Zavallı Məsud

Hekayə

Artıq mart ayının əvvəli olmasına baxmayaraq, hava ayazlı, demək olar ki, soyuq idi. Küçə və səkilərdə, yollarda qar olmasa da, bağ-bağçada, qüzeylərdə adda-budda qar görünürdü. Səhərlər isə havanın soyuqluğu lap hiss olunur, adamı əməllicə üşüdürdü.

Dayaz olan yerlərin suyu gecədən səhərə donurdu. Belə bir havada, səhər ertədən və bir köynəkdə, paltosunu büküb qucağında tutaraq iti addımlarla gedən əlli beş yaşlarında, sısqa bir kişi istər-istəməz yoldan ötən, qarşısına çıxanların diqqətini cəlb edir, görənlər onu maraq və təəccüblə süzürdülər.

Məsud uşaq evində böyümüşdü. Ata-anasının kim olduğunu belə bilmirdi. Çağa ikən səhərüzü onu gətirib bələkdə uşaq evinin qapısına qoyub gedibmişlər. Bütün bunları o, sonralar, böyüyəndən sonra uşaq evinin müdirindən öyrənmişdi. Ona Məsud adını da elə müdir qoyubmuş. Və Məsud uşaq evinin müdirini minnətdarlıqla xatırlasa da, bir şeyi başa düşə bilmirdi ki, niyə ona Məsud adını verib. Düşünürdü ki, ona "Zavallı" adı daha çox uyğun gələrdi. Müdirdən də bu barədə soruşmuş, müdir isə "Qisməti bilmək olmaz, ata-ananın acığına sənə belə ad qoymuşam və sən də onların acığına çalışıb məsud və xoşbəxt olmalısan" deyə cavab vermişdi.

Məsud savadlı, mədəni, işgüzar, lakin çox adamayovuşmaz idi. Bəziləri bu xasiyyətini uşaq evində böyüməsi ilə əlaqələndirsə də, əslində, bu adamayovuşmazlığın əsl səbəbi tam başqa idi. Ali məktəbi bitirdikdən sonra rayonların birinə təyinat alan Məsud müəllim işlədiyi çox da böyük olmayan kənddə bir qıza könül vermiş, atası qızını ona vermək istəməsə də, Məsudun işlədiyi məktəbin camaat arasında hörməti olan direktorunun, bir-iki sayılan ağsaqqalın elçilikləri, qızın anasının "Ay kişi, bizim oğlumuz yoxdur, oğlanın da ata-anası. Bəlkə də elə Allah özü bunu bizə urcah edib" deməsi məsələyə necə deyərlər nöqtə qoymuş, Məsud da, qız da istəklərinə çatmış, el adəti ilə toy edib evlənmişdilər.

Məsudun işlədiyi kəndin qırağından iki qonşu rayonun bir neçə kəndindən keçən, suvarma işləri üçün xüsusi çəkilmiş kanal keçirdi ki, dərinliyi adamboyundan artıq, kənarları isə içəriyə doğru maili və hamar beton olduğundan hətta susuz, boş vaxtlarında da kanala düşən üçün oradan köməksiz çıxmaq çətin olurdu. Evliliklərinin ilk aylarından başlayaraq gələcək körpələrinin sağlamlığına müsbət təsirini nəzərə alan Məsudla həyat yoldaşı kəndin qırağından keçən həmin kanal boyu hər gün gəzməyə çıxardılar və bu, onlarda artıq adət halını almışdı. Hər ikisi özünü xoşbəxt sayırdı. Ancaq sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Toylarının ildönümündən bir müddət sonra gənc, canından artıq istədiyi, sevdiyi arvadı şiddətli ağrılarla əvvəl kənd, oradan isə rayon xəstəxanasına aparılsa da, nə onu, nə də bətnindəki körpəni xilas etmək mümkün olmamışdı...

Həmin hadisədən sonra Məsud tamam dəyişmiş, özünə qapanmışdı. Dindirməsələr danışmaz, dindirəndə belə qısa, bir kəlmə ilə cavab verərdi. Həyat yoldaşının qırxı çıxandan sonra məktəbin direktoru onu yanına çağırıb:

- Məsud müəllim, özünü ələ al. Nə etmək olar ki, qismət belə imiş. Nə kömək lazım olsa, denən. Danış, bölüş, özünü üzmə, - deyə təsəlli vermək istəsə də, deməyə başqa söz tapmamışdı. Məsud isə özünü toplayıb, boğazını qapamış qəhər topasını birtəhər udaraq:

- Sağ olun, mən Sizdən çox razıyam. Çox xahiş edirəm ki, rayon mərkəzində, təhsil şöbəsində danışın məni başqa yerə dəyişsinlər,- deyə cavab vermişdi.

