"XX əsr ədəbi düşüncələr tarixi" təqdim olundu

Noyabrın 1-də Azərbaycan Universitetinin müəllimi, ədəbiyyatşünas, professor Asif Hacılının "XX əsr ədəbi düşüncələr tarixi" xatirələr, manifestlər, konsepsiyalar kitabının təqdimat mərasimi keçirilib.

Azərbaycan Univeritetində baş tutan tədbiri giriş sözüylə universitetin Azərbaycan dili və ədəbiyyat kafedrasının müdiri, dosent, kitabın redaktoru Ülviyyə Rəhimova açıb.

O, universitetin Elmi Şurası tərəfindən dərs vəsaiti kimi təsdiqlənmiş toplunun elmi-ədəbi məziyyətlərindən danışıb, mənbə kimi xüsusi dəyər daşıdığını dilə gətirib: "Professor Asif Hacılının bu kitabının Azərbaycan oxucusu, xüsusən də ədəbiyyatşünaslar, filoloqlar, tədqiqatçılar tərəfindən yüksək qiymətləndiriləcəyinə, dəyərli mənbə kimi istifadə ediləcəyinə inanıram. Onun bu istiqamətdə gördüyü işlər təqdirəlayiqdir".

Ü.Rəhimova müəllifə bu cür elmi çəkisi olan əsərə görə təşəkkürünü bildirib, yaradıcılıq uğurları arzulayıb, yeni kitablar gözləntisini dilə gətirib: "XX əsr ədəbi düşüncələr tarixi" kitabı Azərbaycan Universitetinin vəsaiti hesabına nəşr olunub. Əslində, kitab çoxdan hazır idi. Sadəcə olaraq Asif müəllim təvazökarlıq edir, çapına tələsmirdi".

"Ümid edirəm ki, tələbələrimiz də kitabın əhəmiyyətini dərindən anlayacaqlar", - deyən kafedra müdiri çıxış üçün sözü kitabın müəllifinə verib.

A.Hacılı tədbir iştirakçılarına təşəkkürünü çatdırıb. Bildirib ki, kitab uzun iş prosesinin bəhrəsidir: "Kitabdakı materiallar, tərcümələr, tezislər, qeyd və şərhlər təxminən 10 ildən bəri hazırdır. Amma bu kimi işlərdə nöqtə qoymaq çətindir. Çünki hər dəfə nələrsə əlavə etmək lazım gəlir".

Müəllif nəşrin ərsəyə gəlməsi məqsədinə, adının seçilməsinə də aydınlıq gətirib: "Ədəbiyyat nə qədər ülvi sənət növü olsa da, cəmiyyətdən, həyatdan ayrılmazdır. Ümumi tarixdən, mədəniyyətdən, humanitar fikirdən doğur. Topludakı materiallarda XX əsrin mənəvi, ruhani, fəlsəfi təbəddülatını əks etdirməyə, keçən əsrin əvvəllərindən başlayan qaynar ədəbi həyat, müxtəlif ədəbi, dini cərəyanlardan, ədəbi məktəblərdən tutmuş struktualizm, poststruktualizm, dekonstruksiyaya qədər olan mövzuları əhatə etməyə, düşüncə ədəbiyyatına konseptual baxış sərgiləməyə çalışmış, apokalipsis və mədəniyyət, ölüm və mədəniyyət, din və mədəniyyət, sivilizasiya və mədəniyyət kimi fərqli yanaşmaları işıqlandırmışam".

Professor çıxışının sonunda kitabın ərsəyə gətirilməsində kömək göstərən Azərbaycan Universitetinə, rektor Səadət Əliyevaya, topluda əməyi keçən hər kəsə təşəkkürünü bildirib.

Kitabın rəyçisi professor Qorxmaz Quliyev deyib ki, Azərbaycan ədəbiyyatı XIX əsrdən bu yana iki dəfə fors-major vəziyyətlə qarşılaşıb: "İlk belə halı Mirzə Fətəli Axundov dəf etməyə çalışıb. XIX əsrin ikinci yarısına qədər ədəbiyyatımızın ancaq Şərqə çıxışı vardı. Görkəmli mütəfəkkirimiz müxtəlif mətnlərlə qərbə çıxış əldə etdi. Qərb düşüncəsini, ədəbi terminlərini, qərb dühalarını ölkə ədəbiyyatına gətirdi. Amma bunlara rəğmən ədəbi söz, mətn, nəsr yox vəziyyətindəydi. Onun flaqmanlığıyla sözün əsl mənasında böyük Azərbaycan ədəbiyyatı yaranmağa başladı. İkinci fors-major vəziyyət Sovet rejiminin ideologiyası ilə bərqərar oldu. Ədəbiyyatımızın dünyaya çıxışı bağlandı. Frans Kafka, Marsel Prust, Fridrix Nitsşe kimi söz ustaları, fəlsəfənin sütunları ilə tanış olmaq qeyri-mümkün idi. Adam tanıyıram ki, Nitsşenin kitabını oxumaq üçün Elmlər Akademiyasında kitabxanaçı kimi çalışıb, ordan alman mütəfəkkirinin kitabını oğurlayıb. Biz dünya ədibləriylə mətnlərlə yox, sadəcə sitatlar vasitəsilə tanış ola bilirdik. Müstəqillik illərindən sonra yenidən dünyaya açılmaq üçün fürsət əldə etdik".

