Tanıdığımız redaktor - Teymur Əhmədov

Onu tanıdığım ilk vaxtlarda, indi, ahıl çağında da ağsaqqallığı ilə seçilən Teymur Əhmədovla yolumun təsadüf, yaxud zərurətdənmi kəsişməsini həmişə bir şans saymışam.

İxtisasca filoloq alim (Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirib), qələm fədaisi olan bu sadə, təmkinli insanla bir yerdə işlədiyim ilyarım mənim üçün həyat məktəbi oldu. Eyni Universitetin jurnalistika fakültəsini bitirib, təyinatla rayon qəzetində 6 il işlədikdən sonra, necə deyərlər, əyalətdən mərkəzə gəlmişdim. Daha doğrusu, gəlmək məcburiyyətində qalmışdım. Və yeni işıq üzü görən, tamam fərqli məqsədlə yola çıxmış bir qəzetdə (“Vətən səsi”) işə düzəlmək istəyim vardı. Filologiya elmləri doktoru, professor kimi elmi ictimaiyyətin yaxşı tanıdığı bir şəxsdən ölkənin mərkəzi mətbuatında 5-10 yazısı çap olunmuş birisini işə götürmək xahiş edilmişdi. Doğrudur, Azərbaycan radiosunun “Bulaq”, “İyirminci əsr incəsənət” proqramlarında gedən süjetlər haqqında da ona məlumat verilməmiş deyildi. Nə gizlədim, “bizimlə əməkdaşlıq elə, baxarıq” kimi başdansovdu bir cavab gözləyirdim. Ancaq Teymur müəllim gözlənilməz qərarı ilə hər şeyi dəyişdi. Onun üçün növbəti, sıradan bir qərarla mənim həyatımda yeni mərhələ başlandı. İşsizliklə yanaşı, digər, daha ağır bir yükdən azad oldum.

...1990-cı il yanvar ayının 22-də cəmi 34-35 min nəfər əhalisi olan Zəngilan rayonunda, şəhərin mərkəzi meydanında təşkil etdiyimiz mitinqdə 20 minə yaxın insan Bakıya qoşun yeridilməsinə etirazını bildirdi. Yüzlərlə şəxs mərkəzi hakimiyyətin Azərbaycana qarşı törətdiyi qanlı cinayətə etiraz əlaməti olaraq partiya biletlərindən imtina etdi, 400-dən artığı biletini yandırdı. Mitinq iştirakçılarının qəti tələbi ilə sərhədyanı rayonlarda fövqəladə vəziyyətin tətbiqi barədə qərarın Zəngilanda icrası dayandırıldı. Bu barədə qərarı xüsusi komendantlığın rəisi A.Yakovlev meydanda elan etmək məcburiyyətində qaldı.

Həmin hadisələr barədə rayon qəzetində “Xalq birliyinin gecəsindən reportaj”ımız dərc edildi. Yerli dövlət orqanlarının tapşırığı ilə baş verənlərin, gecəyarısına qədər davam etmiş mitinqin videoçəkilişi də aparılmışdı. 1990-cı ilin mart ayı idi. Yaxın günlərdə rayonda həbslərin başlanacağı xəbərləri dolaşırdı. On illərlə kommunist rejiminə xidmət etmiş insanların əksəriyyəti onun çökəcəyinə heç inanmırdılar da. Həmin vaxt rayon qəzetində şöbə müdiri işləyirdim. Redaktorun Bakıya növbəti kleşeləri (fotoşəkil onların üzərinə köçürülürdü) hazırlatmaq üçün ezamiyyə təklifi yerinə düşdü. Rayonu tərk etdiyim günün səhəri həbslərin başlandığını və komendantlığın nümayəndəsinin bir neçə dəfə iş yerimə və evimizə gəldiyini öyrəndim. Mən artıq Bakıda idim və tələbə dostlarımın köməyi ilə yenicə nəşrə başlayan “Vətən səsi” qəzetində işə düzəlməyim gözlənilirdi. Bunun üçün bir neçə yazımı və sənədlərimi baş redaktor Teymur Əhmədova təqdim etmişdilər. Teymur müəllimlə söhbətimiz çox qısa oldu.

