İctimai televiziyada yeni peşəkarlıq axtarışları

Beynəlxalq aləmdə və eləcə də Azərbaycanda ictimai teleradio ayrıca tipoloji xarakterə malikdir.

Təsadüfi deyil ki, ictimai teleradionun məqsəd və vəzifələrini, digər TV kanallarından fərqli xüsusiyyətlərini nəzərə alan Avropa Şurasının Nazirlər Kabineti vaxtilə bu media nümunəsinin açar qanununu yaratmışdır. Azərbaycan Avropa Şurasına qəbul zamanı üzərinə götürdüyü öhdəliklər sırasında ilk növbədə İctimai teleradio haqqında bu Qanunu milli xüsusiyyətlərə uyğun şəklə salıb qəbul etmiş və 2005-ci ilin avqust ayından belə bir qurumun fəaliyyətinə nail olmuşdur. Əslində, vaxtilə dünyada özəl-kommersiya teleradiolara alternativ yaradılmış İctimai teleradionun Avropa ölkələrində maraqlı nümunələri meydana çıxdı. Azərbaycan Respublikası da ölkədə demokratik dəyərlərin formalaşmasında ciddi önəm kəsb edən belə bir media qurumunun yaradılmasında heç də gecikmədi. Artıq fəaliyyətinin on üçüncü ilini tamamlamaqda olan Azərbaycan İctimai teleradiosu peşəkarlığın üçüncü mərhələsini yaşamaqdadır.

İctimai teleradionun xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərinin qorunması və zənginləşməsi, ölkədə demokratik dəyərlərin formalaşdırılması, informasiya faktlarının tərəfsiz, qərəzsiz, balanslı, dəqiq işıqlandırılması, ucuz sensasiyalardan, bir sıra digər telekanallarda özünü göstərən şit və məzmunsuz şoulardan uzaq olması, jurnalistikanın məlumatlandırmaq, maarifləndirmək, əyləndirmək kimi fundamental funksiyalarına bağlılığı ilə tamaşaçı hörmətini qazanmışdır.

Əlbəttə, ictimai teleradionun peşəkarlıq baxımından fəaliyyəti tamaşaçını heç də həmişə qane etməmişdir. Fəaliyyətinin ilk dönəmində İctimai teleradionun Qərb modellərinə xeyli yaxın olan bu qurum sonralar bəzi hallarda İctimai teleradio tipinin müstəqillik xarakterinə etinasızlıq məqamlarına da yol vermişdir. Bəlkə elə ona görədir ki, bir az bundan əvvəl İctimai teleradionun rəhbərliyində əsaslı kadr dəyişikliyi oldu və bu qurumun Yayım Şurası demokratik müsabiqə şəraitində teleradioya yeni Baş direktor seçdi. Yeni Baş direktor Balakişi Qasımov bizə ictimai xadim kimi yaxşı tanışdır və ən azı o, beynəlxalq lisenziyalı "Nə, harda, nə vaxt" kimi intellektual bir teleproqramı Azərbaycan teleməkanına tətbiq etməyi ilə tamaşaçıların rəğbətini qazanmışdır. Mükəmməl təhsilə və xeyli dərəcədə teletəcrübəyə sahib Balakişi Qasımov İctimai teleradioya Baş direktor seçilənədək "Game TV-az" prodüser mərkəzinin rəhbəri olub, bir sıra brend proqramların ali mükafatlarına layiq görülüb. B.Qasımov indiki vəzifəsində İctimai teleradioda peşəkarlığı yüksəltmək, bu teleradionun tipoloji xarakterini lazımi səviyyədə formalaşdırmaq üçün daxili kadr dəyişikliyi prosesinə başlamışdır. Teleradionun obyektiv xarakterli əməkdaşlarından öyrəndiyimiz kimi, buradakı kadr dəyişikliyi iki əsas prinsipə əsaslanır: birincisi, müəyyən səbəblər üzündən şirkətə yol tapmış bir sıra qeyri-peşəkarların buradan uzaqlaşdırılması, ikincisi, peşəkarlığın yüksəldilməsi naminə bu sahədə media ictimaiyyətinin yaxşı tanıdığı bəzi telejurnalistlərin işə cəlb edilməsi. Bu sırada məsələn, televiziya tamaşaçılarının yaxşı tanıdığı, hətta, bir vaxtlar telejurnalist kimi Ermənistan prezidenti Sarkisyanı öz sualı ilə yerində oturtması ilə tanınan Murad Hüseynovu ayrıca qeyd etmək istərdik. Bu gənc və peşəkar telejurnalist Baş direktorun müavinidir və hiss olunur ki, onun televiziya informasiya proqramına yeni baxışı "Carçı"nın informasiya siyasətindən tutmuş yaradıcılıq üslubunadək hər şeydə yeni nəfəs, yeni kontent meydana qoymaqdadır. İstər informasiya təqdimatında, istərsə də digər maarifləndirici proqramlarda və bəlkə də bütövlükdə İctimai televiziyanın proqram siyasətində izlədiyimiz bəzi yeni peşəkarlıq məqamları üzərində dayanmaq istərdik.

