"İçəri şəhər" filmi dəyərlərimizin təbliğatçısı kimi

Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin, milli adət-ənənələrinin, elm və mədəniyyətinin təbliği

PƏRVİN Nurəliyeva

Zamanla "İçəri şəhər" keçmişin simvoluna çevrilib. O dar küçələri addımlayıb keçdikcə adama elə gəlir ki, bura bütün dünyadan təcrid olunmuş bir məkandı.

Ən müasir şirkətlərin ofislərinin yanından ötürsən, yastı-yapalaq köhnə evlərə tamaşa edirsən, tarixin izlərini hər daşın, hər binanın üstündə görürsən və birdən elə bil zamanın dayandığını duyursan. Bax o müasir ofislərdə ən qızğın iş gedir, orda çalışan insanlar da nə tarixin, nə məkanın fərqindədirlər. Amma bununla belə, tarix, keçmiş İçəri şəhərin simasındadır. Cəmisi beş-on dəqiqəyə ən müasir şəhərə, yeni Bakıya, avropalıların belə heyrət içində tamaşa etdiyi müasir meqapolisə çıxa bilərsən. Amma nədənsə İçəri şəhərdə olanda insan özünü çağdaş zamandan və dünyadan xeyli kilometrlərlə uzaq bilir. Həm İçəri şəhərə, həm də içinə qapanmış hiss edir özünü.

İlqar Safatın "İçəri şəhər" filminə baxdıqca məhz bu süjet üçün İçəri şəhərin məkan, ideya olaraq seçilməsinin təsadüfi olmadığını görürük. Çünki bu film çağdaş qanunlarla yaşamaq istəməyən, öz içində və hisslərinin əhatəsində ömür sürməyi üstün tutan insanlar haqqındadır.

Psixoloji dram janrında olan filmin ideya müəllifi Təhminə Rafaella, ssenari müəllifləri Təhminə Rafaella və İlqar Safat, quruluşçu rejissoru İlqar Safat, quruluşçu operatoru Luca Coassin (İtaliya), quruluşçu rəssamı Bütünay Haqverdiyev, icraçı prodüseri Ülvi Qasımov, prodüseri Müşfiq Hətəmovdur. Gənc qızın - Arzunun Qarabağ müharibəsi veteranına olan sevgisindən bəhs edən filmdə baş rolları Təhminə Rafaella, əməkdar artistlər Firdovsi Atakişiyev, Mehriban Zəki və Xalq artisti Elmira Şabanova canlandırıblar.

Baş rolun ifaçısı Təhminə Rafaella Amerikada aktyorluq kursları keçib, incəsənət təhsili alıb. Amma kinoda ilk işi olduğu üçün müəyyən təcrübəsizliyi ilə yanaşı, cəsarəti də nəzərə çarpır. Həmçinin, peşəkar aktyor Firdovsi Atakişiyevlə, təcrübəli aktrisa Mehriban Zəki ilə tərəf müqabili olmağın özü də gənc aktrisanı xeyli sığortalayıb. Filmdə insanın öz iç aləmində yaşaması, cəmiyyətdən təcrid olunması problemləri qabardılıb. Eyni zamanda, nəsillər arasındakı konflikt də tamaşaçıya orijinal şəkildə təqdim olunub.

Filmin qəhrəmanı Arzu ayrı maraqları, düşüncə tərzi, həyata fərqli baxışı olduğu üçün yaşıdları ilə qaynayıb-qarışa bilmir. Anası həkim olsa da, onun da bu peşəni seçməsini arzulasa da, Arzu musiqiyə meyl edir. Hər axşam İçəri şəhərin dolanbaclarını keçib musiqi müəlliminin evinə, fərdi dərslərə gedir. Sevilən aktrisamız Elmira Şabanovanın canlandırdığı musiqi müəllimi bütün geyim tərzi, danışığı, baxışları ilə dəqiqdir. Bu məqamda Elmira Şabanovanın Elçin Musaoğlunun "40-cı qapı" filmindəki Fatma xala obrazını necə ustalıqla canlandırmasını xüsusi qeyd etmək istərdim. Hər gün böyük həyəcanla zəng gözləyən qonşularını bəzən aldatması, ümidlərini itirməyə qoymaması, amma eyni zamanda, hüzn, ağrı dolu gözlərlə, günahkar sima ilə onlarla danışması son dərəcə təsirlidir. "İçəri şəhər"də isə yaşlı, yorğun bir adam olan bu xanım müharibə veteranı oğlunun taleyindən narahatdı, ona görə Arzunu oğlu ilə tanış etmək, dostlaşdırmaq istəyir. Və Arzu sanki öz iç dünyasına, içəri şəhərinə buraxa biləcəyi insanı tapmış olur. Bütün problemlər də burdan başlanır!