- Dədə, bizə elə gənc, ixtisaslı və qələmi olan jurnalistlər lazımdır. Səni işə götürürəm, elə bu gündən başla, - dedi.

Etiraf edim ki, işin bu cür asanlıqla düzələcəyini gözləmirdim. Bu qocaman redaktor (onda heç 60 yaşı tamam olmasa da, Teymur müəllim mənə belə təsir bağışlamışdı), “bu gündən başla” deməklə özü də bilmədən məni real həbsdən xilas etmişdi. Elə o gün imzalanan əmrlə mən “Vətən səsi”nin Qarabağ və Mil-Muğan zonaları üzrə xüsusi müxbiri kimi işə başladım. “Vətən səsi” ilə vətənin haqq səsinə haray vermək, soydaşlarımızın dərdlərinə, qayğılarına ortaq, yaralarına məlhəm olmaq niyyəti ilə yola çıxdım. Bilirəm ki, məni işə qəbul etdiyinə görə bir çoxlarının etirazı ilə də qarşılaşmışdı.

- O qaçqın deyil, Zəngilan rayonundandı. Niyə qaçqınları qoyub onu işə götürmüsən?

Sonralar bildim ki, belələrinə Teymur müəllimin cavabı çox qısa və konkret olubmuş: “Mənə qəzet çıxarmağa qaçqın yox, qaçqının dərd-sərindən, problemlərindən yazmağı bacaran jurnalist lazımdır”. Bu barədə o, özü nə qəzetin əməkdaşı olduğum, nə də sonrakı 28 il ərzində mənə heç nə deməyib. Baş verənləri başqalarından eşitmişəm.

Teymur müəllim yerli dövlət orqanlarının qaçqınların yerləşməsi, problemlərinin həlli istiqamətində fəaliyyətinin diqqət mərkəzində saxlanılmasına xüsusi əhəmiyyət verir, əməkdaşları müntəzəm rayonlara ezamiyyələrə göndərirdi. “Vətən səsi”nin didərgin soydaşlarımızın real durumlarını əks etdirən təsirli, obyektiv yazıları əsasında yerlərdə görülən tədbirlər barədə məlumatlar mətbu sözün gücündən istifadənin son on illərdəki ən yaxşı nümunələri sırasında yer alır. Bu gün həmin vaxt çəkilmiş fotolara da sakit baxmaq mümkün deyil. Dədə-baba torpaqlarından amansızlıqla qovulmuş insanların acınacaqlı vəziyyətləri, məruz qaldıqları vəhşiliklər adamın damarlarında qanını dondurur.

“Vətən səsi”ndə o zaman ölkədə az-çox tanınan jurnalistlər də işləyirdi. Onların arasında tələbəlik illərindən tanıdığım Qafar Çaxmaqlı, imzasına bələd olduğum Bədirxan Başkeçidli (Əhmədov), indiki “Xalq qəzeti”nin baş redaktoru Həsən Həsənov, Nazirlər Kabineti Mətbuat Xidmətinin rəisi Akif Əli, sonra televiziya sahəsinə keçən Miraslan Bəkirli, bu gün də “Vətən səsi”ndə çalışan Nəsib Qaramanlı, Bilal Ənsər və başqaları vardı. Bu yolda yürüyənlərin, “qələmin ən müqəddəs vəzifəsinin millətə xidmət” olduğunu sələflərindən əxz edənlərin arasında olmaq şərəf idi. Kimsə alim, publisist, tədqiqatçı, kimsə jurnalist kimi... Ancaq ən başlıcası neçə-neçə “vətən daşından” biri, sıravi vətəndaş kimi.

