Məhmət Nuri bəy

Türkiyə Elm və Ədəbiyyat Əsəri sahibləri Məslək Birliyinin - İLESAM təşkilatının rəhbəri, şair Məhmət Nuri Barmaqsızı bir neçə ildir, tanıyıram.

Daha doğrusu, onunla tanışlığımızın unudulmaz bir tarixçəsi var mənim üçün. 2013-cü ildə yazıçı və tərcüməçi, Azərbaycan ədəbiyyatının dostu İmdat Avşar hekayələr kitabımı Türkiyə türkcəsinə çevirmiş, kitabı çap üçün Akçağ nəşriyyatına təqdim etdiyini demişdi. Bu, Türkiyədə işıq üzü görəcək ilk kitabım olmalı idi və şübhəsiz, xeyli həyəcanla gözləyirdim. Kitabın çapı yubandıqca həyəcan bir az da artırdı, amma həm də ümidsizlənirdim. Amma elə o zaman Məhmət Nuri Barmaqsızın sözündə bütöv adam olduğunu müşahidə etdim, kitab dediyi vaxtda işıq üzü gördü və Əskişəhərdə keçirilən Kitab Fuarına göndərildi. Azərbaycanın nüfuzlu qələm sahibləri - Xalq yazıçısı Anar, Aqil Abbas, İradə Tuncay və Rəşad Məcidlə bərabər mənim də imza günümün keçirildiyi o günü heç unutmuram. Və elə yazımın bu yerində Məhmət Nuri Barmaqsıza minnətdarlığımı bildirirəm.

Daha sonralar Azərbaycanla ədəbi əlaqələrini genişləndirən, ölkəmizdə İLESAM-ın nümayəndəliyini yaradan Məhmət Nuri bəy ümumtürk ədəbiyyatı üçün xeyli faydalı işlər gördü. İLESAM-la Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin müqaviləsinə əsasən, hər il Türkiyədə Azərbaycan yazıçılarının kitabları tərcümə olunub yayımlanır. Həmçinin, Bakıda da Türk yazıçılarının kitabları tərcümə edilərək çap olunur, həm Ankarada, həm də Bakıda imza günləri keçirilir. Eyni zamanda, “Mahnıdan şarkıya” musiqi layihəsi, “Şairlər günü” adı altında Azərbaycanın müxtəlif rayonlarında və paytaxtda keçirilən şeir bayramları İLESAM və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin birgə uğurlu işlərindəndir. Bütün bu birgə işlərin ədəbi əlaqələrin genişləndirilməsi, şeirin, poeziyanın təbliğatı baxımından faydası haqqında çox danışmaq, yazmaq olar. Ancaq bu tətildə Məhmət Nuri bəyin kitablarını oxuduqca əsas sirrini anladım və haqqında yazdığım məqalədə məhz bu barədə fikirlərimi bölüşmək istərdim.

2016-cı ildə Ankarada Türk Tarix Qurumu salonunda İLESAM-ın təşəbbüsü ilə Xalq yazıçısı Anarın “Yaşamaq haqqı” və mənim “Sevdim səni” kitablarımızın təqdimat mərasimi keçirildi. O günlərdə tədbirdən tədbirə qaçhaqaçda yaşadığını, tıxaclardan qurtulmaq üçün sürücüyə “filan yoldan sür, ordan getmə, tıxacdı” - dediyini görəndə Məhmət Nuri bəydən “bu qədər işi necə çatdırırsız?” - deyə soruşmuşdum. “Dəqiqələrlə mübarizə aparırıq” - demişdi. Bu dəqiqələrlə mübarizənin uğurlu nəticələri də var, amma bütün işlərin arxasında böyük sevgi dururmuş. Məhz hər işə sevgiylə, şövqlə yanaşdığı üçün çatdırırmış işləri. Bunu şeir kitablarından, “Süveydaya məktublar” silsiləsindən, “Bencileyin sözlər” esselərindən də anlamaq olar.

