Novruz bayramı haqda mütəxəssis düşüncəsi

Novruz xalqımızın zəngin ənənələrə malik ən qədim bayramıdır. Ölkəmizdə hər il təntənə ilə keçirilən bu bayram bir çox Şərq xalqları tərəfindən də geniş qeyd olunur.

Azərbaycanda Novruz bayramı "Bahar bayramı" kimi də tanınır. Təbii ki, xalq tərəfindən coşğun məhəbbətlə sevilən, yüksək əhval-ruhiyyə ilə qarşılanan bu qədim bayramın tarixi barədə müxtəlif araşdırmalar, yozmlar mövcuddur. Lakin bəzi hallarda onun dinlə, ayrı-ayrı şəxslərin adları ilə, rəvayətlərlə əlaqələndirilməsinə də cəhdlər göstərilir. Tanınmış ziyalı, təcrübəli mütəxəssis Tahir Bünyadov bununla bağlı fikirlərini bölüşərkən belə yanaşmanın tam əsassız olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, Novruz bayramı min illər öncə yaranıb, yazın gəlişi, təbiətin oyanması, əkinçilik işlərinə başlanılması ilə əlaqədar meydana çıxıb. XI əsrin görkəmli alimi Əbu Reyhan Biruninin dediyi kimi, Novruz baharla, təbiətin oyanması ilə bağlı dünyəvi bir bayramdır.

Tahir müəllim belə hesab edir ki, müəyyən qanunauyğunluqlar nəticəsində təbiətdə baş verən, təkrarlanan hər bir hadisə qədim insanların diqqətini çəkib. Onlar səma cisimlərini, təkrarlanan təbiət hadisələrini müşahidə edərkən müəyyən hesablamalar aparıb, əkinçilik və digər təsərrüfat işlərinin başlanması vaxtını müəyyənləşdiriblər. Əkinçilik işləri yazın gəlişi dövründə həyata keçirildiyi üçün babalarımız həmin tarixi təntənə ilə bayram ediblər. T.Bünyadov fikrini bir qədər də genişləndirərək, əlavə edib ki, Yer kürəsi Günəş ətrafında elleptik orbit üzrə dövr etdiyindən onun hərəkət sürəti qeyri-müntəzəm olur. Günəşə yaxınlaşdıqca bu sürət getdikcə artır. Planetimiz hər il yanvar ayının 2-si və 5-i günlərində Günəşlə ən yaxın məsafəyə yetişir. Bu səbəbdən də yaşadığımız Şimal yarımkürəsində ən qısa fəsil qış, ən uzun fəsil isə yay hesab edilir. Günəş göy ekvatorunda üfiqi müstəvidə eyni hündürlükdə olduqda isə yaz bərabərliyi yaranır və gecə ilə gündüz tarazlaşır.

T.Bünyadov söhbətini davamında göstərib ki, əsrlər keçdikcə xalqımız ruzi-bərəkət gətirən, yeni ilin başlanğıcı olan fəsil kimi baharın gəlişini daha geniş qeyd edib, onu müxtəlif adət-ənənələrlə zənginləşdirib. Bayram günlərində insanlar tonqal qalamaq, səməni göyərtmək, paxlava, şəkərbura bişirmək, yumurta boyamaqla yazın gəlməsi, günəşin istilik, hərarət verməsi, torpağın əkib-becərilməsi ilə bağlı arzularını istifadə ediblər. Bayramla əlaqədar keçirilən şənliklər, mərasimlər, oyunlar bahar fəslinə bir işarə kimi diqqəti cəlb edir. Mütəxəssisin qənaətinə görə, babalarımız qışın çıxmasını, yazın gəlişini həmişə intizarla, səbirsizlikdə gözləyiblər. Qış aylarının hissələrə bölünərək "Böyük çilə", "Kiçik çilə", "Boz ay" adlandırılması da məhz bununla əlaqədardır. Şübhəsiz ki, ilin son ayının çilələrində, ilaxır çərşənbələrdə tonqal yandırılması adəti insanların bu arzularından qaynaqlanıb:

Gün çıx, gün çıx,

Kəhər atı min çıx!

Keçəl qızı qoy evdə,

Saçlı qızı götür, çıx!

T.Bünyadov bayram günlərində evlərin və həyətlərin təmizlənməsini, ev əşyalarının, geyimlərin təzələnməsini, xəstələrə, yaşlı adamlara, yaxınlara baş çəkilməsini, imkansız ailələrə sovqatlar aparılmasını, küsülülərin barışmasını Novruzun bu gün də davam etdirilən ən gözəl adətlərindən olduğunu dilə gətirib. O qeyd edib ki, Novruz adət-ənənələri, mərasimləri bizə ulu babalarımızdan miras qalıb. Bütün təzyiqlərə, qadağalara baxmayaraq, onlar bu adət-ənənələri torpaq kimi, Ana dili kimi qoruyub, saxlayıb, bugünkü nəsillərə çatdırıblar. Biz də misli-bərabəri olmayan həmin adət-ənənələri qoruyub, gələcək nəsillərə çatdırmağa borcluyuq. Müstəqillik dönəmində Novruzun xalqımıza qaytarıldığını, milli bayram kimi, hər il yüksək səviyyədə bayram edildiyini vurğulayan T.Bünyadov onun bəzi adətlərinin unudulmasından təəssüfləndiyini də gizlətməyib.

O qeyd edib ki, əvvəllər bayram vaxtı el arasında geniş təşkil olunan Qodu gəzdirilməsi, aşıq dəstəsinin saz havalarını ifa etməsi, əyləncəli oyunlar, sanamalar, "Qulaq falı", "Torbaatdı" və sair kimi Novruz adətləri, bir növ, unudulmaq üzrədir. Bu gün bəzi ailələrdə "evdə hər şey var" bəhanəsi ilə uşaqların "torba sallamaq" üçün bayıra buraxılmamaları isə ancaq təəccüb doğurur. Tahir müəllim söhbətinin sonunda Novruz bayramı ilə əlaqədar keçmiş adətlərin bərpa olunmasının, ayrı-ayrı bölgələrdə olan xarakterik adətlərin seçilərək yayılmasının vacibliyini diqqətə çatdırıb.

Yəhya PAŞAZADƏ

525-ci qəzet 2018.- 15 mart.- S.8.