Filmin məziyyətlərindən söz açanda Mehriban Zəkinin oyununu xüsusi vurğulamaq yerinə düşər. Əslində, süjet xəttinə görə ikinci dərəcəli olan bu obraz aktrisanın peşəkarlığı, narahat ana qorxularını, düşüncələrini dəqiq ifası nəticəsində önə çıxıb. Filmin qala gecəsində Mehriban Zəki qısaca belə ifadə etmişdi fikirlərini: “Azərbaycan psixologiyasına çox yaxın və bu gün üçün çox aktual olan bir mövzudur. "İçəri Şəhər" filmi ruhumuzun iç şəhəri, içimizdə qalan şəhər haqqındadır". Məsələ burasındadır ki, film təkcə gənc qızın qəribə, qeyri-adi iç dünyasını yox, həm də sadəcə bir valideynin keçirdiyi təbəddülatları əks etdirir. Və bu təzadları Mehriban Zəki öz oyunu vasitəsiylə qabarıq şəkildə çatdırır. O məqamda ki, musiqi müəllimi vəfat edir və gənc ana qızının özündən xeyli yaşlı, müharibədə kontuziya almış adama sarılıb təsəlli verdiyini görür... Bütün narahatlıqlar onda başlayır. Mehriban xanım gənc və iddialı qadınla ürəyi övladından ötrü həyəcanla çırpınan ana obrazını birləşdirə bilib. Bu mənada onun Rafaelin (Firdovsi Atakişiyev) evinə gəldiyi, açıq söhbət etdiyi səhnə xeyli qarışıq hisslər yaradır. Həm qızını qorumaq istəyən ana, həm də qarşısındakı kişini hökmü ilə əzməyə çalışan qadın... Bütün xəstəliklərin sonunun necə olacağını dəqiq bilən həkim. Bütün bu çalarlar Mehriban Zəkinin canlandırdığı qadının xarakterini çoxqatlı edir.

Filmin rejissoru İlqar Safat simvollardan istifadə edib. Məsələn, müharibədə gülləyə tuş gələn əsgərin qanının Qorbaçovun portretinə sıçraması həm tarixə, həm də bu insanın bəlalarımızdakı "roluna" işarədir. Həmçinin, musiqi müəlliməsi öləndən sonra yun, isti şalını Arzu öz çiyninə salır. Əslində, bu günə qədər Rafaelin yeganə hamisi, hayanı, təsəllisi anası idisə, bundan sonra həmin "vəzifə" Arzuya keçir. Və görünür, elə buna görə Arzu evdən çıxıb onunla yaşamağa başlayır. Amma burada qəribə olan odur ki, müəlliflər böyük sevgini, mübarizəyə hazır eşqi yox, sadəcə bir-birini başa düşən, söhbətləri tutan, dünyaya baxışları eyni olan iki insanın duyğularını qabardıblar. Həm də Arzu ilə Rafaelin dialoqlarında dünya musiqisi, klassik ədəbiyyatımız, qədim mədəniyyətimiz haqqında fikirlər də təbliğat üçün vasitədir.

Arzunun xarakterindəki qeyri-adiliyi, onun hamıdan biri olmadığını göstərmək üçün müəlliflər "alternativ" üsula əl atıblar. Rafaellə eyni vaxtda başqa bir daha gənc və yaraşıqlı oğlan ona aşiq olur. Doğrusu, bu "eyhamlar" hədsiz birbaşa, açıq olsa da, hər halda Arzunun xasiyyətini ifadə edir. O, Şuberti tanımayan, İçəri şəhəri duymayan adamla bağlaya bilməz həyatını. Ona görə hamıdan qaçıb onun, Rafaelin yanına tələsir. Bir yandan Qarabağ dərdini, bir tərəfdən xəstəliyini, digər tərəfdən də tənhalığını yaşayan Rafael üçün isə bu gəliş hava-su kimi vacibdir. Amma o, ictimai qınağı da yaxşı başa düşür. Firdovsi Atakişiyev filmin qala gecəsində bütün bunları belə şərh etmişdi: "Qəlbdən, hissdən, insan duyğularından, bakirə hisslərdən bəhs edən filmdir. Amma bizim qəhrəmanlarımız qınaq qurbanı olurlar. Qınaq isə cəmiyyətdə yayılmış bir xəstəlikdi və təəssüflər olsun ki, bundan heç vaxt qaça bilmirik".

