Qəlbi zamanla döyünən şair

Şeirin, poeziyanın atributları o zaman yüksək kamilliyə qadir olur ki, şeir yaradanın, yəni şairin fitri istedadı, mənəvi təcrübəsi başlıca rol oynasın.

Şeirə, sənətə yeni gələn şairin poetik ehtizazı ilə yetkin şairin fikir və hissləri arasında fərq olduqca böyükdür. Belə yetkin fikirli, zəngin mənəvi təcrübəyə malik olan, poetik ehtizazı güclü olan şəxsiyyətlərdən biri də şair, həm də iqtisadçı Fəxri Müslümdür.

Fəxri Müslüm ədəbiyyata keçən əsrin 70-ci illərindən qədəm qoymuşdur. Onun ilk şeirləri 1971-ci ildə təhsil aldığı AXTİ-nun, indiki ADİU-nin "İqtisadçi" qəzetində çap edilmişdir. Sonradan, həmin illərdən etibarən şairin şeirləri müntəzəm olaraq "Azərbaycan gəncləri", "Ədəbiyyat", "Molodyoj Azerbaydjana", "Elm və həyat" jurnalında və digər qəzet və almanaxlarda çap edilmişdir və dövrün ədəbi prosesini hər il üzrə xarakterizə edən və "Ədəbi proses" adlanan kitablarında adı, görkəmli ədəbiyyatşünaslar tərəfindən, gələcəyin inamlı şairi kimi müntəzəm olaraq çəkilmişdir.

Fəxri Müslüm 1985, 1988-89, 1990-cı illərin nəşriyyat planına düşsə də, iqtisadçı işi ilə bağlı, almanaxlarla əvəz edilmiş və buna görə də, kitablarının nəşr edilməsi müstəqilliyimizdən sonra baş tutmuşdur. O, müstəqilliyimiz dövründə dövri mətbuatda müntəzəm çap olunmaqla yanaşı, ilk kitabını, "Şınıx elindən salam olsun" adıyla çap etdirmişdir. Hal-hazırda şairin, "Şınıx elindən salam olsun", "Koroğlunun Şınıx səfəri", “Göy üzündə qərib ağlar" və "Mən dağdağan ağacıyam" kitabları ilə oxucu dünyası tanışdır və Yaponiyanın, ABŞ-ın, Sankt-Peterburqun, Tehranın parlament və dövlət kitabxanaları tərəfindən qəbul edilmişdir. Fəxri Müslüm hal-hazırda növbəti kitabı çap ərəfəsindədir.

Öz müasirim, söz ustası, şair Fəxri Müslümü

Bu yaz ağacları pöhrələnmədi,

Bu yaz ağartısı nehrələnmədi,

Artdı bu kol-kos da dəhrələnmədi,

Ay dərdi üzümə dağılan gecəm

kimi, hələ keçən əsrin ittifaq dövründə səmaya uzanan gecələrin qaranlıq dərdini sətiraltı, dərin düşüncəli, mənalı və fəlsəfi ifadələrlə çeşidləyib yazdığı bir dövrdən tanısam da, bu yaxınlarda dövrü mətbuatda çap edilmiş "Söz düşdü urvatdan, samana çəkdi" başlıqlı şeirləri bir daha diqqətimi cəlb etdi. Şeirlərin hər bir misrasında vaxt, zaman yaşayır. Tək şairin deyil, bizim hər birimizin qayğı yükümüzə tab gətirən, dərd-sərimizə şərik olan, bizə həm də, dərd gətirən qoynunda yaşadığımız zamanın giley-güzarıdı! Oxuduğum şeirlərin gözəlliyi elə bundadır.

Söz düşdü urvatdan, samana çəkdi,

Bozarmış yalana yamana çəkdi,

Ömrümü-günümü gümana çəkdi,

Ağrım çalın-çarpaz, ləkləndi bir az.

Şair bu misralarla yalanın içindən göyərmiş ölçüsüz-biçisiz, nizamı pozulmuş, həddini aşmış və daha iddialı görünən sözlərin urvatdan düşdüyünə işarə edir.

