dediyi binaya artıq bir əməkdaş kimi (ştatdankənar olsa da) gedib-gəlməyə başladım. Bu artıq başqa münasibətlərdi. O vaxt qardaşım Daşqın televiziyada işləyirdi; səs rejissoru idi. Ailədə hamımızın "Ənvər əmi" dediyimiz, atamın ən yaxın dostu-qardaşı, tanınmış şair Ənvər Əlibəyli Komitənin sədr müavini vəzifəsində çalışırdı (sədr o zaman şair Teymur Elçin idi - Allah hər ikisinə rəhmət eləsin). Odur ki, özümü yad hiss etmirdim burda. Çox keçmədi AzTV mənim doğma ocağım oldu.

Televiziya verilişləri ilk illər efirə ağ-qara rəngdə çıxırdı; qəbuledicilər də o zaman verilişləri yalnız ağ-qara göstərə bilirdi. Sonralar rəngli verilişlər yarandı. Televizorların ekranları daha da böyüdü. Və bir gün mən həmkarım, dostum Aleksandr Qriçlə müəllifi və aparıcısı olduğumuz "Bayatı" adlı ədəbi-bədii almanaxla efirə çıxdım. Televiziyanın insanı xalqa tanıtdığı qədər ikinci bir vasitə tanımıram mən; az bir vaxtda Qriçlə mən o qədər tanındıq ki, hara gedirdiksə, nəinki respublika ziyalılarının toplandıqları tədbirlərdə, hətta nəqliyyatda, küçədə, mağazada, bazarda belə - istər birlikdə olaq, istər tək - bizə yaxınlaşır, xoş sözlər deyir, verilişimiz barədə fikir söyləyirdilər. 12 ildən bir qədər artıq biz fasiləsiz olaraq ayda bir dəfə efirə çıxdıq. Xüsusi buraxılışlarımız da olurdu. Moskvanın Mərkəzi Televiziyası ilə iki verilişimiz bütün SSRİ məkanına yayımlandı. Əlbəttə, biz bununla fəxr edirdik. Amma indi bunları yazıb xatırlamaqda məqsədim öyünmək deyil, məqsədim Azərbaycan televiziyasının inkişaf tarixinə konkret faktlar əsasında bir nəzər salmaq və AzTV-nin o zaman bütün sovet məkanındakı nüfuzunu yada salmaqdır. Lakin AzTV yerində durub saymır, keçmiş şöhrətinin kölgəsində mürgüləmir. Bu gün onun verilişləri peyk vasitəsilə bütün dünyaya yayımlanır. AzTV qol-budaq atıb böyük bir televiziya şirkətinə çevrilib. Bu gün 62 yaşını qeyd etdiyimiz bir vaxtda onun nəzdində çox baxımlı və xalq arasında populyar olan Mədəniyyət və İdman kanalları fəaliyyət göstərir. Bu kanalların peşəkarlıq səviyyəsi kifayət qədər yüksəkdir. Səviyyə!.. Hər iki kanalın verilişləri onları hazırlayanların daim axtarışlara meyilli yaradıcı insan olduqlarından xəbər verir.

"AzTV" - çoxşaxəli, qollu-budaqlı bir strukturdur. Onun nəzdində ictimai-siyasi, elmi-mədəni yönlü xeyli sayda redaksiyalar, şöbələr, birliklər fəaliyyət göstərir. Mən bir qələm adamı kimi bu redaksiyaların bir çoxu ilə əməkdaşlıq eləmişəm, radioda da, televiziyada da verilişlər hazırlamışam, aparıcı olmuşam. Amma bunlardan biri ilə - "Aztelefilm" Yaradıcılıq Birliyi ilə xüsusi münasibətim var. Onlarla bu gün də bir kinossenarist kimi məmnuniyyətlə əməkdaşlıq edirəm.

"Aztelefilm"in tarixi televiziyanın fəaliyyətə başladığı illərə gedib çıxır. Hələ 1959-cu ildə komitə rəhbərliyi çox cəsarətli bir addım atır; kino çəkilişləri sahəsində təcrübəsi və xüsusi texniki bazası olmayan televiziya məkanında böyük şair Səməd Vurğunun "Aygün" poeması əsasında eyniadlı tammetrajlı bədii film çəkilməsi barədə qərar imzalayır. Rejissor Kamil Rüstəmbəyov olduqca çətin şəraitdə maraqlı bir film çəkib ekrana çıxarır. Mənə elə gəlir ki, "Aztelefilm"in də tarixi məhz burdan başlayır.