Məhmət Nuri Barmaqsızın soyadı həmişə, hər yerdə müzakirələrə, özünün də qoşulduğu zarafatlara səbəb olur. Bu yaxınlarda Şabranda keçirilən Xaqani Poeziya günlərində tədbirə qatılan oxuculardan biri qonağın əllərinə diqqətlə baxıb “Axı ona barmaqsız niyə deyirsiz, barmaqları yerindədi ki” - deyə təəccüblənirdi. Bunu eşidəndə xeyli gülən Məhmət bəy bu mövzuda söhbətlərə bir cavab verdiyini dedi: “Barmaqsız ola bilərəm, amma ürəksiz deyiləm”. Nədənsə “Süveydaya məktubları” oxuyanda bu sözlər tez-tez yadıma düşürdü. Axı doğrudan da bütün faciələr məhz burdan başlayır - ürəksiz olmaqdan... Ürək isə sadəcə, eşq yaşamaq, yaxud sevgi şeirləri, eşq məktubları yazmaqdan ötrü deyil, həyatın hər anında, hər addımda həlledicidi, əsasdı.

Amma yenə də ürəyin əsas “işinə”, sevgiyə yönəltmək istəyirəm diqqəti... Çünki Məhmət Nuri Barmaqsız şeiriyyatını ayrı yöndən yozmaq yanlış olar. Çağdaş oxucunu yazılanların arxasındakı real insan, daha dəqiq desək, qadın maraqlandırır. Kimə yazılıb bu şeirlər, məktubların ünvanı kimdir? Məhmət Nuri Barmaqsızın şeirlərini, məktublarını oxuyanda bu suallar içində itib-batır oxucu. Hətta məktəblilərlə görüşlərdən birində şair oxucularını razı salmaq üçün özündən sevgi tarixçəsi də uydurubmuş, guya Süveyda məktəbdə sevdiyi, amma sevgisini etiraf edə bilmədiyi bir qız imiş. Bütün bu “yer işlərini” kənara qoysaq, Süveyda eşqin özüdür. Silsiləyə ön söz yazan professor Nurulla Çetin bunu belə izah edir: “Süveyda adının mənasında olduqca mühüm bir simvol gizlənir. Süveyda ürəyin mərkəzində qara bir nöqtə deməkdir. Qəlbdəki gizli bir günahı ifadə edir. Həmçinin, qəlbdəki bəsirət və müdriklik yeri deməkdir. Bu nöqtə möminlər üçün də bəsirət və idrak yeri hesab olunur. Sonsuzluğu, mübhəmliyi, qapalılığı ifadə edir”.

Professor Nurulla Çətinin izahından bu nəticəyə gəlmək olar ki, sevgi Məhmət Nuri bəy üçün real və əllə toxuna biləcək bir nəsnə deyil, uzaqdır, əlçatmazdır və elə bununla da sirlidir. Həm ürəyinin içindəki gizli bir nöqtədir, amma həm də min-min kilometrlərlə məsafədə olan əlçatmaz varlıq. Xəyali bir qadına - Süveydaya 33 məktubdan ibarət olan kitab epistolyar bir əsər kimi yox, bütöv süjet xətti olan roman kimi oxunur. Çünki burda zahiri bir süjet olmasa da, hisslərin dramaturgiyası var. Şair sevgidən daha öncə doğulan sehrdən başlayır, eşqin yaxında olduğunu, yaxud tezliklə bu sağalmaz bəlaya tutulacağını fəhm edir, “Nizamımı pozan və gözəlliyi qarşısında məni titrədən gözəl, səndən qorxmuram” - deyir ilk məktubunda. İlk oxuyanda qəribə gəlir insana, axı burda qorxulu nə var? Sonrakı məktublarda açılır ki, qorxulu olan elə sevginin özü imiş. Axı doğrudan da sevgi ucuz bulvar romanlarının, yaxud xoşbəxt sonluqlu melodramların göstərdiyi “gülərüz” bir iş deyil. Sevgi Məcnun əzabı, yaxud Leylinin çıxılmazlığıdır. Sevgi bütün fəsillərdə hüzündür. Yayı uzaq məsafələrə, payızı kədər gətirən yağışlarına, qışı iliyə işləyən soyuğuna görə lənətləməkdir. Amma həm də bütün bu fəsillərdə baharı yaşamaq bacarığıdır. Məhmət Nuri Barmaqsız sevginin gətirdiyi gücü də, rahatlığı da, həmişə, hər yerdə narahatlığı da məktubdan məktuba daha dərinlərə nüfuz edərək dilə gətirir. Həm də bütün bunları sevgi və eşq haqqında ən gözəl şeirləri yazmış Nəcib Fazilin, Yunis İmrənin, Mövlanənin, Füzulinin misralarına əsaslanaraq izah edir.

