"Mən elə maestroyam
ki..."
Esse
RƏSUL RZANIN
"RƏNG"LƏR MELODİYASINDA SÖZLƏRİN
RƏNGİ VƏ RƏNGLƏRİN MUSİQİSİ
BARƏDƏ DÜŞÜNCƏLƏR
(Əvvəli ötən sayımızda)
"FİRUZƏYİ"
"Xatirələrdə qalmış
məhəbbət ağrıları.
...Yoxsul qız barmaqlarının həsrəti.
...Dünyadakı gözlərdən
Ancaq ikisi".
- Qəlbi daha qəmli, gözləri daha nəmli hansı simli alətdir, bilirsənmi?
- Bilirəm. Musiqi dünyamızda, min avazlı sevdamızda kədər ağlayan, ürəyi qəm yuvası, taleyi kəm, "sol" kiçik
oktava, "re", "lya"
birinci oktava,
"mi" ikinci oktava
ilə köklənmiş
dörd simli kamançadır bu.
- Bəs, ürək ovsunçusu, kamançaçalan
Habil Əliyev sehrinin sirri nədədir?
- Bu sirrin şirəsi, şəkəri dörd simin və Habilin
"qəlbinin hərarətindən,
barmaqlarının pərvanə
çırpıntılarından, kəmanəni kamanın quru qoluna çəkməsindən",
gurşad dramatizmlə
zərif lirizmin musiqi sehrindən süzülür.
Bizə elə gəlir ki, kaman heç
vaxt bu qədər
sehrlənməyib. Və bir
də bizə elə gəlir ki, Habil sehrini
nə tarixlərdə
oxumuşuq, nə əfsanələrdə, nağıllarda
eşitmişik. Habil sehri
əsrimizin musiqi aləmində bir kaman möcüzəsidir,
musiqimizə işıq
salan, nur ələyən Günəş
şəfəqləridir.
- Yəqin ki, yerdən insan qiyafəsində çıxan
alovu da görmüsən. Habil hər təranəyə
min ovqat çaları
verəndə...
- Görmüşəm. Elə ki,
Habil şax oturub kamançanı dizinin üstündə saxlayır, bax, əsl dəstgah bundan sonra başlanır.
Bədəni sanki kamançanın
qolu kimi, nazilə-nazilə üzüyuxarı
dartınır.
Habilin başı musiqinin ritm ahəngində, gözləri yumulub, kirpikləri dodaq-dodağa
olanda, şana
barmaqlar pərvanə
uçuşuna qanad verib, musiqi ocağında
dilim-dilim yananda, bax onda oğulsan
ki, yerdən insan qiyafəsində kükrəyən alovun istisinə, oduna dözəsən.
Kamanın ürəyindən pörşələnə-pörşələnə
axıb gələn səs eşidib-duyanı yandırıb-yaxır, için-için
qovurur.
- Səncə, "Habil fenomeni"nin elmi-nəzəri izahını
bilirikmi?
- Bəlkə də çoxlarımızın bundan
xəbəri yoxdur. Lakin əsas şərt odur ki, Habil
Əliyev sənəti
var, onun misilsiz ifası var, misilsiz ifasının
möcüzəli musiqisi
var, möcüzəli
musiqisinin milyonlarla dinləyicisi var...
...Hər dəfə Habili dinləyəndə,
kamançanı insan
kimi dilləndirən barmaqlarının arasında
sıxılan, gərilən
simlərin gah həzin könül hıçqırıqlarını, gah da coşqun
ehtiraslı fəryadlarını
eşidəndə bu fikirlərin, nalə çəkən yanıqlı,
göynərtili notların
isti qoynuna düşürəm.
Müqtədir sənətkarın ifasında
səsləndirilən musiqilərin
çırpınan təranələri
elə ilk andaca duyğularımızı Habil
kamanında "şəfəqlənən
hisslər qammasının
qövsü-qüzehində" nurlandırır.
Guşələrarası keçidlərdə
Habilin ustad həssaslığı, əvəzsiz
ifaçılıq texnikası,
Şərq çalğıçılarına
məxsus incə musiqi duyumu, gözəl zövq və ölçü hissi, özünəməxsus
virtuoz məharəti,
nadir improvizasiya istedadı
ilə yeni aləm, yeni dünya kəşf etməsi, sənətinin sehrkarlığı, cazibəsinin
heyranediciliyi dinləyicini
yerindəcə donduran
heyrətlə görüşdürür.
