Geologiya elminin Vasif Babazadə məktəbi

Bakı Dövlət Universiteti böyük, çoxsaylı bir kollektivi əhatə edir və iyirmi beş mindən artıq əməkdaşı birləşdirən bu elm və təhsil müəssisəsində hamını tanımaq heç də mümkün deyil. Amma bu möhtəşəm universitetin əməkdaşları sırasında elə alim-pedaqoqlar var ki, onları nəinki doğma kollektiv, nəinki bütöv Azərbaycan ictimai mühiti, habelə dünyanın bir çox ölkələrinin də elmi dairəsi yaxından tanıyır.

Bu sırada dayanan insanlardan biri geologiya-minerologiya elmləri dokroru, professor, Milli Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, Dövlət mükafatı laureatı, Əməkdar elm xadimi, “Şöhrət” ordenli Vasif Babazadədir. Dünya şöhrətli bu böyük alim ömrünü, elmi və ictimai həyatını lap cavanlığından bağladığı Geologiya fakültəsindəki Faydalı qazıntılar kafedrasının müdiri, Yer ehtiyatlarının aerokosmik tədqiqatları elmi-tədqiqat laboratoriyasının elmi rəhbəri və bütün bunlardan əlavə, universitet Tədris-Metodiki Şurasının sədri kimi ciddi vəzifələri yerinə yetirməkdədir. Əslində, saydığım bu elmi və ictimai titullar, vəzifələr akademik Vasif Babazadənin kim olduğunu, universitet, Azərbaycan və dünya elminə hansı xidmətlər göstərdiyini xeyli dərəcədə açıqlayır. Lakin hər bir təvazökar elm adamının fəaliyyətinin, bütövlükdə ömrünün elə dönəmləri də var ki, onlara ancaq onu yaxından tanıyan, bir çox istiqamətdən onun həyat yoluna bələd olan adamlar bələddirlər. Tale elə gətirib ki, mən humanitar bir fakültənin əməkdaşı ola-ola, Vasif müəllimi lap cavan çağlarımdan, qəfil bir tanışlıqdan tanımışam. Onda Vasif müəllim də, mən də universitetin cavan əməkdaşları sırasındaydıq və mənim talismanım Şirməmməd Hüseynov mənə Jurnalistika fakültəsinə qəbul imtahanlarında abituriyentlərin sənədlərini götürməyi tapşırmışdı. 1976-cı ilin isti iyul günlərində həmin o sənəd qəbulunda tanıdım Vasif müəllimi. O zaman bu cavan oğlan artıq doktorluq dissertasiyasını da müdafiə etmişdi və bu cavan elmlər doktoruna universitet rəhbərliyi adı da özünə çox uyğun gələn məsuliyyətli bir vəzifə etibar etmişdi: qəbul imtahanlarının məsul katibi.

Vasif Babazadə dərhal hamımız üçün çox məsuliyyətli, ciddi bir insan təsiri bağışladı. Əlbəttə, o zamanların qəbul imtahanlarında məsul katibin bu ciddiyyəti və məsuliyyəti ən vacib keyfiyyət idi və rəhbərlik yəqin ki, o cavan oğlanın bu xarakterini əsas götürmüşdü. O vaxt mən bu alimi, pedaqoqu xeyli yaxından tanıdım və o zamandan ötən 42 il ərzində özünün xüsusi elmi məktəbi olan böyük bir alimi Azərbaycan geologiya elminin korifeylərindən biri kimi, tələbələrinə, ətrafına son dərəcə nəzakətli, qayğılı bir insan kimi gördüm, tanıdım.

Elmin zirvəsinə çıxan alim ömrü adətən çətinliklər və ziqzaqlarla dolu olur. Xarakterindən, təvazökarlığından dərhal hiss olunur ki, Vasif Babazadə öz fəaliyyət proqramında xüsusi olaraq akademik statusuna can atmayıb. Onu bu zirvəyə çalışqanlığı, elmi-nəzəri, praktik kəşfləri və bir də, əlbəttə, tale qismətinə qol qoymuş Tanrı özü çatdırıb.

