Ağdam həsrətimiz 25 yaşında

Qarabağsız Azərbaycanla yaşıdam. Etiraf edim ki, bundan çox utanıram. Bəli, 25 yaşım var. Mən doğulana qədər çoxdan olan olub, ermənilərin torbası Azərbaycan torpaqları ilə dolmuşdu. Bəs mən niyə özümü günahkar hiss edirəm?

Dünən, yəni iyulun 23-ü Ağdamın işğal günü idi. Ağdam həsrətimizin düz 25 yaşı tamam oldu. Deyirəm, təqvimdəki günlərimiz də "başını itirib" artıq. Bir günümüz bayram olanda o biri günümüz "qara gəlir". İyulun 22-si ilk Azərbaycan dilli "Əkinçi" qəzetinin 143 illiyi, yəni Milli Mətbuat və Jurnalistika günü idi. Sevindirici haldır ki, təkcə jurnalistlər, media işçiləri deyil, hər kəs bu günü bayram edirdi. Amma di gəl ki, növbəti gün bayramımız "boğazımızda qaldı". Ağdamı xatırladıq... Onunla bərabər, sadəcə həyatın axarına uyub yaşamağa məcbur olduğumuz halda əsla və əsla unutmadığımız o 20 faiz torpaqları...

Hər dəfə hansısa rayonun işğal tarixində, ya da lap elə hardasa Qarabağdan söz düşəndə susuram, öz varlığımdan utanıram. Sanki mən doğulmasam bunların heç biri yaşanmayacaqmış, Qarabağ hələ də ölkəmizin nəzarətində olacaqmış kimi hiss edirəm. "Ayağı ağır", "qədəmi nəhs" deyərlər ha, bax o cür...

Əslən, nəslən qarabağlı deyiləm. Qarabağla olan-qalan əlaqəm anamın məktəb vaxtı iki dəfə Şuşaya səfəri qədərdir. Vəssalam! Ancaq qəribədi, hər dəfə Qarabağdan danışanda mənasını anlamadığım hisslər yaşayıram. Hər dəfə içimdə nəsə bir şey qırılır və mən o qırılan hər nəyinsə yerə, ayağımın altına düşəcəyini gözlədiyim vaxt, o qalxıb düz boğazımdaca dayanır. Bax, onda boğuluram, yerin-göyün havası az gəlir mənə. Elə bilirəm həmin an ancaq heç vaxt üzünü görmədiyim Qarabağın heç zaman udmadığım havası kömək ola bilər mənə...

lll

Mənim üçün nədir müharibə?!

Biz "92-92-lər" müharibənin övladlarıyıq. Birimiz az, birimiz çox, amma hamımız mütləq şəkildə yaşamışıq o zəhrimar müharibənin acısını, ağrısını.

Mən təzə doğulan vaxtlarda atam həm universitetdə oxuyur, həm də işləyirmiş. Müharibə ucbatından aylarla maaş verilməzmiş. Mənim üçün müharibə düyü, vermeşil supudur, pul qazanmaq, ailəsini dolandırmaq üçün səhərlər dərsə, günortadan gecəyə kimi işinə getsə də, gecələr hələ bir tələbələr üçün ödənişlə çertiyoj da işləyən atamın qan rəngli yorğun gözləridir.

Mənim üçün müharibə oynamağa oyuncağı olmayan bir qızcığazın boğazında qalan kitab vərəqləri, ata-anasının yazılmış, cızılmış, cırılmış şəkilləri, albomlarıdır.

Mənim üçün müharibə atası da, anası da işə getməyə məcbur qalan səkkiz aylıq körpənin səhərdən axşamacan bağlı qapı arxasında içib yatdığı, durub içdiyi bir şüşə kəmşirin çay, islaq paltarlarıdır.

Mənim üçün müharibə nəfərlərlə uzanan çörək, su növbələridir.

Mənim üçün müharibə bir günü ac keçirən körpəsini doyurmaq üçün qonşunun bir kisə kartofundan bircə kartof götürüb körpəsinə yedirən anadır.

Mənim üçün müharibə dadsız, duzsuz suda bişən kartofu yeyə bilməyib dili ilə tüpürən, təzədən aclıqdan ağlayan körpədir.