Habil isə gözlərini yumub çalır, çalır, elə çalırdı...
O, "musiqinin könül-könül
yayılan sonsuz aləmində, xalların,
pərdələrin bir-birini
əvəz edən ahəngində, hər şeydən, onu əhatə edən bütün varlıqdan uzaqda, muğamın mənəvi dünyasında
idi"...
"QIRMIZININ
İNAM ÇALARLARI"...
"Qəlbi səksəkəli
atanın
İlk övladı
İnsan adı.
Ölümün dadı.
İnsanlara məhəbbət-
Çılpaq həqiqət".
...Rəsul Rza doyulmaz, ziqiymət poeziyası ilə böyük şair və eyni zamanda
bütöv, kamil şəxsiyyət kimi XX əsr ədəbiyyatımızda
ayrıca, parlaq və çox işıqlı bir səhifədir.
Əzəmi dərəcədə xalqın mənəvi təmsiledicisi, könül
tərcümanı olan
Rəsul Rza milli ədəbiyyat tariximizdə öncə həqiqi novator şair, yeni poeziyanın yaradıcısı
və nadir xəzinədarı,
daha sonra isə Azərbaycan ensiklopediyası kimi mühüm və mürəkkəb bir işin ilkincisi və banisi, görkəmli ictimai xadim, bütöv, kamil şəxsiyyət kimi tanınır.
Nurlu zəkası
ilə "insan qəlbinin baş mühəndisi" olan Rəsul Rzanın böyüklüyü orasındadır
ki, o, sözün ən geniş mənasında novatordur.
O, Azərbaycan poeziyasında
yeni ədəbi janrın əsasını
qoyub - sərbəst şeirin milli-klassik nümunələrini yaradıb.
O, yeni Azərbaycan şeirinin bünövrəçisi,
öndəridir. Bu poeziya yalnız ictimai məzmunu deyil, forması etibarilə də ədəbiyyatımızda yeni
bir mərhələ,
yeni geniş bir yol, ədəbi
məktəb oldu.
Bütün bunlara rəğmən,
oxucu dostum, mən sizə deməliyəm ki, sözümün "öyü"
burdadır: o, iyirminci
yüzilliyin "mənimliyi"ndə,
pozulmaz yaddaşında
ən monumental və ən nəhəng fiqurlarından biri olaraq qalır.
Dəxi
bir fikir daha: Mən bu yerdə sizə
müqəddəs bir
yalan demək istəyirəm: könlü
"nəğməli ney", dili "dolu giley olan"
Azərbaycanın nəhəng
çinarı Rəsul
Rza ölməyib.
Bizi canlı insan ömrünün "illərliyin"dən,
"çarpışımlı" həyat yolunun "bitim nöqtəsin"dən
37 sənəlik zaman məsafəsi ayırsa da, o "qayıtmazlığa",
"yer üstündən
yer altına",
"əbədi sükut
evinə" köçsə
də, Rəsul Rza yalnız öz əsrinin deyil, ondan əvvəl
və sonrakı neçə yüz illərin ən mərd, mübariz, dönməz əqidəli,
sarsılmaz, əyilməz
kişilərinin cərgəsində
öndə gedənidir.
Onsuzlu bu illər ərzində
bizsiz Rəsul Rza vaxtdaşları, "həmyolluq" etdiyi
"sənətdaşları, könüldaşları, əməl,
iş qardaşları",
nəhayət, oxucuları
sırasında addımlamasa
da, hər dəfə onu xatırlayarkən əsiredici
misralar içindən
ölərilikdən uzaq,
yaradıcılığın göz qamaşdıran zirvələrinə yüksəlmiş
bir şairin səsini və illərin isti-soyuğundan
keçib gələn
hərarətli arzular
və ümidlərlə
dolu böyük qəlbinin - nəcib,
humanist, insanlara sevgiylə
dolu ürəyinin çırpıntılarını, hərarətini, sevinc və kədərini, məhəbbətinin gücünü
şeirlərindən duyuruq.
Deməli, o canlı bir insan kimi "bu gün də
var, yarın da".
Özü yazmışkən: "Əgər şairin yaşamağı, varlığı
onun sənəti ilə, onun əsərləri ilə ölçülürsə, onunla
müəyyən olunursa",
deməli, onda mən dediyim müqəddəs yalan düzdür - şair Rəsul Rza ölməyib.
