Məmməd Araz yaradıcılığının rənglər dünyasındakı əksi

RƏSSAM KİRMAN ABDİNİN "MƏMMƏD ARAZ QRAFİK ALBOMU" HAQQINDA QEYDLƏR

Şahanə MÜŞFİQ

"Sözün sehrinə bax, qüdrətinə bax!

Bir heykələ döndüm öz yerimdə mən;

Beləcə bir misra yazaydım ancaq,

Yüz il yazacağım əsərimdə mən".

Xalq şairi Məmməd Arazın dahi Füzulinin "Nə yanar kimsə mənə atəşi-dildən özgə, Nə açar kimsə qapım badi-səbadan qeyri" beytinə yazdığı "Səba yeli" şeirindəki yuxarıdakı misralar onun şeirə, sənətə, poeziyaya sonsuz sevgisinin, Füzuli dühasının zəngin və parlaq söz sənəti qarşısındakı ən səmimi könül etiraflarıdır. Özündən sonra illər, əsrlər boyunca davam edəcək bir ədəbi-əbədi ömür diləyən şair elə bu və bunun kimi onlarla misranın artıq ona Əbədiyyət qapısını açdığının fərqində idimi, görəsən?

Zaman sübut eləyir ki, həqiqətən də Məmməd Araz şeiriyyəti ölməzliyin zirvəsində əbədi taxt qurub. Tez-tez onun yaradıcılığına müraciət edən söz adamları, onun poeziyasından "su içən" gənc şairlər, onun şeirlərinin fəlsəfi-estetik incəliklərini, poetik duyğularını fırçalarının köməyi ilə kətan üzərinə köçürən təsviri sənət ustaları illər keçdikcə Məmməd Araz səntkarlığını ən yaxşı şəkildə əks etdirirlər.

Hazırda qarşımda olan və günlərdir vərəqlədiyim "Məmməd Araz qrafik albomu" da bir rəssamın şairin poeziyasına və şəxsiyyətinə sonsuz sevgisinin təcəssümüdür. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının, Azərbaycan Jurnalistlər və Azərbaycan Karikaturaçı Rəssamlar Birliklərinin üzvü Kirman Abdinin bədii təxəyyülünün və yüksək sənətkarlığının əksi olan tabloların hər birində başqa, tamamilə yeni Məmməd Araz "doğulur" sanki.

Naxçıvan Muxtar Respublikasında nəfis tərtibatda hazırlanan albomun ön sözünün müəllifi sənətşünas Əsəd Quliyev rəssamın Xalq şairinin yaradıcılığına müraciət səbəbini öz dilindən verir. Rəssam deyir: "Mənim üçün Məmməd Araz yaradıcılığı hər zaman maraqlı olub. Məmməd Arazın yaradıcılığına üç aspektdən yanaşmağa çalışdım. Həyata gülən, həyatda qəm çəkən və həyatda düşünən Məmməd Arazı göstərməyə çalışdım. Qrafik üslubda Məmməd Araz poeziyasına müraciət etmək mənə elə gəlir ki, bir müəllif olaraq məndən məsuliyyət tələb edirdi. Sevinirəm ki, üç illik zəhmətimin nəticəsi bu gün bəhrəsini göstərdi və bu əsərlər sərgidə nümayiş olunur".

Albomu vərəqlədikdə hər tabloda Məmməd Araz şəxsiyyətindəki nəhayətsizlik, bəzən çılğınlıq, bəzən duruluq, bəzən ehtiras dolu üsyan, bəzən həlim kövrəklik insanı sanki duyğular labirintinə salır. Tabloları maraqlı və özünəməxsus edən cəhət hər birinin şairin hansısa misrasını əks etdirməsidir. Hiss olunur ki, hər bir misra, hər bir beyt yüksək sənətkarlıq və incə ədəbi zövqlə seçilib. Rəssam burada yalnız rəsmlər çəkməklə kifayətlənməyib, həmçinin, şairin yaradıcılığını öz təxəyyülünə, dünyagörüşünə və ədəbi düşüncələrin görə də mənalandırıb.

