Fransızlara "Qaragöz"lə xəsislik dərsi

Şahanə MÜŞFİQ

Uzun müddət idi mediada bir "Qaragöz" küləyi əsirdi. Nəhayət, oktyabrın 16-da "Qaragöz"ün qala gecəsi keçirildi.

Oktyabrın 18-dən kinoteatrlarda nümayiş olunmağa başlayan filmin baş prodüsseri və rejissoru Orxan Mərdan, ikinci rejissoru Pərviz Həsənov, ssenari müəllifləri Vüqar Hüseynov və Talıb Əhmədovdur. Filmdə əsas rolları Elməddim Cəfərov, Oksana Rəsulova, Kəbir Kərimov, Hüsniyyə Mürvətova, Rasim Cəfər, Ceyhun Məmmədov və başqaları ifa edirlər.

Ekran işi xəsis bir aktyorun tragikomik həyatından bəhs edir.

lll

Elməddin Cəfərovun canlandırdığı obraz - Qara Hacılı məşhur aktyordur. Sənətini sevən və işinin peşəkarı olan bu adam ilk baxışdan tamaşaçıya çox xoş təsir bağışlayır. Əməkdar artistdir, yaradıcıdır. Ancaq bu insanın bir mənfi xüsusiyyəti var ki, az qala bütün yaxşılarının üzərindən böyük bir xətt çəkir. Bu da Qaranın həddindən artıq xəsis olmasıdır. Onun bu xüsusiyyətini qətiyyən pul qədri bilən, yığımcıl epitetləri ilə yüngülləşdirmək, ona haqq qazandırmaq olmur. Çünki bu ifrat xəsislik həm özünün, həm də ətrafındakılarının həyatını az qala cəhənnəmə döndərib. Buna görə də həyatda yalnızdır. İş yoldaşları, qonşuları onun sənətinə böyük hörmət etsələr də, xarakterindəki bu mənfi cəhətinə görə onu çox da sevmir, uzaq gəzirlər (filmin sonrakı gedişatı isə göstərir ki, əslində, onun kimi insanı belə qəbul edən birisi ola bilər. Əgər ortada eşq varsa...). Heç o da insanlarla ünsiyyətə meylli deyil. Çünki onun gözündə hər ünsiyyət qurduğu insan gələcəkdə yeni bir xərcin səbəbi deməkdir. Hətta bu simicliyi 20 il öncə ailəsinin dağılmağına da gətirib çıxarır. Özündən bəlkə də on qat artıq xəsis olan atasını (Ağaxan Salmanlı) qocalar evinə qoyan 45 yaşlı Qara o gündən yalnız yaşayır.

Belə baxanda, Qara heç də həyatından narazı görünmür. Ətrafındakıların onun haqqında nə düşündüklərinə fikir vermədən həyatını sakit və öz bildiyi şəkildə davam etdirir. Amma elə bir gün gəlib çıxır ki, əslində, onun da bu yalnızlıqdan təngə gəldiyini, yanında bir nəfəs, bir hənir, qulaq yoldaşı, can yoldaşı istədiyini görürük. Bu istək öncə yeni iş yoldaşı - səhnədəki tərəf müqabili Nigarın (Oksana Rəsulova) gəlişi ilə baş qaldırır. Elə ilk görüşdən bu təcrübəsiz qızdan xoşu gələn Qara bunu özünə belə etiraf etməyə çəkinir. Çünki yeni tanışlıq, yeni sevgi macərası yeni xərclər yaradacaq, ona baha başa gələcəkdi.

Bu gəlişdən dərhal sonra isə onun həyatında yeni biri - ona daha doğma insan peyda olur - oğlu Bədəl (Kəbir Kərimov). Sən demə, arvadı Tükəz (Hüsniyyə Mürvətova) ayrılarkən hamilə olsa da, bunu ərindən gizlədib və 20 il oğlunu təkbaşına böyüdüb. 20 ildən sonra oğlanın atasını tapıb onun yanına gəlməyi heç də təsadüfi deyil və bu əhvalatın arxasında dramatik bir səbəb yatır. Bu səbəblə isə oxucularımız filmi izləyəndən sonra tanış ola biləcəklər.

Qısacası, Qara bu məsrəfli dünyada yaşam mübarizəsi verdiyi halda bir gün, pul və həyat qarşısında seçimdə qalır.

lll

Filmdə hadisələr Qaranın evində, işlədiyi teatrda, Bakının müxtəlif yerlərində və Qəbələdə cərayan edir.

Ekran işi özlüyündə həyata, yaşamağa, insan olmağa, cəmiyyətdə özünü şəxsiyyət kimi təsdiq etməyə dair onlarla mesaj daşıyır. Baş qəhrəman heç şübhəsiz ki, ölməz dramaturq Mirzə Fətəli Axundovun "Hacı Qara"sından təsirlənərək Qara Hacılı adlandırılıb. Bu iki obrazı birləşdirən ən başlıca xüsusiyyət əlbəttə, xəsislikdir. Nə özləri yeyir, nə də başqalarının yeməyinə imkan verirlər.