1968-ci ildə rəsmi olaraq bədii və sənədli filmlər istehsal edən "Ekran" Yaradıcılq Birliyi yaradılır. Hazırda "Aztelefilm"də ildə 45 sənədli film çəkilir. Bu filmlər mövzu baxımından kifayət qədər rəngarəngdir: bir qismi tariximizin həqiqətləri, bir qismi milli-mənəvi dəyərlərimiz, bir qismi görkəmli tarixi şəxsiyyətlərimiz, bir qismi də Azərbaycanımızın görkəmli sənət adamları -- yazıçılarımız, bəstəkarlarımız, rəssamlarımız və musiqi ifaçılarımız haqqındadır, onların maraqlı həyat və yaradıcılıq yollarından bəhs edir. İllərlə çəkilmiş bu filmlər zəngin bir xəzinənin qiymətli inciləridir - deyərdim. Mən çox xoşbəxtəm ki, Birliyin bu xəzinəsində - filmotekasında mənim də Qara Qarayev, Tofiq Quliyev, Xəyyam Mirzəzadə, Vaqif Mustafazadə, Cahangir Cahangirov, Ceyhun Hacıbəyli və başqaları haqqında yazdığım ssenarilər əsasında çəkilmiş filmlər qorunub saxlanılır.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin xarici dillərdə çəkilmiş filmlərin bizim ekranlarda yalnız Azərbaycan dilində nümayiş etdirilməsi haqqında tarixi sərəncamından sonra AzTV-də bu işin əhəmiyyətini və məsuliyyətini dərk edərək düzgün nəticələr çıxarmışlar. Az bir vaxtda "Aztelefilm" Birliyinin nəzdində filmlərin dublyajı təşkil olunmuşdur. Deməliyəm ki, ölkəmizin səviyyəli, peşəkar insanları Birlikdə böyük ruh yüksəkliyi ilə çalışırlar. Məncə, bəzən bircə rəqəm çox şey deyir: bu gün Birlikdə ayda üst-üstə 50 saat film dublyaj edilir.

Beləliklə, AzTV-də və eləcə də ölkəmizin başqa studiyalarında dublyaj olunan filmlər bu gün xalqımızın dünya kinosuna öz ana dilində baxmasına imkan verir.

Dublyajdan danışmışkən, çox mühüm bir məsələyə toxunmaya bilmərəm; bu, televiziya və radio verilişlərinin dili məsələsidir. İnsanların hər gün səhərdən-axşama - evdə, işdə, nəqliyyatda, küçədə eşitdiyi dil. Xalq dilinin, adi danışıq dilinin formalaşmasına təhsilin, ədəbiyyatın, mətbuatın göstərdiyi qədər, bəlkə də (elə bəlkəsiz də) daha artıq, bizi hər yerdə müşayiət edən, istəsək də, istəməsək də daim eşitdiyimiz bu verilişlərin dili təsir göstərir. Təəssüf ki, bəzi televiziya kanalları və radiolar bu məsələnin ciddiliyini dərk etmirlər. Ya da səviyyələri elə dərk etdikləri qədərdir. Mən uzun illər, düz 54 il əməkdaşlıq etdiyim Azərbaycan Televiziya və Radio Verilişləri Qapalı Səhmdar Cəmiyyətində dil məsələsinə nə qədər ciddi və məsuliyyətlə yanaşıldığının canlı şahidiyəm. Yəni əslində, şahidliyə ehtiyac da yoxdur, düyməni basıb televizorunuzu AzTV-yə kökləsəniz, kifayət edər; təmiz, saf doğma ana dilimizi eşidərsiniz. Bunun tarixi kökləri, ənənəsi var; Azərbaycan radiosundan gəlir. Əhsən sizə! Sükanı beləcə də tutun, dilimizin korlanmasına imkan verməyin!

Bu gün mən AzTV-də çalışan qardaş və bacılarımı ana televiziyamızın 62, Mədəniyyət kanalının 9 yaşı münasibətilə öz adımdan və 95 yaşlı "Azərbaycan" jurnalının əməkdaşları adından təbrik edirəm. Onlara can sağlığı, fəaliyyətlərində uğurlar arzulayıram!

525-ci qəzet 2018.- 14 fevral.- S.4.