Həsrətin nağılı və ya “Can, nənə, bir nağıl de...”

“Biri vardı, biri yoxdu...” Nə qədər doğma, məhrəm bir başlıq... Hələ uşaqlığımızdan, ilk gözümüzü açandan eşitdiyimiz bu dörd sözə əslində, bütün həyatın, dünyanın, var olmağın ideyası yüklənib. Həqiqətən də hər zaman biri var, biri isə yoxdur. Və nə yazıq ki, insan oğlu çox zaman var olanla məşğulkən, fikri yox olanın yanında qalır. Ya da nağılın sonunda göydən düşəcək o üç almada. Amma bilməz ki, hər nağıl üç alma ilə bitmir...

Öyrəşmişik nağılları həmişə analarımız, nənələrimiz danışarlar. Atalarımız, babalarımız isə bu nağılların qəhrəmanı, yaradıcısı olarlar. Bəlkə də qadın səsində, qadın nəfəsində daha incə, daha məhrəmdir nağıllar. Yəqin ki, çoxumuz öz nənəmizə “Can, nənə, bir nağıl de” deyə səslənmişik, xahiş etmişik. Onun şirin, gözəl nağıllarının qanadlarında yuxunun qoynuna atılmışıq. Elə ölməz şair Əhməd Cəmilin dillər əzbəri şeirindəki balaca qəhrəman kimi...

Azərbaycan ədəbiyyatında özünəməxsus iz qoymuş şair Əhməd Cəmilin anadan olmasının 105-ci ildönümüdür. O Əhməd Cəmil ki, öz qələmi ilə sujetli şeirin ən gözəl nümunələrini yaradıb, ən adi həyat hadisələrini şeirlərində poeziya dili, bədii boyalarla oxucusuna təqdim etməklə onlara ölməzlik qazandırıb.

- Ay nənə, bir nağıl da de!

- Ömrüm-günüm, yat daha,

Hamısını indi desəm, nağıl qalmaz sabaha.

- Can nənə, de birini də.

- Ağrın alım, sözə bax.

Evimizdə səndən savay, gör heç varmı bir oyaq?

Gecə keçib, ev soyuyub, hənir gəlmir ocaqdan;

Taxt üstündə məstan pişik, odur yatıb bayaqdan.

Ört üstünü, dərdin mənə, bax, eşikdə yel əsir...

Bu adi, hər birimizin evimizdə eşidəcəyimiz, bəlkə nə vaxtsa qəhrəmanına belə çevrildiyimiz dialoq şairin qələmi və nəfəsində necə də şirin və yaddaqalandır.

Amma misralar irəlilədikcə şeirin ab-havası dəyişir, sətirlərin arasından insanı buz soyuqluq bürüyür. Bu soyuq kəsicidir, dondurucudur, ürküdücüdür. Çünki 1940-cı ildə İkinci Dünya Müharibəsinin ilk illərində yazılmış şeir də məhz buna - müharibənin vahiməsinə həsr olunub. Baxmayaraq ki, bəlkə də ədəbiyyatımızda müharibəyə həsr olunmuş ən həlim, ən mülayim əsər olsa da, şeirdəki balaca uşağın ata həsrəti, ananın övlad özləmi, ona qovuşacaqları günün xəyalları oxucunu kövrək notlara kökləyir.

Bir gizilti duyur uşaq vücudunda bu ara,

Həsrət qonan gözlərini zilləyərək divara,

Çarpayının baş ucunda öz əliylə asdığı

Şəklə baxır, fikrə gedir, qucaqlayıb yastığı:

- Bəs ay nənə, atam indi haradadır, görəsən?!

- Bıy, başıma nələr, oğul, yatmayıbsan hələ sən?!

- Axı, nənə, heç demirsən atam haçan gələcək,

İndi onu səngərdə bəs üşütmürmü qar, külək?