- Sən nə danışırsan, Məsud müəllim, sənin yerini özləri dəyişsələr belə, mən narazılıq edərəm. İndi özüm gedib bunun xahişini edim? Adın nə qoyum?

- Üzr istəyirəm, məni düz başa düşün, mən burada qala bilmərəm... Hara gedirəmsə onu görürəm... Birgə gəzdiyimiz yerlər, keçdiyimiz küçələr ox olub gözlərimi dəlir...

Direktor Məsudun məsələsini, xahişini rayon təhsil şöbəsinin müdiri ilə danışıb müzakirə etdikdən sonra çox keçmədi ki, artıq kənddə hamı Məsud müəllimin buradan getmək fikrində olduğunu bilirdi. Bir axşam Məsudun qaynanası ərinin üstünə düşdü, nə düşdü:

- Atalı-analı yetim olmaq lap müsibətdir, kişi. Bu yazığın özününkü özünə bəs idi onsuz da... Bir tərəfdən də belə. Vallah mən ona baxdıqca özümdən artıq onun halına yanıram. Havalanmasa yaxşıdı. Bəyəm biz onu oğulluğa qəbul etməmişdik? Oğlumuz olsa, başına bu iş gəlsə idi nə edərdik? Beləcə durub onun diri-diri özünü basdırmağına tamaşamı edərdik?

- Mən nə edə bilərəm ki, ay arvad? Bilirsən ki, nə qədər tərbiyəli, utancaq adamdır. Mənimlə heç vaxt ailə söhbəti etməyib, etməz də. Necə təsəlli verim ki, ona?

- Sən etmə. Direktorla danış qoy, o, etsin. Desin ki, rayonda sənin buradan getməyinə razı olmadılar. Deyirəm bəlkə evlənmək istəyir, ancaq bizdən utanır? Ona görə getmək istəyir? Vallah buna da pis baxmıram. Niyə də evlənməsin? Cavan oğlandır...

- Bəlkə elə özümüz də evləndirək?! - əri tərs, hirs və istehza ilə arvadına baxdı.

- Heç mənə belə baxma. Qoy bir az keçsin, yaralarımız qaysaqlasın, lazım gəlsə lap onu da edəcəyik. Sən bir direktorla danış...

Xülasə ki, kənddə qalmağına edilən bütün cəhdlərə rəğmən Məsud müəllim istəyinə çatmışdı. Onu qonşu rayonun kəndlərindən birinə göndərmişdilər. Taleyin qəribə işləri olurmuş. Bilmirəm, bəlkə də belə yaxşı idi, ya əksinə, hər halda həyat yoldaşı ilə kənarında gəzişdiyi kanal bu kənddən də keçirdi. Və ilin hansı fəsli, havanın necə olmağından asılı olmayaraq Məsud hər gün sübhdən durur, kanalın üstünə gedir, kanalboyu o baş-bu başa gedib gəlir, öz-özü, daha doğrusu, həyat yoldaşı ilə ürəyində söhbət edirdi. Soyuq vaxtlarda tez-tez yeriyib tərlədiyi üçün altdan pencək geyməz, köynəyinin üstündən paltosunu geyib evdən çıxardı. Yalnız qayıtdıqdan sonra yuyunub səhər yeməyini yeyər, dərsə gedərdi. Dərs dediyi uşaqlar Məsud müəllimi sevir, dərsini yaxşı oxuyur, evə verdiyi tapşırıqları səylə yerinə yetirirdilər. Təəccüblü və qəribə idi ki, Məsud heç vaxt hirslənib qışqırmasa da, uşaqlara səsini qaldırmasa da, dərsi sakit səslə, astadan izah etsə də, bütün sinif onun dərsində sakitcə oturub qulaq asar, necə deyərlər milçək uçsa, səsi eşidilərdi. Digər dərslərdə dəcəllik edən, səs salan uşaqlar belə onun dərsində nəinki sakitcə oturar, hətta bunu digərlərindən də tələb edərdilər. Ən zəif oxuyan şagird belə ilk növbədə onun dərsinə hazırlaşardı. Bu kənddə dərs dediyi müddət ərzində Məsud müəllim bircə dəfə biznesmen Məzrəddinin oğluna hirslənib sinifdən çıxarmış, direktorun yanına göndərmişdi. Sonradan direktor Məzrəddinin hörmətli şəxs olduğunu, onun oğlunu "ötüşdürməyin" məsləhət olduğunu eşitdirsə də, Məsud müəllim kimliyindən asılı olmayaraq heç kimə dərsdə özünü ərköyün aparmağa yol verməyəcəyini sakit, lakin qəti şəkildə bildirmişdi.