Daha öncə filmin niyyətinin böyük məhəbbət olmadığını vurğuladım. Həqiqətən burada kiçik və qadağan olunmuş eşq nağılının fonunda İçəri şəhər, tariximiz, mədəniyyətimiz əks etdirilir. Eyni zamanda, sevgi üçün münbit olmayan reallıq göstərilir. Elə ona görə də Rafael uzağa, əyalətə, Arzu isə evinə, anasının yanına qayıdır.

Mədəniyyət və Turizm nazirliyinin sifarişi ilə "Azərbaycanfilm"də istehsal olunmuş "İçəri şəhər" filmi bir çox xarici ölkə festivallarında Azərbaycan kinosunu təmsil edib. Bunlardan bir neçəsini xüsusi qeyd etmək istərdim.

"İçəri şəhər" ekranlara çıxar-çıxmaz 20-ci Tallin "Qaranlıq gecələr" Beynəlxalq Film Festivalına dəvət aldı. Həmin festival Estoniyanın paytaxtı Tallində keçirildi. "İçəri şəhər" festivalın ən uğurlu filmlərindən biri elan olundu. Həmçinin , Hindistanın Mumbay şəhərində keçirilən 7-ci "Yaşvant" beynəlxalq film festivalında nümayiş etdirildi. Bundan başqa, Hindistanın 9-cu Benqaluru Beynəlxalq Film Festivalının "Dünya kinosu" proqramı çərçivəsində Benqaluru və Maysur şəhərlərində tamaşaçılara təqdim olundu.

Filmin ABŞ-ın Texas ştatında 50-ci "Worldfest Houston" Beynəlxalq Film Festivalında "Dram" nominasiyasında "Qızıl remi" mükafatına layiq görülməsi isə xüsusi əlamətdar hadisə idi. Elə həmin festivalda Təhminə Rafaella "Ən yaxşı qadın rolu", Firdovsi Atakişiyev isə "Ən yaxşı ikinci plan kişi rolu" mükafatlarına nominant elan olundular. Bundan dərhal sonra "İçəri şəhər" ABŞ-ın Cənub-Şərqi Avropa Film Festivalının (SEEfest) əsas müsabiqə proqramına dəvət aldı. Bu festivalda da "Ən yaxşı bədii film", "Ən yaxşı operator işi" və "Tamaşaçı rəğbəti" mükafatlarına nominant oldu.

Gənc və istedadlı aktrisa Təhminə Rafaella filmdəki ifasına görə Türkiyənin 5-ci "Van gölü" Beynəlxalq Film Festivalının "Ən yaxşı aktrisa" mükafatına layiq görüldü. Və nəhayət ötən ilin sonunda Mirbala Səlimlinin "Qırmızı bağ" filmi ilə bərabər "İçəri şəhər" də Çində keçirilən 4-cü İPƏK YOLU (SİLK ROAD) Beynəlxalq Film Festivalında nümayiş olundu. Festivalda iştirak edən rejissor İlqar Safat və əməkdar artist Mehriban Zəki mətbuata açıqlamalarında festival tamaşaçılarının filmə böyük maraq göstərdiklərini qeyd etdilər.

Filmin festivallarda qazandığı uğurları sadalamağım təsadüfi deyil. Müasir dünyada təbliğatın, həqiqətləri dünyaya çatdırmağın çoxlu üsulları var. Azad cəmiyyətlərdə küçələrə çıxıb qışqırmaqdan tutmuş sakit etirazlara kimi, müasir fleş-moblardan müsahibələrə qədər hamısı, bütün metodlar keçərlidir. Lakin gerçək sənət, xüsusən kino sənəti vasitəsiylə təbliğat bu üsullardan ən yaxşısıdır. Bu mənada "İçəri şəhər" sadəcə iki insanın eşq hekayəsini ifadə etmir, həm də milli-mənəvi dəyərlərimizin, tariximizin təbliğatçısı missiyasını daşıyır.

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim edilir.

525-ci qəzet 2018.- 23 fevral.- S.7.