Vasif Babazadənin bioqrafiyası öz dinamikası, intensivliyi ilə heyrət doğurur: 1960-cı ildə universiteti bitirib. O zamanın çətin ictimai şəraitinə baxmayaraq, tezliklə -1964-cü ildə namizədlik, 1975-ci ildə doktorluq dissertasiyası müdafiə edib. Onun doktorluq dissertasiyasının mövzusu da qarşıya qoyduğu problemi ilə sanki bu günümüzə ünvanlanıb: “Sevan-Qarabağ zonasının filiz formasiyaları”. Bu mövzunun elmi-nəzəri tərəfləri, geoloji axtarış istiqamətləri bir yana, Vasif müəllim Sevan-Qarabağ zonasının Azərbaycan torpaqları kimi tədqiq etməsi ilə hələ o zaman ermənilərə meydan oxumuşdur... O, həm də bu doktorluq işini Rusiyanın elmi mərkəzi sayılan Novosibirskdə müdafiə etmişdir.

Vasif müəllimin elmi fəaliyyəti geologiyanın çox müxtəlif sahələrini əhatə edir. Lakin onun araşdırmaları daha çox filiz yataqları və metallogeniyanın öyrənilməsi ilə bağlıdır. Dünya şöhrətli geoloq-alim, Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti Akif Əlizadə hələ 20 il bundan əvvəl V.Babazadə haqqında fundamental bir məqaləsində yazırdı: “Göstərilən istiqamətdə uzunmüddətli tədqiqatlar nəticəsində V.M.Babazadə tərəfindən endogen filizəmələgəlmə nəzəriyyəsinin və metallogeniyanın inkişafı üçün böyük töhfə hesab edilən elmi cəhətdən bir sıra maraqlı və praktiki olaraq qiymətli nəticələr əldə edilmişdir”. Akademik A.Əlizadənin tədqiqatçıya verdiyi bu qiymətdə elmi yanaşma ilə birgə həm də həmin əsərlərin praktik (kursiv mənimdir - C.M.) əhəmiyyətini xüsusi qeyd etməsi təsadüfi deyil. Ona görə ki, geologiya bir elm kimi digər fundamental elmlərdən praktik nəticələrə daha yaxın olması ilə diqqəti çəkir. BDU-nun Geologiya fakültəsi və xüsusilə V. Babazadə praktika ilə birbaşa bağlı əsərlər yaratmışdır. Təsadüfi deyil ki, ayrı-ayrı qiymətli filiz yataqlarının tətqiqi və tətbiqi ilə məşğul olan praktik qurumlar V.Babazadənin məsləhətlərini diqqətlə nəzərə alırlar.

Təkrar etməli oluram ki, akademik Akif Əlizadə hələ 20 il bundan əvvəl bu alimin elmi fəaliyyətinin praktik nəticələrini nəzərə alaraq yazırdı: “V.M.Babazadə kiçik Qafqazın qızıl yataqlarının tədqiqi sahəsində böyük iş görmüşdür. O, qızıl yataqlarını ayrı-ayrı sənaye-genetik tiplərə ayırmağa nail olmuş, bu yataqlar üçün filizəmələgəlmənin temperatur rejimini, filizçökdürülmənin vertikal diapazonunu müəyyən etmişdir ki, bu da ümumən qızıl filizi və o cümlədən, gizli kütlələrin perspektiv sahələrini ayırmağa imkan vermişdir”.

Akademik V. Babazadə məhsuldar alimdir. Ömrünü elmə həsr edən bu adam Azərbaycanda və xarici ölkələrdə çap olunan onlarca dərsliyin, dərs vəsaitinin, monoqrafiyanın müəllifidir. Konkret rəqəmlə ifadə etsək, akademikin bu günədək 40-dan çox kitabı işıq üzü görmüdür. Mən bu kitabların səhifələrini hesabladım və belə bir rəqəm alındı: 10.299 və üstəgəl, hər biri ən azı 8-10 səhifə olan 300-dən çox məqalənin minimum səhifəsi: 2400 bunları bir yerdə hesablasaq 12699 səhifə alınacaq. Sonra bu rəqəmi nəşriyyat termini olan çap vərəqinə böldüm (nəşriyyat dilində bir çap vərəqi 16 səhifədir) Onda belə bir rəqəm alındı: 794. Deməli, Vasif müəllimin indiyə qədərki elmi əsərləri 794 çap vərəqi həcmindədir. Onu da qeyd edim ki, mən akademikin müştərək müəlliflik etdiyi kitabları bu hesablamaya daxil etmədim.