“Vətən səsi” jurnalist araşdırmalarına yer ayırması, ölkədə və regionda sürətlə dəyişən vəziyyəti düzgün təhlil edib proqnozlaşdırmaq bacarığı ilə başqa qəzetlərdən fərqlənirdi. Onun Azərbaycanın son 200 illik tarixinin bir sıra məqamları, xüsusən Xalq Cümhuriyyəti dövrü ilə bağlı hətta elmi ictimaiyyətə də az məlum olan həqiqətlərə işıq tutan sanballı elmi-publisistik məqalələri bu gün də aktualdır. “Təcavüz davam edir” rubrikası altında sərhədyanı ərazilərdə baş verən ən son hadisələrlə yanaşı, Azərbaycana qarşı erməni təcavüzünün tarixi köklərini üzə çıxaran arxiv sənədləri və həmin dövrə dair məlumatlar da dərc olunurdu. “Vətən səsi”nin ilk dəfə ölkə oxucusuna çatdırdığı “Gülüstan”, “Türkmənçay” müqavilələri kimi neçə-neçə tarixi sənədlər də sonrakı illərdə tədqiqatçılara, alimlərə mənbə kimi çox gərək oldu.

“Vətən səsi”nin tarixi xidmətləri sırasında ilk baxışda adi görünən bir genişhəcmli iş də var. Qəzet Ermənistandan qovulan ayrı-ayrı qaçqın soydaşlarımızın dilindən bütün faktları qeydə alaraq öz səhifələrində dərc edib, yaxud lazımi qaydada arxivləşdirib. Bu gün həmin insanların dilindən yazıya alınmış bu məlumatlar azərbaycanlılar və Azərbaycan dövləti tərəfindən Ermənistan dövlətinə qarşı beynəlxalq məhkəmə müstəvisində mülki və s. xarakterli davalar açılması üçün əvəzsiz sənədlərdir.

“Vətən səsi” təkcə qaçqınların problemlərindən, Ermənistanın və ermənilərin Azərbaycana və azərbaycanlılara qarşı apardığı soyqırım, deportasiya və ekspansiya siyasətindən yazan bir qəzet olaraq məhdud çərçivədə qalmadı, o, Azərbaycanla bağlı bütün mövzulardan yazdı. Özü də soyuq ağıl və qaynar qəlblə. Ən başlıcası isə obyektiv və peşəkarcasına. Bu daha çox Teymur müəllimin xidməti idi. “Vətən səsi”nin Azərbaycanın o vaxtlarda ciddi ehtiyac duyduğu həqiqi ictimai-siyasi qəzet kimi çıxması, ölkə həyatının bütün sahələrini işıqlandırması asan başa gəlmirdi. Bunun əleyhinə olanlar, “qaçqın” adından, bu alınmayanda qəzetin siyasiləşməsinin yolverilməzliyi və digər bəhanələrdən istifadə ilə açıq şəkildə qarşı çıxanlar olurdu. Çox təəssüf ki, belə məqsədli maneçiliklər bəzən təşkilatlanmış forma alır, hətta bəzi rəsmilər tərəfindən dəstəklənirdi də. Teymur müəllim bütün bunlara özünəməxsus təmkinlə cavab verir, daha çox əsassız iradların səsləndirildiyi iclaslarda qəzetin ardıcıl mövqeyini səbrlə, ancaq qətiyyətlə müdafiə edirdi. “Vətən səsi”nin üzərinə götürdüyü missiyaya sadiq qalmasını hər şeydən üstün tutan, onun istiqamətinin dəyişdirilməsi cəhdlərinin qarşısını almaq üçün olmazın səy, enerji sərf edən bu çəlimsiz insanın zahiri soyuqqanlılığının arxasında möhkəm, sarsılmaz iradə dururdu. Elə bu iradə və qələmə sadiqlik idi “Vətən səsi”ni yüz minlərin, dil imkanları olsa, bəlkə də milyonların qəzetinə çevirən. O, baş redaktor vəzifəsindən getməyə də razı oldu, ancaq inandığı, özü üçün biryolluq müəyyənləşdirdiyi prinsiplərdən imtina etmədi. Bununla həm də həqiqi əqidə adamı olduğunu, şəxsi maraqlardan ucada durduğunu bir daha sübuta yetirdi.