Mənim üçün müharibə olmayan uşaqlıq şəkillərimdir.

Mənim üçün müharibə yaşanmamış körpəliyim, itkin uşaqlığımdır.

Mənim üçün müharibə yaşadığımız yataqxanaya sığınan məcburi köçkünlərdir. Mən onların Qarabağ dərdi ilə birgə böyüdüm o dar yataqxana divarları arasında. Torpaq dərdi, el-oba nisgili azmış kimi, çəkdikləri maddi sıxıntıların, gündəlik qarşılaşdıqları çətinliklərin də canlı şahidinə çevrildim uşaq ağlımla.

lll

Universitetin birinci kursunu bitirərkən "Folklorşünaslıq" fənnindən təcrübə keçməli idik. Vəzifəmiz ayrı-ayrı şəxslərdən, nənələrdən, babalardan, yəni əsasən yaşlı nəslin nümayəndələrindən ağızdan-ağıza keçən folklor nümunələri, ya da hansısa bölgənin adət-ənənələrini toplamaq idi. Çoxları daha asan olsun deyə, öz bölgələrini seçmişdilər. Mən isə müsahiblərim olaraq Qarabağdan məcburi köçkün gəlmiş yurddaşlarımızı seçdim. Onları hardan tapa bilərdim? Əlbəttə ayrı-ayrı yataqxanalardan. O cür də elədim. Onlardan həm eşitdikləri hansısa folklor nümunələrini, həm də öz ellərinə aid adət-ənənələrini öyrənib bir dəftərə yazırdım. Qəribədir ki, bizi heç tanımadıqları halda qapısını döydüyümüz hər kəs böyük mehribalıqla, sevgiylə qarşılayır, öz bildiklərini bizimlə bölüşməyə həvəs göstərirdilər. Bilirdim, onların da ürəkləri dolu idi. Görürdüm danışmaqla bitirə bilmirdilər vətənləri Qarabağı.

Adətən, müsahiblərim Ağdam, Füzuli, Cəbrayıldan olardılar. Ona görə də artıq bu rayonlara aid demək olar ki, hər şeyi bilirdim. Təcrübə işimin sonunda iki böyük dəftər həcmində (təcrübə işimdə bir dəftər nəzərdə tutulsa da) Qarabağ folkloru, xeyir-şər, Novruz adətləri, inancları ilə bağlı bilgilərim vardı. Hər dəfə o dəftərdəkiləri oxuduqca Qarabağın hələ də bizdə olduğuna, istədiyimiz vaxt gedib görə biləcəyimizə inanıram. Sonrakı illərdə isə təəssüf ki, yaşlı müsahiblərim ürəklərindəki Qarabağ nisgilini, dərdini də götürüb bir-bir bu dünyanı tərk edirlər və mən hər dəfə onların ölüm xəbərləri ilə bu itgini daha dərindən hiss edirəm...

lll

Heç sevmədiyim sualdır "haralısan?" sualı. Həmişə qaçmışam bu mənasız və yersiz sualdan. Düzü, əvvəllər nə cavab verəcəyimi bilmirdim. Onda da "atan haralıdır?" sualı ilə qarşılaşırdım, mənim haralı olmağım çox da vacib imiş kimi. "Borçalı" desəm tanımamaq ehtimalları çox olduğundan "Gürcüstandan" deyirəm. Hazır olun, bir əsəb pozucu sual da gəlir düşmən gülləsi kimi:

- Gürcüsən?

Təəssüf ki, Gürcüstanın müəyyən hissəsinin, xüsusən Borçalının bir zamanlar Azərbaycan torpağı olduğunu unudub indi pafosla "Qarabağ Azərbaycanındır"- deyənlərimizin çoxu...

Tək odurmu? Azərbaycan bəlkə də yeganə ölkədir ki, hər tərəfdən öz torpaqları ilə sərhədlənib. Necə ki, təbrizliyə, ərdəbilliyə, urmiyalıya iranlı və ya fars, dərbəndliyə rus, irəvanlıya erməni deyiriksə, bu da onun kimi...

Qorxuram, çox qorxuram... Bir zaman da "Qarabağdanam" deyənlərə "ermənisən?" sualı verilməyindən qorxuram!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.-2018.- 24 iyul.- S.7.