V.Babazadəin bir alim kimi məhsuldar fəaliyyəti həm də onun Azərbaycanda kəşf olunan müxtəlif növ filiz yataqlarının meydana gəlməsi, vətənimizə, millətimizə gətirdiyi praktik xeyirlə də ölçülməlidir.

Yuxarıda Vasif muəllimin xarici ölkələrdə də tanınması və yüksək elmi dairələrdə xüsusi qiymətləndirilməsi məsələsinə də toxundum. Vasif müəllim Rusiya, Almaniya, Çin, Türkiyə, İran, İspaniya, Albaniya, Gürcüstan, Serbiya, Ukrayna və digər ölkələrdə təşkil olunan çoxsaylı beynəlxalq simpozium, konfrans və seminarlardakı problematik elmi çıxışları ilə böyük alim nüfuzu qazanmışdır. Onun rus dilini öz doğma dili qədər səlis bilməsi, rus dilinin elmi üslubunu səviyyəli bir alim kimi mənimsəməsi kitablarının bir çoxunun bu dildə çapına və deməli, daha geniş arealda yayılmasına şərait yaratmışdır. Alimin bir sıra kitabları Moskvanın nüfuzlu nəşriyyatlarında çap edilmişdir.

Aydındır ki, Universitet müəlliminin tələbələr qarşısında qazandığı nüfuzun böyük bir hissəsi onun özünün dərs dediyi fənlərə aid dərslikləri ilə bağlı olur. Vasif Babazadə Geologiya fakültəsində dərs dediyi fənlərin hər birinə, üstəgəl, digər fənlərə dair üst-üstə on beşə yaxın dərsliyi və bir neçə dərs vəsaitini hazırlayıb nəşr etdirmişdir. Belə bir məhsuldar fəaliyyətin nəticəsidir ki, Geologiya fakültəsində dərslik çatışmazlığı minimum səviyyədədir.

Vasif Babazadə bir sıra dövlət və beynəlxalq proqramların, qrant layhəsinin qalibidir. Alimin bu proqram və layihələrə təqdim etdiyi əsərlərin təkcə mövzularını qeyd etmək kifayətdir ki, onların müəllifinin müsabiqədə qalib gəlməsinin səbəbi aydın olsun: “Cənubi Qafqazın qızıl yataqları: onların genezisi və axtarış əlamətləri”, “Kiçik Qafqazın vulkano - plutonik komplekslərinin mis filizi yataqları: onların genezisi və axtarış perspektivləri”, “Kiçik Qafqaz ada paloqövslərinin vulkano - plutonik komplekslərində inteqral geoloji - genetik modellərin dinamik filizəmələgətirmə sistemləri və qızıl filiz yataqlarının məkan - zaman təkamülü”. Göründüyü kimi, bu mövzuların hamısı nəzəriyyə və təcrübəni birləşdirməklə, milli geoloji axtarışlara güclü təkan verməkdədir.

Vasif Babazadə respublikamızın və bir sıra xarici ölkələrin elmi qurumlarının sayılıb-seçilən üzvləri sırasındadır. O, Azərbaycan Respublikası Elmi Tədqiqatların Əlaqələndirilməsi Şurasının tərkibindəki Yer elmləri üzrə Şuranın, BDU-da FD.02.195 Dissertasiya Şurasının sədridir. Milli Elmlər Akademiyasında geologiyaya dair neçə-neçə şuranın üzvüdür. Bundan əlavə, Respublika Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin Mineral - Xammal Elmi-Tədqiqat İnstitutu Elmi Şurasının üzvüdür. Akademik habelə Rusiya EA Yer Elmləri Bölməsinin Stratiform yataqların geologiyası üzrə Regional işçi qrupun, Qafqaz Mineral Xammal İnstitutu Elmi Şurasının (Tbilisi) üzvüdür. Çox qısa xülasəsini təqdim etdiyim bu vəzifələrin hər biri ciddi işgüzarlıq, sıx-sıx ezamiyyətlər tələb edir ki, Vasif müəllim ömrünün bugünkü ahıl çağında da heç vaxt yoruldum demir.