Məncə, Teymur Əhmədovun kimliyini az-çox xarakterizə edən bu həqiqətlərin arasında onun redaktorluğu xüsusi vurğulanmalıdır. O, 150 ilə yaxın bir yol keçmiş Azərbaycan mətbuatının klassik redaktorluq ənənələrini öyrənməklə qalmayıb, özünü bu ənənələrə uyğun yetişdirməyə, həmin məktəbin layiqli nümayəndəsi olmağa çalışıb. Və birmənalı demək olar ki, bunu bacarıb.

Redaktorluğun çoxtərəfli vəzifə və funksiyalarına, hər mətbu orqanın özünəməxsus “mətbəx”inin təşkilinə gəlincə, Teymur müəllim bu məktəbi hələ “Sovet Ermənistanı” qəzetində müxtəlif vəzifələrdə işlədiyi 1954-1958-ci illərdə keçməyə başlayıb və 1965-1968-ci illərdə “Azərbaycan” jurnalı redaksiyasında şöbə müdiri kimi davam etdirib. Əlbəttə, Moskvada Ümumittifaq jurnalistika və fotoreportaj üzrə qiyabi lektoriyanın jurnalistika şöbəsini (1959-1961) bitirməsi də bu sahədə nəzəri və praktik vərdişlərinin gəlişməsində az rol oynamayıb. Redaktor kimi çıxardığı mətbu nəşrlərə gəlincə, “Vətən səsi” ilə yanaşı, “Hikmət” və “Yeni fikir”, 1995-ci ildən “Respublika” qəzetləri də var. AMEA Milli Münasibətlər İnstitutunda Elmi nəşriyyat şöbəsinin müdiri olan T.Əhmədov 1992-2003-cü illərdə eyni zamanda, “Elturan” (“Milli məsələlər”) jurnalının məsul redaktoru olmuşdur. 2007-ci ildən isə 100 il sonra nəşri bərpa olunan Azərbaycan mətbuatında dərin iz qoymuş “Füyuzat” jurnalının baş redaktorluğu da elmi-nəzəri səviyyəsi nəzərə alınaraq məhz ona həvalə edilmişdir.

O, baş redaktor kimi qəzetdə gedən istənilən yazının, janrından asılı olmayaraq, ən kiçik xəbərə qədər belə faktların doğru-düzgün əks etdirilməsini tələb edirdi. Kimisə qədərindən artıq tərifləyib az qala qəhrəmana çevirməyin tərəfdarı olmadığı kimi, başqasının insafsızcasına, daha dəqiqi, qeyri-obyektiv tənqidə məruz qalması ilə də razılaşmırdı, “Ağını çıxarmısan ki” deyirdi. Redaksiyaya daxil olan yazıların işlənməsində də eyni prinsip gözlənilir, bəzi müəlliflərin isnad etdikləri faktlar əksər hallarda yoxlanılıb sonra dərc edilirdi. Bu xüsusiyyətlərini bildiyimiz üçün müəllif yazılarına da eyni məsuliyyətlə yanaşır, hər hansı yanlışa yol verməməyə çalışırdıq.

Nə gizlədim, qəzetə güzəran maraqlarının təminatçısı kimi baxanlar həmin dövrdə də yox deyildi. Belələrinin hansı arqumentlərlə “silahlanmasına” baxmayaraq, baş redaktorun onlara qarşı mövqeyi sonadək dəyişməz qaldı. Bu, hazırda jurnalistika adına ləkə olan reketçiliyin təzahürlərinə qarşı qəti münasibətin ilk nümunələri idi.

Hazırda yaşının ağsaqqal çağında da Teymur müəllim öz prinsiplərinə sadiqdir. Qələmin ən ümdə vəzifəsi olan həqiqəti yazmaq, Vətənin, cəmiyyətin xeyrinə olan sözü deməkdən çəkinməmək. Ölkənin rəsmi mətbu nəşrlərindən olan “Respublika” qəzetinin baş redaktoru kimi fəaliyyətini davam etdirir.