Pul düşkünü olan Qara minimum xərclə "yaşamağın" simvolu da hesab oluna bilər. Təbii, buna yaşamaq demək nə qədər mümkündürsə. Çünki reallıq başqadır. Dünya az qala hər addımda, hər nəfəsdə maddiyyatdan asılı hala gəlib çıxıb. Belə bir dünyada xərclərdən imtina etmək təbii ki, mümkün deyil. Heç Qara kimi xəsis insan da bunu bacarmır və bir gün çox ciddi şəkildə həyatla pulun arasında qalır.

Qara komik olmaqla bərabər, çox təlatümlü, dəyişkən obrazdır. Onun filmdə dəfələrlə haldan-hala, vəziyyətdən-vəziyyətə düşməyi var. Gah güldürür, gah düşündürür, gah da təəssüfləndirir. Film irəlilədikcə bu insanın xarakterində də irəliləyiş, yüksəliş görürük. Sonda isə ilk səhnələrdə gördüyümüz Qaradan demək olar ki, əsər-əlamət qalmır.

Həmişə komik rollarda görməyə alışdığımız aktyor Elməddin Cəfərovun yaradıcılığında "Qara Hacılı"nı yeni bir səhifə adlandıra bilərik. Çünki bu cür dəyişkən xarakterə malik, məsuliyyətli obrazın öhdəsindən gəlmək heç də asan məsələ deyildi. Hələ filmin çəkilişləri zamanı mətbuata açıqlama verən aktyorun özü də rolun ağırlığının fərqində idi: "Qara olduqca xəsis insandır. İndiyədək ifa etdiyim ən ağır rol olduğunu deyə bilərəm. Çünki film ərzində bu rolun xarakteri 4-5 dəfə dəyişir. Filmin sonunda Qara tamam başqa bir insana çevirilir. Filmdə xəsislik, ata qayğısı, sevgi, ağlamaq, faciə var. Filmin içində "Arşın mal alan" tamaşası ifa olunacaq. Burada mən Əsgər rolunu da ifa etməliyəm".

Bəli, 45 yaşlı Qara Hacılı teatrda hazırlanan "Arşın mal alan" tamaşasında gənc tacir Əsgər rolunu oynayır. Bu da filmin rejissor və ssenaristlərinin milli teatrımızın mövcud vəziyyətinə bir növ ironiyasıdır. Çünki hələ də bəzi teatrlarda cavan obrazların yaşlı aktyorlar tərəfindən oynanıldığı heç kimə sirr olmayan bir reallıqdır.

Filmin aktyor seçimlərini də uğurlu hesab etmək olar. Komediya filminin dramatik səhnələrini öz üzərinə götürən Əməkdar artist Hüsniyyə Mürvətovanın aktrisa kimi oyununu xüsusi qeyd etmək lazımdır. O, illərlə atasız uşaq böyüdən, həyatın bütün ağrı-acısını təkbaşına üstlənən, sonda isə ağır sınaqla üz-üzə qalan ananın obrazını yüksək peşəkarlıq və həssaslıqla canlandırıb. Bu obrazla filmin əvvəlindən az qala sona qədər gülən tamaşaçının gülüşü üzündəcə donub qalır.

Xalq artistləri Yasin Qarayev, Ağaxan Salmanlı, Şamil Süleymanlı və başqa peşəkar aktyorlar da filmdə özünəməxsus şəkildə yaddaqalan obrazlar yaradıblar.

lll

Hər yaradıcı iş kimi, "Qaragöz" filmi də nümayişə çıxar-çıxmaz bu dəfə başqa bir istiqamətdə haqqında söz etdirməyə başladı. Sosial mediada bir çox insan filmin 2016-cı il Fransa istehsalı olan "Radin!" filmindən plagiat olduğunu dedi. Əlbəttə, bu xəbər çox da təəccüblü deyildi. Çünki istər kinoda, istər musiqidə, istərsə də ədəbiyyatda təsirlənmə, bəhrələnmə, hətta bir az da irəli getsək, köçürmə hadisələrinə çox rast gəlmişik. Özü də təkcə Azərbaycanda deyil, bütün dünyada.

Sözügedən filmi izlədikdən sonra danışılanların heç də həqiqətdən kənar olmadığını gördük. Doğrudan da, iki film arasında oxşarlıq kifayət qədərdir. Hətta bəzi səhnələr və dialoqlar olduğu kimi də saxlanılıb.

Fred Kavaenin rejissoru olduğu "Radin!" filminin baş qəhrəmanı François Guiter (Dany Boon) də xəsisdir. Amma film komediya janrında olsa da, Qaradan fərqli olaraq, onun xəsisliyi komik təsir bağışlamır.

Filmin ilk səhnəsində onun uşaqlığından epizodlar göstərilir. Aydın olur ki, o, elə uşaq vaxtından çox simicdir.