Vasif Babazadə bir Azərbaycan patriotudur. O, xarici ölkələrdə iştirak etdiyi bütün tədbirlərdə yüksək səviyyə, yüksək elmi istedad və yüksək vətəndaşlıq ləyaqətilə milli maraqlarımızı həmişə önə çəkməkdədir. Yüksək vətəndaşlıq amalı ilə yaşayan bu böyük alim üçün ömrünün bütün şüurlu dövrünü həsr etdiyi Bakı Dövlət Universiteti müqəddəs, sakral bir məkandır. O, Universitetimizin elmi - pedaqoji, ictimai həyatında öz fədakarlığı ilə seçilən bir insandır. Bu fədakarlığı Vasif müəllim Universitetin bir sıra qurumlarına rəhbərliyi ilə, digər qurumlarda üzv kimi iştirakı ilə göstərməkdədir. O, Universitet Elmi Şurasının üzvüdür, Təbiət elmləri üzrə jurnalın elmi redaktorudur. Tale elə gətirib ki, mən şəxsən özüm onun bu qurumlardakı fədakar işinin canlı şahidi olmaqdayam. Amma alimin daha bir önəmli vəzifəsi var ki, mən bu insanın işgüzarlığını burada daha yaxından izləməli oluram: Vasif müəllim Universitet Tədris-Metodiki Şurasının sədridir. Bu qurumun Jurnalistika fakültəsi üzrə sədri kimi, Universitet Tədris - Metodiki Şurası İdarə Heyətinin üzvü kimi mən, demək olar ki, hər gün Vasif Babazadəni müşahidə etməkdəyəm. Universitet Elmi Şurasının əksər iclaslarında Şuranın sədri, Azərbaycan və Rusiya Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, rektorumuz Abel Məhərrəmov Tədris - Metodiki Şuranın işinin bu- günkü yüksək səviyyəyə çatmasının əsas səbəbkarının Vasif Babazadə olduğunu xüsusi qeyd edir. Çünki Vasif Babazadə özünün Azərbaycana olan sevgisini bütün vəzifələrdə və xüsusi olaraq Tədris - Metodiki Şuraya rəhbərlikdə daha çox göstərir. Onun bu qurumda idarə heyətinin üzvlərinə, fakültə metodşura sədrlərinə tövsiyə və tapşırıqları, bu tapşırıqların icrasına diqqəti qurumun bu qədər qiymətləndirilməsinin əsasını təşkil edir. Vasif müəllim Tədris - Metodiki Şuranın əməkdaşlarını diqqətdə saxlayır və onun bu sahədəki kadr seçimlərinə verdiyi tövsiyələr öz səmərəsini göstərir. Təkcə onu qeyd etmək yerinə düşər ki, 2016-cı ilin ortalarından Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin ali məktəb alimlərinin elmi-pedaqoji istiqamətdə əsərlərinin nəşri üçün qrif verilməsini universitetlərə həvalə etdi. Onda Universitet Elmi Şurasının qərarı ilə bu işi icra etmək üçün Qrif Şurası yaradıldı və Vasif müəllimin təşəbbüsü ilə Qrif Şurasına rəhbərlik işi onun çox etibar etdiyi, universal elmi səviyyəsi və obyektivliyi ilə universitet kollektivinin yekdilliklə bəyəndiyi dosent Vaqif Qasımova tapşırıldı. Vaqif Qasımovun fəallığı və Qrif Şurasının intensiv çalışqanlığı ilə çoxdan yığılıb nazirlikdə qalmış minə yaxın dərslik, dərs vəsaiti, fənn proqramlarına, metodiki göstərişlərə, monoqrafiyalara cəmi bir ilin müddətində tələblərə cavab verənlərə qrif təqdim olundu, zəifləri yenidən işlənmək üçün müəlliflərinə qaytarıldı və s.

Akademik Vasif Babazədənin çox qısa xülasəsini verdiyim bu fəaliyyəti dövlətimiz, elmi-ictimai zümrəmiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilir. O, hələ 1978-ci ildə Təbii resurslardan səmərəli istifadə etməklə bağlı silsilə əsərlərinə görə Azərbaycan SSR Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür. Bu mükafat Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin respublikamıza başçılığının birinci dövrünə düşür. 2000-ci ildə Prezident Heydər Əliyevin Sərəncamı ilə Vasif Babazadə “Əməkdar elm xadimi” adına layiq görülmüşdür. 2009-cu ildə Prezident İlham Əliyevin fərmanı ilə bu böyük elm xadimi “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilib. 2017-ci ildə AMEA-nın akademik Musa Əliyev adına mükafatını almışdır. 2001-ci ildə Bakı Dövlət Universiteti Elmi Şurasının qərarı ilə “İlin müəllimi” nominasiyasının qalibi olmuşdur. Və nəhayət, lap bu yaxınlarda - 2018-ci ilin iyul ayında Vasif Babazadə Gürcüstan Milli Elmlər Akademiyasının akademik Aleksandr Tvalçrelidze adına mükafatına layiq görülüb.

