“Respublika Xatirə
Kitabı”nın xüsusi sayı əlamətdar
nəşr kimi
Bugünlərdə Azərbaycan Respublikası Əsir və itkin düşmüş,
girov götürülmüş
vətəndaşlarla əlaqədar
Dövlət Komissiyasının
və baş redaktoru Nəzakət Məmmədova olan “Respublika Xatirə Kitabı” redaksiyasının
birgə əməyi nəticəsində “Xatirə
Kitabı”nın xüsusi buraxılışı
işıq üzü
görüb.
Yeni nəşr
və ümumilikdə
“Respublika Xatirə Kitabı” redaksiyasının
işi ilə bağlı N.Məmmədova
ilə görüşdük.
Müsahibimin sözlərinə görə,
Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası nəzdində
bir şöbə kimi fəaliyyət göstərən “Respublika
Xatirə Kitabı” redaksiyası Nazirlər Kabinetinin 21 avqust 1991-ci il tarixli
277 saylı qərarı
ilə müstəqil
quruma çevrilib. Amma bu dövrdə
redaksiyanın fəaliyyətində
nəzərə çarpacaq
irəliləyiş olmayıb:
“1994-cü ildə Nazirlər
Kabineti yenidən qərar versə də, bu dəfə
də işlər lazımi məcraya düşməyib. Belə ki,
ölkədə baş
verən ictimai-siyasi hadisələrin gərginliyi
və iqtisadi çətinliklər ucbatından
Redaksiyanın fəaliyyəti
üçün vəsait
ayrılması məsələsi
öz həllini tapa bilməyib.
Ulu öndərimiz Heydər Əliyevin tapşırığı
ilə Nazirlər Kabineti 1 may 1997-ci il tarixində “Azərbaycan Respublikası
Xatirə Kitabının
bərpa edilməsi haqqında” xüsusi qərar qəbul edib.
Sonra isə Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin imzaladığı
23 dekabr 1997-ci il tarixli “Vətən uğrunda həlak olanların xatirəsinin əbədiləşdirilməsi
haqqında” Qanun qüvvəyə minib. Beləliklə, Xatirə Kitabı
Redaksiyası ayrıca
bəndlə dövlət
büdcəsinə daxil
edilmiş və bununla da Redaksiyanın
fəaliyyətində dönüş
yaranıb. Ona görə
minnətdarlıq əlaməti
olaraq hər cild o böyük insanın portreti və “Heydər Əliyev - “Xatirə Kitabı”nın yaradıcısıdır”
sözləri ilə açılır. “Xatirə
Kitabı”nı yaddaşımızın kitab
abidəsi adlandırmaq
da olar. Onun yaradılmasında əsas məqsəd - İkinci Dünya müharibəsində, məhəlli
münaqişələrdə, Polşa, Çexoslovakiya hadisələrində, Əfqanıstan
müharibəsində, 20 yanvar
faciəsində, Xocalı
soyqırımında, Qarabağ
döyüşlərində, Milli müstəqilliyimiz yolunda, torpaqlarımızın
azad olunması uğrunda gedən döyüşlərdə həlak
olmuş və itkin düşmüş soydaşlarımız haqqında
çox cildlik ensiklopediya hazırlamaqdır.
İndiyə kimi kitabın
16 cildi nəşr olunub və növbəti cildlərin hazırlanması üzərində
işlər davam etdirilir”.
N.Məmmədova dedi ki, “Xatirə Kitabı” redaksiyasının yeni nəşri isə digərlərindən fərqlənir.
Azərbaycanda ilk dəfə
olaraq əsir düşmüş və
itkin götürülmüş
şəxslərlə bağlı
ensiklopedik kitab çap olunub. Bu kitab üzərində il yarımdan
çox araşdırma
aparılıb:
“2017-ci ildə “Respublika
Xatirə Kitabı” redaksiyası daha bir məsuliyyətli araşdırmaya başlayıb. Dövlət
Təhlükəsizlik Xidməti
Nəzdində fəaliyyət
göstərən “Əsir
və itkin düşmüş, girov
götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar
Dövlət Komissiyası”nın
İşçi Qrupu
ilə aparılan bu işbirliyinin məqsədi kimi, Azərbaycan Respublikasının
ərazi bütovlüyünə
təcavüz edən
Ermənistanın Azərbaycanın
əzəli və əbədi torpaqları olan Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlara hücumu və torpaqlarımızın işğalı
zamanı əsir və girov götürülmüş,
həmçinin, naməlum
şəraitdə itkin
düşmüş hərbçi
və mülki şəxslərin sonrakı
talelərinin araşdırılması
əsas prioritet götürülüb”.