Məzrəddin kənddə üç hörmətli kişidən biri idi. İrandan, Türkiyədən, Rusiyadan müxtəlif mallar gətirib satdığından hamı ona "biznesmen" Məzrəddin deyirdi. Və toy edənlərə borc pul verdiyindən, toylara hamıdan çox pul saldığından - bir sözlə, şəxsiyyətinə görə deyil, imkanlı, əli "isti" olduğundan hamı ona hörmət edərdi. Və belə "hörmətli" bir adamın oğlunu dərsdən çıxarmaq əsl hadisəyə çevrilmişdi. Hərçənd ki, Məzrəddin kimi "hörmətli" bir adamın camaat arasında Məsud müəllimi "psix" adlandırması da təsirsiz ötməmiş, bu fikrin formalaşması üçün kifayət etmişdi - adamayovuşmazlığını, qarda, yağışda kanal üstə gedib gəzməyini və Məzrəddinin "xeyir-duası"nı nəzərə alan kənd camaatından kimisi onu "havalanmış", kimisi şəhadət barmağını gicgahına qoyub "bir az o məsələ" deyə adlandırsa da, heç kim onun xətrinə dəymirdi və onun da bir kimsə ilə işi yox idi...

Bəli, düz duydunuz: səhər-səhər bu soyuqda paltosunu büküb qucağına alaraq yeyin-yeyin gedən Məsud idi. Həmin o zavallı Məsud.

Adəti üzrə sübh tezdən kanal üstünə gedən Məsud əzbər bildiyi görünməz xətt üzrə kanalboyu gedərkən qəfildən şikayət, yalvarış, əzab, nalə dolu bir zingilti eşitdi. Yaxınlaşıb baxdıqda ala-bula bir küçüyün suya batıb-çıxdığını, onun kanalın beton bəndini cırmaqlamaqdan dərisi soyulmuş, dırnaqları qopmuş pəncələrini, çarəsiz-çarəsiz zingildədiyini, onu görüncə küçüyün gözlərində ümid işığının necə parıldadığını gördü, zingiltisində nalənin, şikayətin sevinclə əvəz olunduğunu aydınca hiss etdi. Lakin bütün bunlar önəmli deyildi. Zira sonrakı hərəkətləri artıq qeyri-iradi idi. Dərhal paltosunu çıxararaq az qala kanala tullanmaq istəyən Məsud vaxtında özünü ələ aldı, tələsik yerə uzanıb küçüyə tərəf dartındı. Əli ona çatar-çatmaz küçük suda görünməz oldu və azacıq aralı yenidən suyun üzünə çıxıb dərisiz, qıp-qırmızı qabaq pəncələrini bəndin kənarına dirəyib, dişlərini bəndin sahillə birləşən küncünə ilişdirərək axına müqavimət göstərməyə, çəpəki-çəpəki Məsuda baxmağa başladı. Məsud axın boyu böyrü üstə üç yüz altmış dərəcə fırlanıb yenidən əlini uzatdı və yenə əlinin çatmadığını görüncə küçüyə doğru qurşağa qədər suya uzanaraq birtəhər ki, onun boynunun kökündən tuta bildi. Geriyə sürünüb digər əlini bəndin sahillə birləşən yerdəki çıxıntısına dirəyərək küçüyü hop götürüb bənddən kənara süründü. Ayağa qalxdı. Küçüyü ehtiyatla paltosuna büküb qucağına aldı və ilk dəfə olaraq kanalboyundan həmişəkindən tez dönüb evə tərəf üz tutdu. Köynəyi tünd rəngdə olduğundan, artıq donub buz bağladığından və yaxınlaşıb diqqətlə baxmadıqlarından görənlər köynəyin yaş olduğunu fərq edə bilməsələr də, ona maraq və təəccüblə baxır, bu hərəkətini də qəribəliyinin, "o məsələ"nin bir təzahürü hesab edir, onsuz da cavab verməyəcəyini, söhbətdən qaçacağını düşündükləri üçün heç kim də yaxınlaşıb heç nə soruşmurdu.

