Xalqının təəssübkeşi, təhsilin fədaisi

Elə insanlar var ki, onların həyatı, yaradıcılığı barədə qısa danışmaq, dar məkan çərçivəsində söz açmaq çətindir. Belə insanlardan biri də parlaq və məhsuldar ömür yaşamış Bayram Mirabbas oğlu Heydərovdur.

İndi aramızda olmasa da, onun yaşadığı ömrü dövlətinin, Vətəninin, xalqının gələcəyinə yönəlik böyük işlərə sərf etmiş, amma həmin işlərin müqabilində hər cür təbliğatdan, təmənnadan uzaq olmuş cəfakeş ömrü adlandırmaq olar. Bayram müəllimin həyat və fəaliyyəti haqqında söhbət açmaq xoş olduğu qədər də vacibdir.

Ötən əsrin sonlarında sovetlər quruluşunun tənəzzülündən dərhal sonra qısa zaman kəsiyində, həmin dövrədək formalaşmış təsisatların artıq beynəlxalq tələblərə uyğun gəlməməməsi idarəetmənin bütün sahələrində özünü büruzə verirdi. Həmçinin, onilliklərlə mövcud olmuş, ölkədə yüksək səviyyəli kadr potensialını formalaşdırmış, lakin artıq aşınmaqda olan təhsil sisteminin özü yeni yanaşma tələb edirdi. Amma modern təcrübənin millli təhsil sistemində tətbiqinin reallaşması, zəruri layihələrinin ortaya qoyulması və həmin islahatları həyata keçirmək üçün, etiraf etmək lazımdır ki, çoxsaylı təhsil işçiləri arasında adekvat təhsil səviyyəsinə, tədqiqat təcrübəsinə malik kadrlar çox deyildi.

1992-ci ildə qəbul edilən "Təhsil haqqında" qanunda yeni yanaşmaların tətbiqini ehtiva edən orta təhsil müəssisələrinin - məktəblərin, liseylərin yaradılmasının hüquqi əsaslarının formalaşdırılması bu istiqamətin əsasını təşkil edirdi. Ölkənin iqtisadi cəhətdən tənəzzülə uğradığı həmin dövrdə əsasən ixtisasca riyaziyyatçı olan bir neçə müəllim ölkədə bu tipli müəssisələrin yaradılmasının əsas təşəbbüskarları kimi çıxış etdilər. Təsəvvür etmək çətin deyil ki, maddi-texniki təchizatı çökmüş dövlətin bu vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün imkanlarının məhdudluğu, ümumi bir sistemsizlik, bəzən yerlərdə süni maneələrin yaradılması hallarının sıx rastlaşıldığı bir şəraitdə bu qəbildən ideyanın irəli sürülməsi ilə bərabər, həmin ideyanın müdafiə edilməsi, reallaşdırılması üçün müxtəlif instansiyalardan keçirilməsi və razılaşdırılması ilə bağlı çətinliklər, eyni zamanda, ümumi narahatlıq belə idayaları həyata keçirmək nə qədər problemli və yorucu idi.