Bizi əhatə edən aləmdə, yaşadığımız bu dünyada nə varsa, şairi düşündürür. Belə ki, qitədən-qitəyə zaman, vaxt, dövr və həyat, onda baş verən dəyişikliklər belə, şairi çox narahat edir:

Oyunlar baş qatdı vaxta-vədəyə,

Qalıbdı bu dünya gədə-güdəyə,

Çatısız dana tək, gəlmir yedəyə,

Zaman da tərsinə kökləndi bir az.

Məşhur fransız yazıçısı və nəzəriyyəçisi Bualo yazırdı: "Qafiyə ilə fikir arasında ayrılıq olmamalıdır, onların arasında ədavət yoxdur və bir-birilərilə mübarizə etmirlər. Fikir qafiyənin hökmdarı, qafiyə isə fikrin quludur". Fəxri Müslümün yaradıcılığında biz bunu aydınca görə bilirik. Çünki onun yaradıcılığında istər heca və istərsə də, sərbəst şeirlərində həm daxili və həm də, bu və ya digər fikir qafiyənin hökmdarı, qafiyə isə fikrin quludur.

Daha sonra o yazır: "Şeirdə ki, fikir oldu, sözün gözəlliyi olmadı, sözlər və səslər qulağı dəldi, belə şeiri heç kəs oxumaz və dinləmək istəməz". Bu baxımdan, Fəxri Müslümün şeirləri özünəməxsus üslub xüsusiyyətlərini saxlamaqla, pafosdan uzaq, bir-birini tamamlayan, səmimi və oxucunu yormayan poetik proseslərin ümumiləşdirilməsinin ecazkarlığıdır.

Şeir sənətin ölçüsü, hər şeydən əvvəl şairin, sənətkarın yetkinlik meyarıdır. Onun həyat təcrübəsilə bağlı olan fəlsəfi və mənəvi yüksəkliyin, müdrikliyin meyarıdır. Fəxri Müslüm öz düşüncəsi, fikri ifadə tərzi ilə bu meyarlara uyğun söz və ifadə seçmək imkanına qadir şairlərdəndir.

Təbiətin təsviri, doğma yurdumuzun gözəlliklərinə həsr etdiyi şeirlərində, xüsusən "Dağlar incik düşüb" - şeirində təbiətlə insanı poetik şəkildə təsvir edir. Şeirin qüdrətini artıran cəhət şairin, insan gözəlliyindən də, şeirdə səmimi söz açmasıdır:

Dağın daldasında, çay qırağında,

Adna qazanları, qaynamır daha.

Əriyən qızların al yanağında,

Od-ocaq tüstüsü oynamır daha.

Şair həm də qəm-kədər hissi ilə yaşayır. Bir zamanlar igidlər məskəni, igid-ərənlər yurdu olan Göyçə mahalını, düşmən tapdağında qalan Qarabağımızı ürək yanğısı ilə xatırlayır.

Yollar da yoxuşa dirənib qalıb,

Cığırlar dolaşıq köçümdən belə

Ümidlər içimdə girlənib qalıb,

Qarabağda belə, Göyçəmdən belə.

Lirizm, vətəndaşlıq, vətənpərvərlik kimi xüsusiyyətlər paralel olaraq Fəxri Müslüm yaradıcılığına xasdır. Şair şeirlərində tarixi müasirlik qədər yaşada bilir, müqayisə apara bilir.

Xalqın, soydaşlarının, özünün yaşadıqlarını, əzab-əziyyətlərini, yurd-yuvasından didərgin düşən, doğma ocaq, vətən həsrətilə yaşayanların həsrətini öz həsrəti, dərdini öz dərdi, həm də elin dərdi bilərək "Göynədim" deyərkən haray çəkir:

Gumbul-gumbul gumbuldanan türkümün,

Fəryadına, naləsinə göynədim.

İt-bat olmuş, qərib qalmış elatın,

Daşı düşmüş qalasına göynədim.