Və...
deməli, ölməyibsə,
onda kökü torpağa bağlı vüqarlı çinar, müdrik insan ömrü - "kimsəyə
əziyyəti dəymə"yən,
"heç gileyə
enmə"yən, "heç
kəsə baş əyməyən", "yoxuşu
şərəfli, enişi
dözümlü" bir
kişi ömrü yaşayan, "ölümsüzlüyü"
ilə bütün ərzi ölkə-ölkə
dolaşan, "yerişi
ağır, oturuşu
xan oturuşlu", sözündə, əməlində,
sevgisində də bütöv, nifrətində
də bütöv şair Rəsul Rza bu gün
sağdır və həmişə bizim sıramızdadır!
Mənim
də, "həmgünüm,
həmilim" "mənçi"lərin
də "düşünüşü"
belədir!
Rəsul Rzanı "mən hansı bir şairə bənzədim
ki" - "hər kəlməsi, hər sözü dillərdə
əzbər" olub.
Biz bu gün poeziyamızın
"şəfəqli yollarından"
keçdikcə çox
məğrur, çox
dönməz, əyilməz
adam olan, qəzəbi sözündən
iti bir insan
ömrü yaşayan,
dupduru, aydın və mavi gözlü Rəsul Rzanın özünə, izinə,
ölməz fikirlərinə
və durnalar kimi ötən, bənövşələr kimi
çiçəkləyən şeirlərinə
rast gəlirik.
Mən onun haqqında indiki zamanda danışdım, qələmdaşlarından birinin
dediyi sözlərə
rəğmən - "çünki
başqa cür mümkün deyil".
SON
SÖZ ƏVƏZİ...
"Mənim poeziyamın
başlıca xüsusiyyəti
təmtəraqlı ibarələrdən,
bayağı qəşəngliklərdən,
çoxsözçülükdən qaçmaqdır. Danışıq tərzi, sınanmış
sadəlik, özünəməxsusluğa
canatma, orijinallıq (ancaq orijinallıq xatirinə olanı yox), hər şeirdə nəsə təzə bir şey demək, təsvir etdiyin obyektin yeni cəhətlərini
göstərmək - bax,
yaradıcılığımda mən buna çalışıram".
Rəsul Rza
...Fikrimcə, bu qeydlər sevdiyim və poeziyasına vurğun olduğum, yaradıcılığı mənə çox qüvvətli bədii təsir göstərmiş sənətkarın assosiasiyalarla zəngin olan palitrasına uyğundur. Bu palitranın sürməyi, bənövşəyi, sumağı, narıncı, innabı, qızılı rənglərində rəssam molbertində olduğu kimi, adiliyin qeyri-adiliyə çevrilməsini dahilər dahisi Üzeyir Hacıbəylinin, Cahangir Cahangirovun, Bülbülün, Rəşid Behbudovun, Tahir Salahovun, Səttar Bəhlulzadənin, Toğrul Nərimanbəyovun, Vaqif Mustafazadənin və adlarını çəkmədiyim neçə-neçə sənətkarın yaradıcılığında da əks etdirmək mümkündür.
Təbii ki, mən poetik fikirlər kataloqu tərtib etmək niyyətində deyiləm. Zənn edirəm ki, elə bu qədər də yetərlidir. Amma bu essenin qələmə alınması haqqında can evimdən duyğulanan daha iki cümlə:
Bu düşüncələrimdə poeziyanın novator bayraqdarı kimi xalqımızın qəlbində yaşayan qüdrətli "sözlər sərkərdəsi"nin - "rənglər nəğməkarı" maestronun öz poetik "Rənglər" deyimlərində "kimsənin çalmadığı telləri" musiqinin dili ilə verməyə çalışdım.
"Rənglər"in ifadə etdiyi sevinci, kədəri melodiyaların cazibədar palitrası ilə "göstərməyə" və onları duyğularla, düşüncələrlə və xəyallarla bağlamağa can atdım...
P.S: Yazının ideyasına görə hörmətli Ramiz Məmmədzadəyə təşəkkürümü bildirirəm.
Rafiq HACIYEV
Yanvar, 2018-ci il
525-ci qəzet 2018.- 19 yanvar.- S.6.