Aydın məsələdir ki, hər bir media qurumunun fəaliyyət prinsiplərini müəyyən edən ilkin və əsas göstəricilərdən biri informasiya siyasətidir. Əlbəttə, jurnalistikada "informasiya siyasəti" anlayışı qətiyyən siyasi məzmun daşımır. Bu anlayış qəzetin, teleradionun - KİV nümunəsinin ünvanlandığı auditoriyaya yönəltdiyi informasiyanın əsas istiqamətini, hansı xəbərlərə, proqram formatlarına daha çox üstünlük verməsini nəzərdə tutur. Hər hansı bir Kütləvi İnformasiya Vasitəsinin tipoloji xarakterini ilk növbədə onun seçdiyi auditoriya və bu auditoriyaya ünvanlanan informasiya siyasəti formalaşdırır. İctimai televizaya bütün cəmiyyətə, ictimaiyyətə ünvanlanır və onun informasiya siyasətini reklam bazarı deyil, sırf ictimai və milli maraq müəyyənləşdirir. Ona görə də, yəqin tamaşaçılar təsdiq edə bilərlər ki, İctimai televiziyanın özəyini təşkil edən "Carçı" xəbərlər proqramı heç vaxt sensasiya ardınca qaçmayıb. Bir tərəfdən ona görə ki, ictimai teleradio yarandığı gündən dövlət tərəfindən maliyyələşir və onun reytinq dalınca qaçmağa əsası yoxdur, digər tərəfdən bu teleradio haqqında Qanun onun maarifçilik, milli-mənəvi dəyərlər sisteminə münasibətlə bağlı xüsusi tələblər irəli sürür. Ona görədir ki, ictimai televiziya istər informasiya, istər analitik və istərsə də əyləncəli proqramlarda milli maraqlar, ictimai maraqlar və bu aspektdə maarifçilik missiyasını öndə tutur. Lakin o da var ki, tamaşaçı maarifçilik proqramlarına yalnız yüksək peşəkarlıq rakursundan yanaşır - belə bir keyfiyyət yoxdursa, həmin verilişlərə maraq azalır. İctimai teleradionun yeni rəhbərliyi məhz bu keyfiyyəti yüksəltmək məqsədini hədəfə almışdır. Və bu hədəfdəki reallıqlar özünü daha çox "Carçı"da göstərməyə başlayıb. İndi bizim qeyd edəcəyimiz bu göstəricilər ilk baxışda adi də görünə bilər. Lakin bu "adiliyin" doğurduğu reallıqlar həm yenidir, həm də tətbiq olunmağı ilə uğur qazanmaqdadır.

Hər şeydən əvvəl onu qeyd edək ki, "Carçı" informasiya proqramının fəaliyyətində güclü bir dinamika var. Və əslində, bu dinamika özündə bir sıra maraqlı peşəkarlıq keyfiyyətlərini birləşdirir. Məsələn, proqramın mövzu arealı. Əvvəllər "Carçı", nə gizlədək, daha çox yaxın ərazidəki hadisələrə üstünlük verirdi. Yəni paytaxt hadisələri dominantlıq təşkil edirdi. Son vaxtlar, ən adi tamaşaçının da hiss etdiyi kimi, "Carçı" nəinki Azərbaycanın bütün regionlarına, habelə xarici ölkələrə də öz müxbirlərini ezam etməkdədir. Təkcə bu günlərdə Rusiyada keçirilən futbol üzrə dünya çempionatı zamanı bu ölkənin müxtəlif şəhərlərində xaricdən axışıb gələn azarkeşlərin Bakı, Azərbaycan haqqında emosional sinxronlarının birbaşa hadisə yerindən xüsusi reportajlarla təqdimi çox yaddaqalan oldu.

Adi görünə biləcək bir detala diqqət edək: "Carçı"nın istisnasız olaraq bütün reportyorları hadisə yerindən xəbəri jurnalistlərin "stand-up" dedikləri bir görüntü ilə başlayıb, onunla da bitirirlər. Belə bir peşəkarlıq məqamı onunla şərtlənir ki, tamaşaçı reportyorun hadisə yerində olduğuna inansın və bununla da təqdim olunan informasiya inandırıcı təsir bağışlasın. Bu gün "Carçı"nın reportyorları stand-up elementini çox uğurla həyata keçirməkdədirlər.