Virtuoz skripkaçı olan bu adamın başqa bir xəstəliyi də olduğu hər yerdə nəyisə götürməkdir. Çipsi paketi, qələm, telefon, hətta tualet kağızını belə qənimət bilib oğurlayır. Ancaq Qarada bu xüsusiyyət yoxdur.

Onun həyatına sonradan daxil olan 16 yaşındakı qızı Lauradır. Əgər Qara Bədəlin anası ilə evli olmuşdusa, Laura, Guiterin tək gecəlik münasibətindən, vaxtı keçmiş qoruyucu istifadəsi səbəbindən dünyaya gəlib. Yəni Laura da Guiterin xəsisliyinin nəticəsidir.

Həm Qara, həm də François evində qalması üçün övladlarından kirayə pul tələb edirlər. Hər ikisinin geyimləri oxşardır. Hər ikisi sonda ağır sınaqla üz-üzə qalırlar.

Əgər "Qaragöz"ün qəhrəmanı bütün film boyunca qocalar evinə qoyduğu atasından məsləhətlər alırsa, Guiter hər sözünü bank işçisi dostu ilə bölüşür.

Hər iki qəhrəmanın maşını var. Amma onların maşını əldə etməkləri fərqlidir. Qara maşınını öz puluna alsa da, heç zaman sürmür, blokun qapısı önündə saxlayıb, tozunu almaqla kifayətlənir. Təbii ki, qarnına çörək almayacaq qədər simic bir insanın maşın almağı heç də inandırıcı görünmür. Guiterin isə maşını əldə etməyi daha inandırıcıdır. Çünki o, öz puluna almır. Maşını ona yaşlı qonşusu verir. Daha doğrusu, elə ilk təklifdə Guiter "sağ ol" deyib açarı öz cibinə qoyur, nəzakət xatirinə belə etiraz etmir.

Göründüyü kimi, irili-xırdalı bəzi nüansları çıxmaq şərtilə, hər iki filmin sujeti və mövzusu eynidir. Ancaq sevindirici haldır ki, Orxan Mərdan və ssenari müəllifləri bu sujeti uğurlu şəkildə milliləşdirməyi bacarıblar. Qara Hacılı tamamilə milli obrazdır və onun yaşadığı mühit də elə bizim gündəlik qarşılaşdığımız, hər birimizin ayrı-ayrılıqda fərdi olduğumuz bir mühitdir. Yəqin buna görədir ki, Qara Hacılı François Guiterdən daha səmimi, dinamik, komik və inandırıcı təsir bağışlayır. Guiter isə uzaqdır, qurudur, sıxıcıdır.

Qara, əvvəllər heç simic olmağının fərqində belə deyil. Çünki onun ailəsində ondan daha da simic insan - atası var. Amma sonradan öz səhvlərini başa düşdükcə o, gözümüzdə məsumlaşır. Tamaşaçı ona qəzəblənə bilmir, sadəcə acıyır.

Filmin müəllifləri bəzi yerlərdə retro mahnılarımızdan istifadə etməklə, keçmiş filmlərimizə göndərmələrlə bu milliliyi daha da vurğulayırlar. Məsələn, teatrda "Arşın mal alan" tamaşasının daxili baxış səhnəsi unudulmaz filmlərimizdən olan "Bəyin oğurlanması" filmindəki səhnəni xatırladır və maraqlıdır ki, hər iki filmdəki oxşar səhnələrdə Xalq artisti Şamil Süleymanlı var. Bunun özü də uğurlu seçimdir.

Bu eyniliklərə görə "Qaragöz" filminin yaradıcı heyətini tənqid atəşinə tutmaq, fikrimcə, çox tezdir. Çünki ortada çox böyük bir komanda ilə uzun müddətlik iş, əmək var. Dediyimiz kimi, bütün dünyada adaptasiya filmləri çəkilir. Bu nə ilkdir, nə də son. Bu sektorda bizdən dəfələrlə çox inkişaf etmiş qardaş Türkiyədə belə neçə-neçə film, serial və verilişlər var ki, tamamilə ya Qərbdən, ya da Şərqdən götürülüb.

Təbii ki, biz də adaptasiya ssenarilərini ideal saymır, yerli rejissor və ssenaristlərimizin öz təxəyyüllərinin məhsullarını görməyi daha çox arzulayırıq. Və bu sahədə kifayət qədər savadlı gənclərin olduğunu nəzərə alaraq, arzuladığımız işləri yaxın gələcəkdə görəcəyimizə inanırıq.

Ancaq hazırkı dövrdə kino və serial sektorunun bizdə hələ kifayət qədər inkişaf etmədiyini, çatışmazlıqların çox olduğunu nəzərə alaraq, bu istiqamətdə görülən və heç olmasa bir damcı belə ümid işığı yandırmağı bacaran işlərin işığını söndürməyə çalışmaq, məncə, doğru addım deyil. Onsuz da Qara Hacılı bütün işıqları söndürür...

525-ci qəzet 2018.- 23 oktyabr.- S.8.