İllərlə üzləşdiyi çətinliklərdən, mübarizələrdən yola çıxaraq həyat amalı təhsillə ucalmaq, dövlətini, xalqını, millətini, gənc nəsli təhsillə yüksəklərə qaldırmaq olan və bu məqsədlə 1970-ci illərdə öz doğma elindən - Qədim Zəngibasardan ayrılıb, bəlkə də, özünün əvvəlcədən görmədiyi, lakin tədricən keçəcəyi təhsil və əmək fəaliyyətilə puxtələşib islahatçı təhsil işçisinə, çılğın vətənpərvərə çevrilən, Azərbaycan Dövlət Universitetinin Mexanika-riyaziyyat fakultəsindən başlayaraq, Azəbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyasının (AMEA) Riyaziyyat və Mexanika İnstitutundan keçib, 1980-ci illərin sonlarında Leninqrad şəhərində elmi mərkəzdə, Novosibirsk Dövlət Universitetində ikiillik ixtisasartırma kurslarında iştirak edib, aspiranturanı bitirən, SSRİ Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü, nəhəng riyaziyyatçı-alim akademik M.M. Lavrentyevin rəhbərliyi altında SSRİ məkanında mərkəzlə müqayisədə texniki sahələr üzrə o dövrün ən qabaqcıl elmi tədqiqatlarının aparıldığı qərb bölgəsində Novosibirsk Dövlət Universitetində differensial tənliklər ixtisası üzrə müdafiə edərək elmlər namizədi elmi dərəcəsini alan, 1988-ci ilin yanvarında vətənə dönərək AMEA-nın Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunda fəaliyyətini davam etdirən, azərbaycanlıların erməni təcavüzünə qarşı mübarizəsinin fəal iştirakçılarından birinə çevrilən, bu fəaliyyətlə bərabər təhsil islahatı uğrunda mübarizəsini davam etdirən, Azərbaycanda ilk liseylərdən biri - "Zəngi" liseyinin yaradılmasına nail olan, onun müvəffəqiyyətli fəaliyyət tarixçəsinin və gələcək ənənəsinin möhürlənməsinə imza atan və bu yolda ölkədə təhsilin inkişafında xidmətlərinə görə Azərbaycanın yüksək dövlət təltifinə layiq görülərək "Şöhrət" ordeni ilə mükafatlandırılan, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin yaradıcısı olduğu Yeni Azərbaycan Partiyasının Siyasi Şurasının üzvü olan Bayram Heydərov uzun sürməyən ömür yolunda özündən sonrakı nəsilə əvəzsiz xidmətlər göstərmiş və layiqli vətəndaş və şəxsiyyət olaraq missiyasını yerinə yetirmiş oldu.

Bayram müəllim haqqında sonradan öyrəndiklərimdən biri də onun AMEA-nın Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun Xüsusi Konstruktor Bürosunda işlədiyi zaman həm də müasir hərbi texnikanın inkişafı ilə bağlı məsələlərlə məşğul olması idi. O, Leninqrad və Novosibirsk şəhərlərində ezamiyyətdə olduğu vaxtlarda topladığı elmi-nəzəri təcrübəyə əsaslanaraq erməni təcavüzü illərində qurulmaqda olan Müdafiyə Nazirliyinə (MN) həmfikir alim yoldaşları ilə cəbhədəki itkilərin qarşısını almaq məqsədilə müraciət edərək işçi qrupun yaradılmasına nail olub. İşçi qrupunun əsas məqsədi isə pərakəndə şəkildə aparılan ordu quruculuğu işini tənzimləyən elmi (hərbi) tədqiqatlarla məşğul olan mərkəzin yaradılması idi. Onun bilavasitə fəallığı ilə aparılmış həmin elmi araşdırmaların nəticəsi kimi təkliflər paketinin o zamankı MN rəhbərliyinə, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin hərbi məsələlər üzrə müşavirinə təqdim olunması ərəfəsində aydın olur ki, Azərbaycanda bu məsələlərin həllində iştirak etmək üçün orta və yüksək səviyyəli kadrlar yox dərəcəsindədir.

Belə problemlə üzləşən Bayram Heydərov və bir neçə vətənpərvər ziyalı təhsildə yeni tipli məktəbin yaradılması istiqamətində hədəflərini reallaşdırmaq üçün irəli atılırlar.

Buna qədər isə AMEA-nın Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunda Bayram müəllimin təşəbbüsü və institutun direktoru, akademik Fərəməz Maqsudovun köməyilə respublikada riyaziyyat elmi sahəsində alınmış elmi-nəzəri nəticələrin tətbiqi sahəsində fəaliyyət göstərmək üçün "Zəngi" adında kiçik dövlət müəssisəsi təsis edilir. Fəaliyyəti dövründə "Zəngi" kiçik dövlət müəssisəsinə cəlb edilmiş alimlər tərəfindən orta məktəb şagirdləri üçün müasir əsaslara söykənməklə müxtəlif adlarda dərsliklər yazılmış, müxtəlif müəssisələr üçün avtomatik idarəetmə sistemləri yaradılmış, dəqiq ölçü cihazları hazırlanmışdı.