Yaxud hamının yaxşı yadındadır ki, "Carçı"nın reportyorları informasiyanı adətən konstatasiya etməklə - yəni yalnız hadisəni qeyd etməklə kifayətlənirdilər. İndiki halda isə reportyorlar baş vermiş hadisə ilə bağlı ortaya çıxa biləcək niyə, nə üçün, nə səbəbə, bu hadisə hansı nəticələr verə bilər və s. kimi suallara ekspert rəyləri, yaxud da hadisə barədə məlumatı olan, cavabdeh olan kompotent adamların fikirlərini təqdim edirlər. Belə bir analitik prinsipi gerçəkləşdirmək üçün reportyor bir neçə məkanda olur və operativ şəkildə hadisəyə, fakta aydınlıq gətirir. Telemüxbirlərin Göyçayda körpünün dağılması və onun səbəbləri barədə reportajları, TANAP-la bağlı reportajlar, Bakı-Şamaxı yolundakı təmir işlərindən məzmunlu analitik materiallar, istilərlə bağlı reportaja cəlb edilən həkim və onun məsləhəti, təcili çağırış məntəqəsindən, açıq havada işləyənlərin iş yerindən və bunlara aid hava bürosunun məlumatına qədər neçə məkanda olması və bütün bunları operativ çatdırması maraq doğurdu.

"Carçı" hadisələrə tənqidi münasibətini artırmaqdadır. Bir az əvvəl Bakı-Sumqayıt yolundakı təmir işlərində zamanla bağlı narahatlıq, Sumqayıt-Novxanı yolunda dənizkənarı torpaqların zəbt edilməsi və dənizin "hasarlanması", Bakı şəhərində mənzil bahalığının səbəbi, Nəsimi rayonu Cəlil Məmmədquluzadə küçəsində yol çökməsinin səbəbi ilə bağlı rayon icra hakimiyyəti rəhbərliyinin jurnalist sorğularını cavablandırmaması, dayanacaqlarda yığılan pulların müəmmalı itməsi, ali məktəblərdə təhsil haqqının əsassız artırılması və s. faktları qeyd etmək olar.

Mingəçevir Elektrik Stansiyasındakı qəza və bunun nəticəsində ölkədə işıqların keçməsi hadisəsinin sosial şəbəkələrdə şişirdilməsi zamanı "Carçı"nın bir təhlili reportajı çox yerinə düşdü. Proqramda dünyanın iri şəhərlərində baş vermiş elektrik enerji qəzaları nətıcəsində yaranmış zülmətlərlə bağlı maraqlı faktları göstərən reportaj camaatı panikaya salmağa cəhd göstərən bir sıra saytların əksinə olaraq hadisələrdən ən güclü dövlətlərin belə sığortalanmadığını nümayiş etdirdi.

"Carçı" bu gün nəinki mövzularını, habelə informasiya məkanını da genişləndirib. Proqramın reportyorunun Moskvada Vladimir Jirinovski ilə müsahibəsi bu qəbildən oldu. Bu yerdə Rusiya siyasətçisinin Ermənistan rəhbərliyini lağa qoyması lap yerinə düşdü.

"Çarçı" informasiya proqramı hadisələrə, hətta sosial şəbəkələrdə müzakirəyə çevrilən hadisələrə operativ münasibətilə də diqqət çəkir. Bu günlərdə sosial şəbəkələrdə qolu yaralanmış qoca bir qadının guya yaralı halda belə küçə süpürməsini əks etdirən foto geniş müzakirəyə səbəb oldu. İctimai televiziya bu faktla bağlı həmin qadının iş yerinə gedərək "Foto - hadisə"ni araşdırdı və belə bir həqiqəti ortaya çıxardı ki, qolu sarıqlı həmin qadın heç də fotoda iddia edildiyi kimi işə cəlb edilməmişdir. Qadın səmimi şəkildə vəziyyəti izah etdi və həmin fotonun mahiyyəti təhrif etdiyini bildirdi. İctimai televiziyanın bu reportajından belə məlum oldu ki, həmin qadın evsiz-eşiksizdir və onun dövlət qayğısına ehtiyacı var. Reportaj efirə gedəndən dərhal sonra Dövlət Sosial Müdafiə Fondu həmin qoca qadının taleyi ilə maraqlanmış, onun sosial yardımla təmin olunacağı ilə bağlı araşdırmaya başlamışdır. İctimai televiziyanın reportyoru bu faktı da izləmiş və bununla bağlı maraqlı bir reportajı tamaşaçılara təqdim etmişdir. Ümumiyyətlə, ayrıca qeyd etmək istərdik ki, İctimai televiziya sosial problemlərə xüsusi diqqət yetirməkdədir.