Nəzakət xanım aparılan
bu araşdırmanın
həm fiziki, həm də mənəvi cəhətdən
kifayət qədər
çətin və ağır proses olduğunu dedi: “Çox çətin idi. Biz hazır arxiv üzərinə çalışsaq da, elə şəxslər olurdu ki, onlar
haqqına məlumatlar
çox az
olurdu, ya da bizi qane
etmirdi və biz günlərlə, hətta
aylarla bir nəfər haqqında məlumatları dəqiqləşdirməyə
çalışır, bunun
üzərində işləyirdik.
Hərdən elə talelərlə,
hekayələrlə qarşılaşırdıq
ki, bunlara dözmək çox çətin olurdu. Düşünürdük ki, görəsən,
dünyanın hansısa
yerində insana qarşı bu qədər böyük işgəncələr, ağlasığmaz
vəhşiliklər edən
ikinci bir xalq varmı? Mən əminəm ki, yoxdur, olmayıb.
Tarix boyu yaşadıqlarımıza baxanda
bir şeyi anlayıram ki, bizim başımıza nə gəlirsə, öz unutqanlığımızdan
gəlir. Əgər biz unutqan olmasaydıq,
tarix bizə bu faciələri eyni düşməndən
dəfələrlə yaşatmışdı,
bundan dərs çıxarmağı bacarmalıydıq.
Tarix zaman-zaman
təkrarlanır. Erməni millətçilərinin başımıza açdığı
bəlaları babalarımızın
yaddaşından eşitmişik.
İllərdir cavabını tapa
bilmədiyim bir sual var. Bu bəlaları necə unuda bilmişik, bu qəddarlıqları, vəhşilikləri
necə yaddaşımızdan
silə bilmişik?!
Axı bu olanlar əvvəllər
də başımıza
gəlib. Tarixin təkrar
dərsini bir daha aldıq. Minlərlə şəhid verdik,
minlərlə insanın
ünvanına “qara kağız” yazılmadı,
adları əsir, itkin, girov götürülənlər
siyahısına düşdü.
Tarixdən bəri erməni
millətçilərinin doğma
yurdumuz Azərbaycana olan ərazi iddiaları daim onların xalqımıza qarşı vəhşiliklər
törətməsi, soyqırımlar
və faciələrlə
müşayiət olunub.
Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə
təcavüz edən
erməni daşnaklarının
azərbaycanlılara qarşı
törətdikləri cinayətlər
həmişə öz
xüsusi amansızlığı
ilə seçilib.
Ermənilərin ərazi iddiaları
özünü daha çox Dağlıq Qarabağ münaqişəsi
dövründə göstərib
və erməni millətçilərinin azərbaycanlılara
qarşı həyata
keçirdikləri etnik
təmizləmə siyasəti
özünün pik nöqtəsinə çatıb.
Kifayət qədər çətin
və mənəvi yük daşıyan bu araşdırmalar zamanı erməni terrorçu-quldur dəstələri
tərəfindən əsir
və girov götürülmüş, eyni
zamanda naməlum şəraitdə itkin düşmüş 3875 nəfər
Azərbaycan Respublikası
vətəndaşı barədə
olan məlumatlar yenidən ciddi araşdırılmış və
Respublika Xatirə Kitabının dördcildlik
xüsusi buraxılışının
1-ci cildində ilkin olaraq 922 nəfərin taleyi barədə məlumatlar daxil edilmişdir. Xüsusi buraxılışın növbəti cildlərinin
materialları üzərində
araşdırmalar davam
etməkdədir. Xüsusilə
qeyd etmək istəyirəm ki, erməni riyakarlığına
cavab olaraq “Respublika Xatirə Kitabı”nın xüsusi buraxılışının təqdim
olunan cildində adları keçən 922
nəfər əsir, girov və itkin
düşmüş şəxslər
barədə məlumatlar
eyni zamanda ingilis dilində də verilib və bu iş
sonraki cildlərdə
də davam etdiriləcək.
Kitabın yarısı Azərbaycan,
yarısı ingilis dilindədir. Hər iki dil arasında ölkəmizin
xəritəsi elə
çəkilib ki, işğal altındakı
torpaqlarımız görünsün.
Hər bir əsir və itkinimizin məlumatları
şəkilləri ilə
verilib. Əlimizdə şəkli olmayanların
isə qohumları, tanışları, ən
son görənlərin təsviri
ilə foto-robotu hazırlanıb”.