Bəli, Azərbaycan ədəbiyyatında bu dərəcədə səmimi şeirlərə çox az rast gəlirik. Burada pafos yoxdur, “Biz güclüyük, müharibədə qalib gələcəyik, düşməni əzəcəyik” kimi gurultulu cümlələrə rast gəlmirik. Amma qələbəyə saf bir inam var, ümid var. Və bu inam, bu ümid oxucuya da sirayət edir.

Mehdi Hüseyn vaxtilə bu şeir haqqında yazırdı ki, şair son dərəcə orijinal bir formada optimist bir əsər yaradıb.

“Bu əsərin gözəlliyini duymaq üçün onu başdan-ayağa diqqətlə oxumaq lazımdır. Bu şeirdə hər şey yenidir: məzmun da, ideya da, forma da, sözlər də. “Can nənə, bir nağıl de!” hər şeydən əvvəl həyatımızın ən tipik bir hadisəsindən bəhs edir. Şair bu hadisəni bəzəmir, “romantikləşdirmir”, amma əsər gözəl rayihəli bir romantika ilə nəfəs alır. Burada lirika da vardır, xəfif bir kədər də, bahar ətri verən bir sevinc də”.

- Ömrum-günüm, körpə quzum, qurban olum adına,

Niyə köks ötürürsən o düşəndə yadına?

Atan yazır: hələ xoşdur bu tərəfdə havalar.

Deyir oğlum darıxmısan, görüşərik bu bahar.

Bağçalarda çiçək açar gülöyşə nar, yasəmən,

Qaranquşla bir zamanda qayıdaram kəndə mən...

Heç darıxma, dərdin alım, atan gələr, o zaman

Sənə çoxlu nağıl deyər əsgərlikdən, davadan!

Di yat, indi gecə keçir...

- Onda, nənə, ay nənə!

Qoy kəsməyək ağ toğlunu, qalsın atam gələnə.

Beləcə, o şaxtalı qış gecəsində nənənin nəvəsi üçün danışacağı nağıl öz-özünə yaranır:

- Yaxşı, bala, qoy bağlarda çiçək açsın nar, ərik,

Sağlıq olsun, ağ toğlunu atan üçün kəsərik.

Mən eyvana xalı sallam, anan evi bəzəyər,

Ey qadası süfrə açar, qohum-qonşumuz gələr.

Sən atanı qucaqlar, üz-gözündən öpərsən,

Qoca baban saz kökləyib, nağıl deyər sübhəcən...

Körpə güldü... həsrət qonan gözlərindən uçdu qəm,

Öpdü onun xəyalını indi özgə bir aləm;

Qaranquşlar uçub gəldi, açdı çiçək, güldü yaz...

Qucaqladı atasını, sonra kimsə çaldı saz...

Körpə özü hiss etmədən, onu yuxu apardı,

Çöldə isə bütün gecə külək tufan qopardı.

Bu nağıla təkcə Əhməd Cəmilin balaca qəhrəmanı deyil, o dövrdə neçə ailələr, neçə körpələr inanıb, mışıl-mışıl yatıb. Əgər qəhrəman oğul və qızlarımız səngərdə, düşmənlə üz-üzə vuruşub, vətənin keşiyində dayanıblarsa, onların ailələri, övladları arxa cəhbədə öz inamları, ümidləri, yaratdıqları qələbə nağılları ilə həm özlərində, həm də onlarda böyük ruh yüksəkliyi yaratmağı bacarıblar. Elə bu cür şeirlərin - nağılların səbəbinədir ki, o cür böyük müharibədən insanlarımız alnıaçıq, üzüağ, qələbə müjdəsi ilə döndülər.

İndi biz də müharibə şəraitində yaşayan bir ölkənin övladları olduğumuzdan bu cür şeirlər hələ də öz aktuallığını qoruyub saxlayır. Buna görədir ki, hələ orta məktəbin ilk illərində bu şeir balaca şagirdlərə sevə-sevə öyrədilir və ağ kağız olan uşaq beyninə həm özü, həm də ab-havası ilə əbədi həkk olur. Çünki bu cür şeirlər balacalar müharibəni qorxu-hürküylə deyil, həsrətlə anladır.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2018.- 20 oktybar.- S.17.