İctimai televiziyanın digər proqramlarında da yenilik var. Bu proqramlarda yaradıcılıq axtarışları genişlənir. Anar Yusifoğlu Azərbaycanın inkişafı və Ümümilli liderimiz Heydər Əliyevin siyasi fəaliyyəti barədə yüksək səviyyəli tədqiqatlar aparmış və kitablar nəşr etdirmiş britaniyalı yazıçı Qrin Uilsonu "Aktual mövzu" proqramına dəvət etməklə tamaşaçını ölkəmizin həqiqətlərinin geniş arealda təbliğinə dair yeni faktlarla məlumatlandırdı. Ümumiyyətlə, analitik proqramlara günün prioritet hadisəsini işıqlandırmaqla bağlı yeni ekspertlər dəvət olunması əvvəlki stereotiplərdən uzaqlaşma təsiri bağışlayır.

İctimai televiziyanın dünya birinciliyi uğrunda Rusiyada keçirilən oyunları ilə bağlı fəaliyyətini xüsusi qeyd etmək istərdik. Əvvəla onu deyək ki, ciddi ictimai maraq kəsb edən bu tipli hadisələrin məhz bu TV-də təqdim olunması ictimai teleradio haqqında Qanunda təsbit edilmişdir. İkincisi, onu qeyd edək ki, ictimai televiziya bir ay sürən bu futbol zamanında çox maraqlı idman proqram formatları ilə efirə çıxdı. "Bolfutbol" rubrikasının özü yaradıcı heyətin bir ədəbi tapıntısı idi və bu proqramda istər futbol şərhçiləri, istərsə də əməkdaşlar yaddaşlarda qalan peşəkarlıq nümunələri göstərdilər. Yuxarıda da qeyd etdiyimiz kimi, bu proqramda İTV-nin loqosunu əks etdirən mikrofonları canlı bağlantılarla çox iş gördülər. "Bolfutbol"un çempionatın final yarışında oynayan Fransa və Xorvatiya səfirliyinin nümayəndələrini oyunu birgə seyr etməyə dəvət etməsi, daha sonra səfirlərin fikirlərini onların yarışı seyr etdikləri məkandan canlı bağlantı və canlı sinxronları İTV-nin peşəkarlıq uğurlarından hesab olunmalıdır.

İctimai televiziyanın "Yeni gün" səhər proqramının yeri gəldikcə paytaxtımızın ayrı-ayrı tarixi abidələri qarşısından milli memarlıq incilərimiz haqqında canlı reportajları da yenilik kimi qəbul olunmalıdır. Bu məqamlarda reportyorun canlı bağlantıları maraq doğurur. Bir məqamı da qeyd edək ki, İTV-nin bazar günləri səhər-səhər xeyli vaxtdan bəri efirə çıxardığı "Sabahınız xeyir" proqramı da bu gün yeni nüanslara imza atmaqdadır. Proqramın bu yaxınlarda ippadrom ərazisindən efirə canlı çıxan (bu proqram efirə həmişə canlı çıxır) "Sabahınız xeyir"ə dəvət etdiyi qonaqlarla, Azərbaycan atlarına sevgilərin ifadəsi ilə, milli dəyərlərimizə bağlı söhbətlərlə bir nümunə olaraq maraq doğurdu.

Bir çox proqram formatlarında, o cümlədən, "Biri var imiş, biri yox imiş" uşaqlar üçün verilişdə, musiqi proqramlarının mahnı və müğənni seçimlərində də yeni peşəkarlıq məqamları var.

İndi belə bir məsələ də gündəmdədir ki, İctimai teleradionun texniki avadanlığı xeyli köhnəlibdir, yeni dövrün tələblərinə cavab vermir. İndiki rəhbərlik teleradionun yeni avadanlıqlarla təmin olunması, studiyaların müasir səviyyədə qurulması kimi əməlli-başlı maliyyə vəsaiti tələb edən problemlər üzərində də iş aparmaqdadır. Əlbəttə, İctimai televiziya yaradıldığı gündən başlayaraq bir çox yeniliyə imza atmışdır. Bu teleradio həmişə öz fəaliyyətində milli və ictimai maraqlara xüsusi diqqətlə yanaşmışdır. Ancaq indiki məqamda bu diqqət həm də peşəkarlıqla müşayiət olunmaqdadır. İctimai teleradio öz fəaliyyətində Azərbaycan, azərbaycançılıq, milli-mənəvi dəyərlər sisteminə məhəbbət ruhunda fəaliyyət göstərir. Bu yolda ona yeni uğurlar arzulayırıq.

Efirdən hiss olunur ki, dünyanın telekanallarında olduğu kimi, İctimai televiziya da proqram siyasətini yay istirahətinə uyğun qurmuşdur. Bir azdan yay tətilləri bitəcək və İctimai televiziyada biz bir çox yeni peşəkarlıq faktları ilə rastlaşacağıq. Bu yolda İctimai Teleradionun kollektivinə uğurlar arzulayırıq.

Nizami CƏFƏROV

525-ci qəzet.-2018.- 24 iyul.- S.5.