Azərbaycan ədliyyəsi: bir əsrlik inkişaf yolu

Bu il ədliyyə işçiləri 22 noyabr gününü peşə bayramı  kimi qeyd etməklə yanaşı, Azərbaycan ədliyyəsinin 100 illik yubileyini də bütün xalqımızla birlikdə təntənəli şəkildə bayram etməyə hazırlaşırlar.

Azərbaycan ədliyyəsinin dövlətçilik tarixində özünəməxsus yeri var. 100 il  öncə Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti tərəfindən təsis edilən Ədliyyə Nazirliyi tam bir əsr böyük inkişaf yolu keçib, ölkənin ədliyyə sisteminin formalaşdırılması və inkişafı üçün çox mühüm işlər görülüb. Bu gün həmin inkişaf yoluna nəzər saldıqda bu inkişafın nə qədər çətin və mürəkkəb bir fəaliyyətin nəticəsində, çox böyük fədakarlıqlar, bacarıqlar sahəsində əldə edildiyi öz təsdiqinin tapır. İlk vaxtlar kadrların, imkanların məhdudluğu, şəraitin çətinliyi, müstəqil dövlətin qarşısında duran qısa vaxt ərzində həll edilməli mühüm məsələlər ədliyyə sisteminin formalaşdırılması, inkişafı üçün çox böyük işlər görülməsini tələb edirdi. Odur ki, ilk növbədə ədliyyə, məhkəmə və istintaq strukturları bərpa edildi, zəruri hüquqşünas kadrların hazırlanmasına başlanıldı, müstəqil dövlətdə qayda-qanunun bərqərar olması, eyni zamanda, yeni hüquq sisteminin yaradılması üçün zəruri qərarlar qəbul edildi.             

Xalq Cümhuriyyətinin elan edildiyi ilk gündən səmərəli fəaliyyət göstərən nazirliyin fəaliyyətində ən mühüm hadisələrdən biri noyabr ayının 22-də nazirliyin əsasnaməsinin təsiqlənməsi oldu və bununla da müstəqil, gənc dövlətdə ədliyyə nazirliyinin qarşısında duran vəzifələr, bu vəzifələrin icrası üçün verilən səlahiyyətlər müəyyən edildi.

Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən verilən 11 noyabr 2000-ci il tarixli Sərəncamla 22 noyabrın ədliyyə işçilərinin peşə bayramı günü kimi təsis edilməsi ilə dövlətçiliyimizin inkişafında mühüm olan daha bir hadisə tarixiləşdirildi.

Ədliyyə Nazirliyinin əsaslı surətdə yenidən qurulması, ədliyyə sahəsində işin daha da təkmilləşdirilməsi də məhz Heydər Əliyevin 70-ci illərdə Azərbaycana rəhbərliyə gəldiyi dövrə təsadüf edir. Bildiyimiz kimi, 1920-ci ildə ölkə işğal edildikdən sonra Ədliyyə Nazirliyi ləğv edilmişdi. Yeni yaradılan Xalq Ədliyyə Komissarlığının isə səlahiyyətləri xeyli məhdudlaşdırılmış, hətta bu illər ərzində iki dəfə ləğv edilib yenidən təsis edilmiş, funksiyaları isə ayrı-ayrı vaxtlarda məhkəmələrə və prokurorluq orqanlarına verilmişdi.

Nazirliyin gələcək inkişafı üçün əlverişli şəraitin yaradıldığı dövrdən başlayaraq isə mühüm qanunlar qəbul olundu, Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafını təmin edən ardıcıl tədbirlərin həyata keçirilməsi bu gün də davam edir. Bununla da nazirliyin cəmiyyətdə rolu əhəmiyyətli dərəcədə artmış oldu.

Bu gün bütün ölkədə olduğu kimi, Ədliyyə Nazirliyində də əsaslı islahatlar aparılması, bu sahədə fəaliyyətin təkmilləşdirilməsinin, ədliyyə orqanlarının inkişafı sahəsində genişmiqyaslı tədbirlərin həyata keçirilməsinin şahidi oluruq. Heydər Əliyevin dövlət quruculuğu xəttini uğurla davam etdirən İlham Əliyevin ölkə prezidenti kimi fəaliyyət göstərdiyi illər ərzində qəbul edilmiş  qanun, qərar və fərmanlar ədliyyənin inkişafına yeni imkanlar yaradıb. 2006-cı ildə nazirliyin yeni əsasnaməsi qəbul edilərək ona hüquq mühafizə orqanı statusu verilib. "Ədliyyə orqanlarında qulluq keçmə haqqında" qanun, Ədliyyənin inkişafına dair Dövlət Proqramı qəbul olunub.

Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafında və uğurlu fəaliyyətində nazirlikdə yeni qurumların - Ədliyyə Akademiyasının, regional ədliyyə idarələrinin, müxtəlif reyestlərin yaradılaraq fəaliyyət göstərməsinin böyük əhəmiyyəti var. 2006-cı ildə ölkə Prezidentinin ədliyyə orqanlarının inkişafına dair fərmanına uyğun olaraq yaradılan və fəaliyyət göstərən regional ədliyyə idarələri bölgələrdə ədliyyə orqanlarının işini əlaqələndirir, bələdiyyələrin fəaliyyətinə inzibati nəzarəti həyata keçirir, onlara metodiki köməklik göstərir, qeydiyyat və notariat işinin, məhkəmə qərarlarının icrasının təşkilində iştirak edir. Bu qurumun fəaliyyətinin səmərəliliyi belə bir qurumun yaradılmasının zəruri olduğunu bir daha təsdiq edir.

Ədliyyə Akademiyası yaradıldıqdan sonra fəaliyyəti daha da genişləndirilib. Burada ilk dəfə ədliyyə orqanlarında qulluğa qəbul edilənlərin, prokuror və müstəntiq vəzifələrinə, habelə vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olmaq istəyən namizədlərin də icbari təlimi aparılır.

Azərbaycan ədliyyəsinin inkişafını təsdiqləyən,  göstərən uğurlar bütün sahələri əhatə edir. Ölkənin bugünkü inkişafı ilə addımlayan, mühüm hüquqi islahatlar nəticəsində əhaliyə göstərilən hüquqi xidmətin həcmi və səviyyəsi genişlənən sahəsindən biri də notariat orqanlarının fəaliyyətidir. Son illər ölkədə sosial-iqtisadi yüksəliş nəticəsində vətəndaşlarımıza mülki hüquqi münasibətlərdən irəli gələn məsələlərin həlli üçün geniş imkanlar yaranmışdır. Bu hal notariat orqanlarında rəsmiləşdirilən notariat hərəkətlərinin sayının durmadan artmasında öz əksini tapır. Notariat sahəsində aparılan islahatların nəticəsi olaraq ölkəmizdə beynəlxalq təcrübəyə uyğun xüsusi notariat institutu yaradılmışdır ki, bu da notariat hərəkətlərinin rəsmiləşdirilməsinə öz töhfəsini verir.

"Elektron notariat" və "Vətəndaşlıq vəziyyəti  aktları" avtomatlaşdırılmış qeydiyyat informasiya sistemləri qurularaq notariat kontorları və qeydiyyat orqanları vahid elektron şəbəkədə birləşdirilib. Bunun nəticəsidir ki, notariat hərəkətlərinin rəsmiləşdirilməsi xeyli dərəcədə sadələşdirilib. Qeyd etsək ki, bu qaydada notariat hərəkətlərinin aparılmasına yalnız inkişaf etmiş ölkələrdə rast gəlmək mümkündür, inamla deyə bilərik ki,  ölkəmizdə notariat sahəsində bu yenilik daha bir uğurun nəticəsi kimi qiymətləndirilməlidir.

Prezidentin təşəbbüsü ilə yaradılan və Azərbaycan brendi sayılan "ASAN xidmət" mərkəzlərində ədliyyə orqanları da müxtəlif mühüm xidmətlər göstərir ki  bunlardan biri də notariat hərəkətlərilə əlaqədar vətəndaşlara göstərilən xidmətdir.

Əhaliyə göstərilən hüquqi xidmətin səmərəliliyinin artırılması məqsədi ilə elektron xidmət köşkləri notariat orqanlarında istifadəyə verilib. Notariat kontorlarında ödənişlərin həmin köşklər vasitəsi ilə aparılmasının təşkili vətəndaş məmnunluğunu təmin edir.

Ədliyyə orqanlarının fəaliyyət göstərdiyi  sahələrdə yaradılan yeniliklər, qazanılmış uğurlar  davamlıdır və ölkəmizdə həyata keçirilən hüquqi islahatlar nəticəsində Azərbaycanda ədliyyə  orqanlarının fəaliyyəti müasirləşmiş, əhaliyə göstərilən hüquqi yardımın səviyyəsi yüksəlmişdir. Ədliyyə sisteminin inkişafı ölkəmizdə həyata keçirilən geniş islahatların real təzahürüdür.

Bu əlamətdar gündə bütün ədliyyə işçilərini, veteranlarımızı peşə bayramı münasibəti ilə təbrik edirəm, onlara şərəfli və çətin peşələrində uğurlar, ədliyyə oranlarında şərəflə xidmət etmiş veteranlarımıza can sağlığı arzulayıram, xalqımızı isə Azərbaycan ədliyyəsinin bir əsirlik yubileyi - böyük bayram münasibəti ilə təbrik edirəm.

Səadət NƏCƏFOVA

Dövlət notariusu, ədliyyə müşaviri

525-ci qəzet 2018.- 1 noyabr.- S. 4.