Tabloların bəzilərində ölməz Xalq şairinin portreti varsa, bəzilərində sadəcə yazdığı misraya rəssam baxışı yer alıb. Ancaq şairin əksi olan tabloların heç birində siması, üz cizgiləri, reaksiyası eyni deyil. Onun üzünün ifadəsi də tablonun adını aldığı misranın ruhuna uyğun dəyişir.

"Görünür ürəklə yaşayanların elə ölümü də ürəkdən olur", "Əyilməz doğulan şair vüqarı. Yalnız baş əyibdir əyilməzliyə", "Fikrimin çəkisi çəkimdən ağır, Dartmaq da çətindir, atmaq da çətin", "Dünyada bir damla olmaq istəsən, Dünyaya sən ümman həvəsiylə gəl", "Ruha qanad verdi şirin diləklər, Qəlbimə əsmədi soyuq küləklər" misraları ana tema kimi seçilən tablolarda Məmməd Araz nikbindir, gülümsəyir, sabaha inamla, insanlara və dünyaya sevgiylə baxır. Sanki heç o "Dünya heç kimin" deyən adam deyil. Elə bil bu tablolardakı adam şeirin elə "Dünya mənim" hissəsində qalıb. Ümidlidir, ümid aşılayandır.

O məşhur şeirdən söz düşmüşkən, həmin şeirin artıq dillər əzbəri, həyat devizinə çerilən misralarını rəssam ayrı-ayrılıqda əks etdirib ("Dünya sənin", "Dünya mənim", "Dünya heç kimin"). Boz fon üzərində ağ və qara rənglərdən istifadə edərək yaratdığı sənət əsərləri şairin həyatın faniliyi haqqındakı sözlərini ən yüksək şəkildə dəstəkləyir.

"Dünya gözəl dünyadır, Ömrümüzdən bir gül üzən dünyadır", "Biz qapı açmışıq öz eşqimizə Keçməyə qorxuruq: görən nə deyər", "O mənim qəlbimə girdiyi qədər, Mən onun qəlbinə girə bilmədim", "Düşüncələr", "Nədənsə insanın əzəldən bəri Gəlişi sevincdir, gedişi qəmdir" tablolarında isə əksinə şair fikirli, qayğılı, nədənsə narahat və narazı görünür. Sanki min illərin yorğunudur. Gözləri yol çəkir.

"Şəhriyar gəlmədi", "Necə düşünməyim, axı kainat düşünən bir insan yaratmış məni", "Qəlbimdəki çırpıntını, hərarəti şeirə gətir", "Mən özümlə oynadığım şahmata güldüm", "Şuşam mənim", "El sazında səsim qala bircə sim", "Sahildə ağ kəpənəklər", "Hardasan, ey qəlbimin kimsənəsi, hardasan..." kimi tablolarda isə Məmməd Araz poeziyasının coşğun səsi rəssam fırçasının üsyankarlığı ilə çuğlaşıb. Hiss olunur ki, rəssamın Məmməd Araz yaradıcılığına özündən nələrsə əlavə etmək, onu öz duyğu və düşüncüləri istiqamətində dəyişmək, ona artıq və gərəksiz məna çalarları yükləmək məqsədi yoxdur. Axı bu çağlayan bulağın əlvaə damlaya ehtiyacı yoxdur. Siz dənizə su atarsınızmı?

Albomun son səhifələrində isə rəssamın şairlə fotosu, eləcə də Xalq şairinin ev muzeyindən görüntülər bu nəfis nəşrin məntiqi tamamı kimi uğurla seçilmişdir.

Görünür, Kirman Abdinin Məmməd Araz sevgisi təkcə fırçanı deyil, qələmi də dilləndirməyi bacarıb:

Göz yaşımı damla-damla axıdan,

Bulaqlardan alıb gələn çağlayan,

Sakit enib, dəryalara qarışan,

Bəlkə elə, O özüdür Allahın.

525-ci qəzet.-2018.-14 sentyabr.-S.7.