Bayram müəllimi böyüməkdə olan gənc nəslin gələcək inkişafı daha çox düşündürür, daha çox cəlb edirdi... "Zəngi" kiçik dövlət müəssisəsinə cəlb edilmiş alimlər komandası tərəfindən müxtəlif elmi istiqamətlər üzrə Bakı şəhərinin Nizami rayonu ərazisində kibernetika, radioelektronika, biokimya və genetika təmayüllü "Zəngi" liseyi yaradılması təşəbbüsü qaldırılır.

Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyasının Riyaziyyat və Mexanika İnstitutunun təqdimatı və Bakı Şəhəri İcra Hakimiyyətinin başçısına məktubla müraciət olunduqdan sonra Azərbaycan Respublikasının təhsil nazirinin 28.07.1992-ci il tarixli 684 saylı, Bakı Şəhəri İcra Hakimiyyəti başçısının 14.08.1992-ci il 1159 saylı, Bakı Şəhəri Nizami rayonu icra hakimiyyəti başçısının 27.07.1992-ci il tarixli 699 saylı sərəncamlarıı ilə "Zəngi" liseyi yaradılır. 1993-cü ilin oktyabr ayından liseyə müstəqil təhsil müəssisəsi statusu verilir və 289 saylı məktəb - "ZƏNGİ" liseyi adlandırılır.

Liseyin formalaşması prosesi olduqca ağır mərhələlərdən keçir... Cəmi dörd siniflə fəaliyyətinə başlayan "Zəngi" liseyinin şagird və müəllimlərinin bəzən yerləşdikləri binaya buraxılmaması, o vaxtkı ölkə rəhbərliyinə və müxtəlif instansiyalara, eyni zamanda müəyyən xarici səfiliklərə milli ayrı-seçkilik və sair bəhanələrlə müraciət olunması halları bu yeni tipli məktəbin fəaliyyətinə mənfi təsir göstərirdi.

Sonradan özünün yüksək nəticələrilə Azərbaycanın təhsil tarixinə adını yazacaq "Zəngi" liseyi heç bir əsas gətirilmədən fəaliyyəti dayandırmalı olur. Amma Heydər Əliyevin idarəçiliyi altında təhsil sahəsinin inkişafına verilən xüsusi önəm sayəsində, müraciət olunduqdan sonra "Zəngi" liseyi daha möhkəm əsaslarla fəaliyyətini bərpa edir.

Tədrisə 8-ci siniflərlə başlanılan liseydə 1995-cı ildən 7-ci sinif, 1997-ci ildən 5-ci sinif, 1999-ci ildən isə 1-ci sinif və humanitar təmayüllü bölmələr yaradılır. Yaxşı xatırlayıram, ...bu təhsil ocağında təhsil aldığım 1997-2000-ci illərdə (8-11-ci sinifdə) məktəb yerləşdiyi həyətyanı sahənin faktiki olaraq məktəbin istifadəsində olmayan tikililərindən yalnız birində yerləşmişdi (bu bina yalnız 2001-ci ildə Təhsil Nazirliyi tərəfindən liseyə verilmişdir) və o binanın ikinci mərtəbəsi məktəbin ixtiyarına verilmədiyindən biz şagirdlər o mərtəbəyə nə üçün girişin olmadığını maraqla düşünürdük. Şagirdlər mərkəzi istilik sistemi olmayan otaqlarda dərs keçirdilər və əksəriyyəti hər gün kilometrlərlə yol qət edərək dərsə gəlirdilər... Lakin buna baxmayaraq, lisey yenilikçi tədris ruhu, innovativ yanaşma metodları ilə fərqlənirdi. Burada dərs deyən müəllim heyətinin yüksək insani keyfiyyətləri, peşəkarlığı, tələbkarlığı, təlim və tərbiyə məsələlərinə verdikləri diqqətə əsaslanılaraq formalaşdırılmış yüksək kadr potensialı sayəsində hər il keçirilən respublika fənn olimpiadalarında, Bakı şəhəri üzrə açıq fənn olimpiadalarında, respublika əhəmiyyətli müxtəlif bilik yarışlarında və televiziya proqramlarında qabaqcıl yerlər qazanan yetirmələri ilə Azərbaycanın təhsil sisteminin inkişafına böyük töhfələr verməklə adını təhsil tariximizə qızıl hərflərlə yazdı.