Q.Quliyev deyib ki, artıq dünyanı sözlə qavraya bilmərik, çünki çox gecikmişik: "Dünyanı mətn şəklində qavramaq lazımdır. Təqdimatına yığışdığımız kitabın dəyərini hələ anlaya bilmirik. Bax, dünyanı mətnlə qavramaq üçün ən dəyərli mənbələrdən biri bu topludur. Bu, sadəcə yolun başlanğıcıdır. Görülməli çox işimiz, öyrənməli çox ədəbi material var. Asif Hacılının "XX əsr ədəbi düşüncələr tarixi" xatirələr, manifestlər, konsepsiyalar toplusu bu yolda mayak rolu oynayacaq. Bu gün alim yox, maarifçi olmaq lazımdır. Çoxu alim olmaq iddiasındadır, amma mətn olmadan alim olmaq mümkünsüzdür. Ədəbiyyatşünaslarımız, filoloqlarımızın görməli olduğu iş məhz budur. Asif Hacılı bir ədəbiyyatşünas kimi bunu çox gözəl anlayır və artıq bu istiqamətdə inamlı şəkildə irəliləyir. Buna görə dəyərli filoloqumuza yalnız təşəkkür etmək qalır".

Ədəbiyyatşünas alim, professor Bədirxan Əhmədli bildirib ki, Azərbaycan Universitetində zaman-zaman bu tip tədbirlərin, təqdimatların keçirilməsi onu göstərir ki, ali təhsil ocağı artıq filoloji mərkəzə çevrilməyə başlayıb: "Qorxmaz Quliyev Azərbaycan ədəbiyyatının fors-major vəziyyətindən danışdı. Mənsə ədəbiyyatşünaslığımızın fors-major halına toxunmaq istəyirəm. Hər gün elmi ədəbi məqalələr, monoqrafiyalar oxuyuram. Bu mətnlərdə hər hansı elmi, nəzəri fikrə rast gəlmək mümkünsüzdür. Hamısı publisistik yanaşmalardan ibarətdir. Elm faktlar, teoremlər, sübutlar tələb edir. Bütün bunlar onu göstərir ki, ədəbiyyatşünaslığımız Sovet dövründə qazanmış olduğu elmi istiqamətləri sürətlə itirməyə, publisistikanın bir qoluna çevrilməyə başlayır. Keyfiyyətdən daha çox kəmiyyətə önəm verilir".

Asif Hacılının görkəmli ədəbiyyat nəzəriyyəçilərindən olduğunu vurğulayan çıxışçı nəzərə çatdırıb ki, o, yanaşmalarında əsas istiqamət kimi Avropa ədəbiyyatşünaslığını götürür: "Düz olan da elə budur. Başqa yolumuz yoxdur. "Bizdə heç bir "izm" yaranmır. Bütün nəzəri postulatlar Avropadan gəlir. Bu cəhətdən Asif müəllimin fəaliyyətini keçən əsrin 40-50-ci illərindəki Mikayıl Rəfili, Əli Sultanlı kimi alimlərin fəaliyyəti ilə müqayisə etmək olar. Onlar da daha çox maarifçilik funksiyasını yerinə yetirirdilər. Bu mənada, Asif Hacılının sözügedən kitabı ali məktəblərdə, ədəbiyyatla məşğul olan qurumlarda maraqla qarşılanacaq. Müxtəlif "izm"lərin ortaya çıxarılmasında, onlara münasibətin formalaşmasında məhək daşı rolunu oynayacaq".

Misir Mədəniyyət Mərkəzinin rəhbəri Əhməd Sami Elaydi qeyd edib ki, bu tip kitabların ərsəyə gəlməsi müxtəlif xalqları yaxınlaşdırır, ədəbiyyatlar arasında körpü rolu oynayır, tədqiqat üçün obyektləri göz önünə gətirir. Kitabı vərəqləyəndə çox vacib ədəbi materialların, nəzəri biliklərin olması aydın görünür. Bu tip kitabları dərindən mənimsəməli, sonra yeri gələndə əxz etdiyimiz məlumatları tətbiq etməliyik".

Mərkəz rəhbəri Azərbaycan Universitetinin elmi fəaliyyətinə də toxunub. Bildirib ki, universitet həmişə sanballı tədbirlər, nəşrlərlə gündəmə gəlir, ölkənin elmi həyatına töhfələr verir.

Universitetin dosenti Fərhad Mədətov nəşrin faydasından danışıb: "Bu cür elmi nəşrlər ədəbiyyatla məşğul olanlara, alimlərə hava-su kimi lazımdır. Çünki alimlərimiz, ədiblərimiz bu kitabdan yola çıxaraq ədəbiyyatımızı, ədəbiyyat nəzəriyyəmizi daha da zənginləşdirə bilərlər. Kitab öz hərtərəfliliyi ilə seçilir. Təkcə mündəricata nəzər salanda hətta Azərbaycan ədəbiyyatında olmayan cərəyanlardan, ədəbi məktəblərdən söz açıldığı aydın olur".

Cavid QƏDİR

525-ci qəzet 2018.- 2 noyabr.- S.7.