Vasif Babazadənin yaratdığı elmi məktəblərin təməli onun 1973-1980-ci illərdə dekanı olduğu Geologiya - coğrafiya fakültəsində qoyulmuşdur. Bu nüfuzlu alim hələ o illərdə universitet rəhbərliyini inandıra bilmişdir ki, Geologiya elminin və tədrisinin ciddi inkişafı üçün bu tədris müəssisəsində ayrıca fakültəyə ehtiyac var. Beləliklə, bugünkü Geologiya fakültəsi Vasif müəllimin təşəbbüsü ilə yaradılmışdır. Bir az keçəndən sonra Vasif müəllim fakültənin Faydalı qazıntılar kafedrasına rəhbərlik etməklə bərabər, “Yer ehtiyatlarının aerokosmik tədqiqatları” elmi - tədqiqat laboratoriyasını yaradır və bu günədək ona rəhbərlik etməkdədir.

Vasif Babazadə bütün bu elmi fəaliyyətinin nəticəsi olaraq 1989-cu ildə Azərbaycan EA-nın müxbir üzvü seçilmişdir. Bir neçə ildən sonra elmə aparan yol onun AMEA-nın həqiqi üzvü seçilməsinə gətirib çıxarmışdır.

Bakı Dövlət Universiteti bu gün Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası ilə sıx əməkdaşlıq edir. Universitetin akademiya ilə sıx əlaqəsinin qurulmasında Vasif Babazadənin də əməyi çoxdur. O, universitetin rektoru akademik Abel Məhərrəmovun tədrisin elmlə bağlılığını daim təmin etmək kimi qarşıya qoyduğu bir vəzifəni ən çox təqdir edən və bunun reallaşmasına öz töhfələrini verən bir alim - pedaqoqdur.

Akademik Vasif Babazadə bir neçə istiqamətdə elmi məktəb yaratmışdır. O, Universitetin Faydalı qazıntılar kafedrasında meydana qoyduğu “Strateji növ mineral-xammal resursları-geoloji xüsusiyyətləri, əmələgəlmə şəraitləri, kompleks mənimsənilmə və istifadənin fundamental problemləri”, “Petroloji və geokimyəvi tədqiqatlar”, “Ofiolit qurşaqlarının metallogeniyasının işlənib hazırlanması” (Qafqazın mərkəzi hissəsinin timsalında) kimi məktəblərini yaratmışdır.

Aydındır ki, yaradıcı şəxsiyyətin elmi, ictimai-fəaliyyəti o zaman məktəb kimi qəbul olunur ki, bu istiqamət özünün şəksiz davamçılarını tapmış olsun. Vasif Babazadənin yaratdığı məktəblərin davamçıları birbaşa onun özünün yetişdirdiyi çoxsaylı alim zümrəsidir.

Mən böyük bir elm xadimi haqqında bu kiçik qeydlərimi Akif Əlizadənin sözləri ilə başlamışdım və sonda da onun sözləri ilə bitirmək istərdim: BDU-nu bitirmiş Vasif Babazadə “1961-ci ildə BDU-ya işə dəvət edilir və o vaxtdan fasiləsiz olaraq universitetdə işləyərək Faydalı qazıntılar muzeyinin kiçik elmi işçisindən Geologiya-coğrafiya fakültəsinin Faydalı qazıntılar kafedrasının müdiri vəzifəsinə qədər bir yol keçir”. Akademik Vasif Babazadə həmin yolun ləyaqətli bir davamçısı kimi bu gün də uğurla irəliləməkdədir. Fərq orasındadır ki, indi bu böyük alim ömrünün ən müdrik çağını yaşayır və canı qədər sevdiyi Azərbaycana daha qiymətli elmi töhfələr verir. Dost deməyə cəsarət etdiyim belə məhsuldar bir alimin sabah - sentyabrın 2-də 80 yaşı tamam olur. Geologiya elmimizin yeni uğurları naminə uca Tanrıdan ona uzun ömür arzulayıram.

Cahangir MƏMMƏDLİ

525-ci qəzet.- 2018.- 1 sentyabr.- S.18.