Nəzakət xanım söhbətimizdə kitabın araya-ərsəyə gəlməsində zəhməti olan redaksiya heyəti və eləcə də nəşrə dəstək olan dövlət qurumlarından da bəhs etdi: “Xatirə kitabı” təkcə bizim redaksiyanın fəaliyyəti ilə deyil, həmçinin, müxtəlif dövlət qurumlarımızın da dəstəyi ilə nəşr edilir. Xüsusən Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası işçi qrupunun fasiləsiz olaraq apardığı araşdırmalar daim yeni məlumatların aşkara çıxması ilə nəticələnir. İşçi Qrup əməkdaşlarının gərgin və təxirəsalınmaz fəaliyyətinin məntiqi nəticəsi olaraq əsir, girov və itkin düşmüş Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının sonrakı taleyinin araşdırılması təqdirəlayiq və özündə böyük bir məsuliyyəti ehtiva edən bir prosesdir. Erməni təcavüzkarlarının vətənimiz Azərbaycana qarşı həyata keçirdikləri işğalçı siyasət və terrorçu-vandal hərəkətlər nəticəsində əsir götürülən hərbçilərin, girov götürülən mülki şəxslərin və itkin düşmüş Azərbaycan Respublikası vətəndaşlarının taleyi hər birimizi narahat etməklə yanaşı, erməni terrorçu-quldurlarının vəhşiliklərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasını da bir vətəndaşlıq borcu kimi qarşımıza qoyur. Məhz bu nöqteyi-nəzərdən Ümummilli liderimiz, dahi siyasətçi Heydər Əliyevin birbaşa sərəncamı ilə yaradılmış Respublika Xatirə Kitabı, əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarımızın taleyinə biganə qalmayaraq Dövlət Komissiyasının İşçi qrupu ilə birlikdə belə bir lahiyənin həyata keçirilməsinə çalışıb. Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş hər bir vətəndaşımızın taleyini ehtiva edən qovluqlar üzərində apardığımız araşdırmalar zamanı baş verən hadisələr fonunda erməni vəhşiliyinin sərhəd tanımadığının bir daha şahidi olaraq keçirdiyimiz mənəvi sarsıntıları sözlə ifadə etmək olduqca çətindir. Bütün bunları nəzərə alaraq qeyd etmək istəyirəm ki, Dövlət Komissiyasının və komissiyanın İşçi Qrupunun göstərdikləri mənəvi dirəniş, bu acıları və eyni zamanda, erməni vandalizmini tam çılpaqlığı ilə aşkara çıxaran fəaliyyətləri təqdirə və alqışa layiqdir. Kitabımızda əks olunan vətəndaşlarımızın taleyi barədə informasiyaların araşdırılması, davamlı olaraq informasiyaların yenilənməsi, əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarlarımızın axtarışlarının davam etdirilməsi məhz Dövlət Komissiyası İşçi Qrupun gərgin və fasiləsiz əməyinin nəticəsi kimi dəyərləndirilməlidir. Məhz bu prosesin məntiqi nəticəsi kimi bu gün birgə layihəmiz olaraq təqdim etdiyimiz “Respublika Xatirə Kitabı”nın Xüsusi buraxılışının I cildi Dövlət Komissiyasına, Komissiyanın İşçi Qrupuna və onun 25 illik bir müddəti əhatə edən fəaliyyət dövrünə, sarsılmaz inamla, möhkəm və geriyə dönmədən yönəldikləri haqq işinə Redaksiyamız tərəfindən verilən minnətdarlıq hədiyyəsidir. Çalışdığımız bu müddət ərzində Komissiyanın və onun hər bir üzvünün, İşçi Qrupu və onun hər bir əməkdaşının timsalında gördüyümüz mətanət, haqq səsimizi dünyaya çatdırmaq üçün çətin və məsuliyyətli, çətin olduğu qədər də şərəfli və xeyirxah işdə bizlərə də böyük bir güc və qüvvət vermiş oldu. Buna görə ilk olaraq Ali baş Komandanımız, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevə, Redaksiya heyətimizin və “Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası”nın hər bir üzvünə, Dövlət Komissiyası İşçi qrupunun əməkdaşlarına, “Respublika Xatirə Kitabı” Redaksiyası adından təşəkkürümü bildirir, birgə fəaliyyətimizdə əməyi keçən hər bir kəsə uğurlar arzulayıram”.
Eyni zamanda, Nəzakət xanım, Dövlət Komissiyasının 2018-ci il noyabr ayı üçün Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində itkin düşmüş, əsir-girov götürülmüş, həmçinin, azad edilmiş şəxslərlə bağlı son statistik məlumatlarını da təqdim etdi. Ümumilikdə qeydiyyatdan keçən 3888 nəfər var. 871 nəfərin əsir-girov götürülməsi barədə məlumat əldə edilib. 1480 nəfər isə əsir və girovluqdan azad edilib.
Müsahibim gələcəkdə üç cildinin də nəşri planlaşdırılan “Xatirə kitabı”nın xüsusi sayının təkcə Azərbaycan daxilində deyil, ölkə xaricində də insanlara çatdırılması və genişmiqyaslı təbliği üçün çalışacaqlarını dedi:
“Mən çalışacağam ki, bu kitab Amerikada da çap olunsun. Bunun üzərində də işlər gedir. Bu gün dünyanın aparıcı qüvvələrinin başında Amerika dayanır. Bizim haqq səsimizi onlar da eşitməlidirlər”.
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2018.- 17 noyabr.- S.10.