Bütün bunların nəticəsi kimi "Zəngi" liseyinin məzunları universitetlərə qəbulda yüksək nəticələrini, elmi fəaliyyətləri yalniz respublika daxilində dövlət qulluqçusu, fədakar müəllim, qayğıkeş həkim, mühəndis, iqtisadçı, hüquqşunas kimi deyil, dünyanın aparıcı ölkələrində "Zəngi" liseyinin ana fəlsəfəsini təşkil edən - elmdə və əməldə tətbiqi metodlardan istifadə olunması ilə davam etdirirlər.

Təsadüfi deyil ki, dəfələrlə məktəbin müəllimləri ölkə rəhbərliyi və Təhsil Nazirliyi tərəfindən müxtəlif mükafat və fəxri adlarla təltif olunublar. Təkcə 2004-cü ildə respublika üzrə 25 prezident təqaüdçüsündən 5 nəfəri "Zəngi" liseyinin məzunu olub. "Təhsil sistemində müasir yanaşmalar" ili çərçivəsində Bakı şəhər Baş Təhsil İdarəsi tərəfindən keçirilən "İlin yaradıcı fəaliyyəti ilə fərqlənən ən yaxşı təlim-tərbiyə müəssisəsi" müsabiqəsində "Zəngi" liseyi I yeri qazanıb, "İlin ən yaxşı məktəb direktoru" müsabiqəsində I yerə layiq görülüb. 2007-2008-ci və 2012-2013-cü tədris illərində "Ən yaxşı məktəb" müsabiqəsinin qalibi, 27 şagird resublika fənn olimpiadalarının qalibii olmuşdur. Hazırda liseyin 21 yetirməsi prezident təqaüdçüsü, 103 nəfər isə 600-dən yuxarı bal toplamış məzunu var.

Bu liseyin Azərbaycan təhsil sistemindəki özünəməxsusluğu, şübhəsiz, məktəb direktoru kimi təhsil müəssisəsi rəhbərinin öz işinə, hədəfinə, məqsədinə fövqəladə yanaşması, qəhrəmancasına fəaliyyətinin nəticəsi kimi mümkün ola bilər.

Bayram Heydərovun pedaqoji fəaliyyəti ölkə rəhbərliyinin diqqətindən kənarda qalmamış, o, əvvəlcə "Azərbaycan Respublikasının əməkdar müəllimi" kimi şərəfli ada layiq görülmüş, Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə "Şöhrət" ordeni ilə təltif olunmuşdur.

Bütün bunlarla yanaşı, Bayram müəllim təvazökar məktəb direktoru kimi şəxsi təşəbbüsü ilə riyaziyyat təmayüllü sinfə (mənim oxuduğun "Radioelektronika" sinfi) özü dərs deyirdi. O, doğma şagirdlərinə həm yüksək tələbkarlıqla yanaşır, həm də əxlaqi dəyərlərə yüksək önəm verirdi. Ömrünün sonuna yaxın onunla görüşümdən sonra məni heyrətləndirən və eyni zamanda, fərəhləndirən məqamlardan biri qurucusu olduğu məktəbinin hər bir məzununun adını və soyadını dəqiqliklə xatırlaması idi.

Bu yazıda milli təhsilimizin fədaisi Bayram Heydərovun həyat və fəaliyyətinə, gördüyü böyük işlərə işıq salmaqla yanaşı, eyni zamanda, müəllifin yaddaşının işığında mərhum ziyalımızla bağlı bir sıra məqamlara qısa səyahət etdik...

Emin ƏLİRZAYEV

iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru

525-ci qəzet 2018.- 28 sentyabr.- S.8.