Dünən Məsud müəllimin dərsi olmadığı üçün məktəbə gəlmədiyinin fərqinə varan olmamışdı. Bu gün isə uzun illərdir ki, çalışdığı müddətdə ilk dəfə olaraq Məsud dərsə gecikmişdi. Digər müəllim dərsə gecikdikdə hay-küyləri sinfi başına götürən şagirdlər sakitcə oturmuş, hətta öz aralarında belə pıçıltı ilə danışırdılar. Həmişə sakitcə gəlib dərsini deyən, heç kimlə ünsiyyətə girməyən, tənəffüslərdə də çox vaxt müəllimlər otağına getməyən biri olduğu üçün birinci dərsdə heç Məsud müəllimin dərsə gəlmədiyini hiss edən olmadı. Yalnız ikinci dərsin ortalarında Məsud müəllimi digər sinifdə gözləyən, sakitcə əyləşmiş şagirdlərdən biri müəllimin birinci dərsə də gəlmədiyini deyəndə, uşaqlar təəccüblə pıçıldaşmağa, müxtəlif mülahizələr söyləməyə başlayanda məsələ müdiriyyətə çatdı. Məsud müəllimin telefon zənglərinə cavab vermədiyini görəndə isə məktəbin direktoru digərlərinə nisbətən Məsud müəllimə yaxın olan, az da olsa, hərdən də olsa kəlmə kəsən Salman müəllimi onun evinə göndərdi.

Məsud müəllimin evinə gəlib qapını döyən Salman müəllim isə cavab verən olmadığını, qapının isə açıq olduğunu görüb elə bil ürəyinə nə isə damdı. Ehmalca içəri keçdi. Otağa daxil olarkən gözünə ilk sataşan qarşısında yarısınadək süd olan boşqab, pəncələri sarıqlı olduğu üçün bərk tuta bilmədiyi sümüyü gəmirməyə çalışan ala-bula bir küçük və dəmir çarpayıda uzanmış, yüksək hərarət içində çapalayan, ölümlə çarpışan Məsud müəllim oldu - zavallı Məsud...

III

Kənd camaatının "Məsudun iti" adını verdiyi və Salman müəllimin saxlayıb böyütdüyü ala-bula küçük yaraşıqlı bir it olmuşdu. İri pəncələri, zorbalığı ilə vahiməli görünsə də, xasiyyətcə elə Məsuda oxşamışdı - heç kəslə işi yox idi və buna görə də Salman müəllim onu zəncirləməzdi. Bundan istifadə edən itin hərgün gedib Məsud müəllimin qəbrinin böyründə saatlarla uzanıb qalmağını kənd camaatı başa düşsə də, kənddə hamının hörmət etdiyi "biznesmen" Məzrəddini görəndə niyə mırıldadığını, əsəbiləşdiyini heç kim başa düşə bilmirdi. Məzrəddin neçə dəfə itə ət atsa da, it yeməmiş, tumarlamaq istədikdə isə qəzəblə mırıldayıb onu kənarlaşmağa məcbur etmişdi. Və bu münasibətin səbəbini bilən yox idi. Bilən yox idi ki, Məsud küçüyü kanaldan çıxardığı həmin o başıbəlalı səhərə açılan gecə rayon mərkəzində toyda olan "biznesmen" Məzrəddin toydan sonra da səhərə kimi dostları ilə yeyib içmiş, özü dediyi kimi kefə baxmış, qumar oynamış, səhərüzü isə bahalı avtomobili ilə kəndə qayıdarkən rayonun çıxışında, yolun kənarında adəti üzrə sahibinin "səhər gəzintisinə" buraxdığı ala-bula bir küçük görmüşdü. Bilən yox idi ki, Məzrəddin kef havasına maşını saxlayıb küçüyə şokolad atmış və yaxına gələndə onu götürüb maşına qoymuşdu. Bilən yox idi ki, kanalın üstündəki körpüdən keçərkən küçüyün maşını batırdığını iyindən hiss edən Məzrəddin onu götürüb elə maşının pəncərəsindən kanala atmışdı...

Adəm ASNI

Qusar

İyun, 2017

525-ci qəzet.- 2018.- 4 oktyabr.- S. 8.