Teymur müəllimin jurnalistliyində alim, tədqiqatçı olmasının xüsusi payı var. Bu təcrübələrin ən mühüm təsiri isə istənilən faktı, yaxud faktları mövcud reallıq zəminində təhlil süzgəcindən keçirərək, obyektiv dəyərləndirməsidir. Bu baxımdan, böyük azərbaycanlı Nəriman Nərimanovun tədqiqatçısı olmaq ona az şey bəxş etməyib. Xalqa, Vətənə xidmətin bir dərsini də bəlkə də, bu fədakar insanın həyatını, yaradıcılığını öyrənərkən keçib. Onun “Nəriman Nərimanov” kitabı rus, ingilis, fransız və ərəb dillərində 1984-cü ildə kütləvi tirajla nəşr edilib.

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun Cənubi Azərbaycan şöbəsinin müdiri olan Teymur müəllimin tədqiqat işləri, elmi araşdırmaları barədə danışmaq tamamilə başqa bir yazının mövzusu olduğundan, bu barədə yalnız bir məsələni qeyd etmək istəyirəm. Onun həyatı ilə yaxından tanışlıq göstərir ki, bu şöbənin seçilməsi heç də təsadüfi deyil.

Bu, Azərbaycanın özü kimi, onun ədəbiyyatını, mədəniyyətini də bütöv olaraq qəbul edən bir insanın həyat amalından qaynaqlanır desəm, qətiyyən mübaliğə olmaz. Ötən iki əsrlik bir dövrdə məcburi parçalanmanın doğurduğu problemlərin bir xalqın inkişafında yaratdığı fərqlər nəinki məişətdə, ədəbiyyatda, dildə, ümumən mədəniyyətdə də özünü büruzə verir.

Ayrılığın, uzaqlaşmanın önlənməsi, proseslərin mümkün qədər vahid məcraya yönləndirilməsi qarşılıqlı əlaqələrin ən azı geniş mənada mədəniyyət sahəsində gəlişməsini zəruri edir. Teymur Əhmədovun alim kimi bu missiyanın həyata keçirilməsində danılmaz əməyi var. Bölünmüş, kiçildilmiş Vətənin dərdlərinə məlhəm qoymaqla, gələcəyinə olan ümidləri yaşatmaq. Buraya 1961-ci ildə, gəncliyində İrəvanda çıxmış “Ülkər” adlı şeir və hekayələr kitabını, “Dostluq nəğməkarı”, “Vedibasarın qanlı-qadalı günləri”, “Erməni xəyanəti və ya Andranik Ozanyanın qanlı əməlləri (1918-1920-ci illər)” və s. kitab və adını çəkmədiyimiz monoqrafiyaları əlavə etsək, məhsuldar yaradıcılığın mənzərəsi bir qədər də konkretləşər.

Alim-tədqiqatçı kimi danılmaz xidmətləri sırasında “Azərbaycan sovet yazıçıları (ədəbi sorğu kitabı)”, “Azərbaycan yazıçıları (Ensiklopedik məlumat kitabı)” da var. Təkcə, bu irihəcmli və faydalı işinə görə, Teymur Əhmədov 1996-cı ildə “İlin layiqli ziyalısı” fəxri adına layiq görülməyi haqq edirdi. 2002-ci ildə “Tərəqqi” medalı alması da xidmətlərinin yüksək səviyyədə qiymətləndirilməsi idi. Bunlar həm də onun səmərəli əməyinin, fədakar fəaliyyətinin etirafıdır. Ancaq onun üçün həyatı amalı saydığı əbədi bir missiyası da var: Həsən bəy Zərdabilə başlanan bu missiyanı Teymur Əhmədov otuz ilə yaxındır ki, ləyaqətlə davam etdirir.

Lətif ŞÜKÜROĞLU

525-ci qəzet 2017.- 6 yanvar.- S.19-24.