Süveyda nə qədər İlahi, gözəgörünməz varlıq olsa da, Günəş kimi, Ay kimi, ulduzlar kimi əlçatmaz olsa da, şairin sirri, həm də real bir Qadına sevgisi bəzi məktublardan sezilir. Şair rəqiblərindən - əğyardan danışdığı yerdə reallıq duyulur. Səni ətrafındakı bütün adamlardan, bütün heyranlarından daha çox sevirəm - deyir. Məhz duyğuların bu mərtəbəsindən həm klassika, həm də müasirlik duyulur. Elə bütün klassik şeiriyyat da əğyarla mübarizəyə həsr olunmayıbmı? Yaxud elə çağdaş, texnika əsrində də, sosial şəbəkələr zəmanəsində də bunlar aktual deyilmi? Bu mənada “Süveydaya məktublar” sevginin bütün zamanlar və zəmanələr üçün dəyişilməz halını ifadə edir. Həm də bu məktublarda deyildiyi kimi, böyük eşqin, İlahi eşqin bir insanın varlığı ilə dərki məsələsi son dərəcə mühümdür.

Sevginin nəticəsi olmaz... Yaxud sevgi yalnız sənətə, ədəbiyyata çevrilincə əbədiləşər. Görünür, Məhmət Nuri bəyin də bütün bu duyğuları epistolyar silsiləyə çevirməsinin səbəbi budur. Elə “Kelebek ömrü” adlı şeirlər kitabının da arxasında məhz bu ideya dayanır. Real insan hisslərinin, bəlkə əslində gündəlik yaşananların, smslərlə yazılanların İlahi eşq səviyyəsində təqdimatı...

Ötən il Rəşid Behbudov adına Mahnı Teatrında Məhməd Nuri bəyin yaradıcılıq gecəsi keçirildi. Elə həmin gecəyə də şair “Kəpənək ömrü” adını vermişdi. Artıq təkcə Türkiyədə yox, Azərbaycanda da məşhur olan şeir şairin proqram əsəridir əslində:

Hakkın bizi halk ettiği toprak

ne de paktır

Herhalde bu yüzden ki

mezar taşları aktır

Heyhat! Kara sevda denilen

yol ne de dardır

Aşk bitti mi dünya

kelebek ömrü kadardır.

Elə həmin gecə boyu da anladığımız o olmuşdu ki, bu gözəl misraların müəllifi yer üzündə sevgidən, eşqdən başqa heç nədə məna görmür. Sevgisiz dünyanı bir kəpənəyin ömrü qədər fani, qısa sayır. Və bu da məlum olur ki, Məhməd Nuri Barmaqsız təkcə dəqiqələrlə yox, həm də hissləri, duyğuları ilə çarpışır, onlarla mübarizə aparır. Elə şeirləri də, “Süveydaya məktubları” da bitib-tükənməyən mübarizənin nəticəsidir. Amma yaradıcılıq ondan ötrü sadəcə “eşq etirafı” deyil, son dərəcə ciddi bir işdir. Əruzun qəliz bəhrlərində yazması, həmçinin, orijinal qafiyələri buna bariz nümunədir.

Son illərdə Bakını da Ankarayla bərabər daimi iş yerinə çevirən, həm Türkiyədə, həm də Azərbaycanda böyük layihələrə imza atan Məhmət Nuri Barmaqsızın görəcəyi çox iş, yazacağı çox şeir var hələ. “Süveydaya məktublar”, “Kelebek ömrü”nün müəllifinin sevgisi hələ uzun illər bu işlərə yetəcək şübhəsiz.

PƏRVİN

525-ci qəzet.-2018.- 21 iyul.- S.15.