Şair eyni zamanda, nikbindir. Nə özünü, nə də oxucunu ruhdan salır. Bir gün qərib qalmış elatın, daşı düşmüş qalanın bu dərddən azad olacağına inanır:

Şəhid qazi qardaşlarını xatırlayaraq

Məni məndən ora-bura salan kim,

Haqlısı kim, haqsızı kim, yalan kim,

Birim şəhid, birim qazi, yalan kim,

Təkayağın yallısına göynədim.

- deyir.

Söz, sözün qüdrəti, sözün dəyəri Fəxri Müslüm yaradıcılığında xüsusi bir mövzudur. Şair "Naminə", "Nə var ki", "Sözlər" şeirində söz haqqında sanki mühakimə yürüdür. Şairə görə həyatda sözün böyük təsir gücü vardır. Söz ağıl və kamalın, bacarıq və istedadın güzgüsüdür deyiblər.

Söz həm də yazılan şeirdir, deyilən sözdür:

Qaçqının, köçkünün köçünə dönüb,

Yazılan şeirlər, deyilən sözlər.

Nə dağa, nə daşa dırmaşa bilmir,

Ağızda dolaşan, döyülən sözlər.

Fəxri Müslümün şeirlərini oxuduqca düşündüm ki, görəsən, bizi əhatə edən bu aləmdə elə bir şey varmı ki, şairi dərindən düşündürməsin. Xeyirlə şər, gözəlliklə eybəcərlik, böyüklüklə kiçiklik, sevgi ilə nifrət, qadın-kişi münasibətindən doğan sevgi şair qəlbində təzələnir, sevgi, əzablar, ayrılıq, ayrılığa dözüm və vəfalılıq şair qələmində sıraya düzülərək ruhu oxşayan misralara, şeirlərə çevrilir. Fəxri Müslümün şeirləri onun həm də şəxsiyyətini tamamlayır, çünki şəxsiyyət də şeirin dəyər ölçüsüdür. Mərdlik, mərdanəlik, kişilik şairin bütün yaradıcılığında əsas amillərdən biridir.

Bu baxımdan şair sevgini necə dəyərləndirirsə, şeiri də sevgi qədər, eşq qədər uca tutur. Şeir təkcə sevgi deyil deyərək, şeiri söz qılıncı adlandırır:

Şeirlər qılınca, nizəyə dönsün gərək,

Şərə, şər qüvvəyə yönəlsin gərək

Şeir təkcə sevgi deyil...

Dövrün, zamanın tələbi həm də şairin tələbidir. Şair dünəni, bu günü və gələcəyi ilə yaşayır.

Sözün dayazına aldandın hərdən,

Salam, yetmiş ilim, salam, a günüm,

Hələ astanada varım-gəlim var.

Hələ deyilməmiş min sözüm-ünüm,

Hələ açılmamış min diləyim var.

Fəxri Müslümün sözü obrazlı fikir və ruhdan və dərin qatlara bağlı, təzə-tər nəfəsdən yoğrulmuş həqiqi şairlərdəndir. Sözü, fikri tükənməyən, deyiləsi sözü, yazılası neçə-neçə şeiri, hələ də açılmamış min diləyi var

İnanıram ki, şairin açılmamış diləkləri zaman-zaman misralara düzülərək gözəl sənət nümunəsinə - poeziya nümunəsinə çevriləcək.

Şairliyi ilə yanaşı, iqtisadiyyat üzrə fəlsəfə doktoru dosent Fəxri Müslüm bir iqtisadçı alim kimi, hal-hazırda Azərbaycan Respublikası Prezidenti Yanında İdarəçilik Akademiyasında pedaqoji fəaliyyətlə məşğuldur. O, iqtisadi yaradıcılıqla da müntəzəm məşğuldur və iqtisadiyyatın bu və ya digər sahələri barədə xaricdə və Respublika elmi jurnallarında 50-dən çox elmi məqalələri çap edilmişdir. Eləcə də, "İdarəetmənin İnformasiya Texnologiyaları", "Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İqtisadiyyatı", "Beynəlxalq Bank Auditi", hazırda birgə müəllifliklə hazırlanan və çap ərəfəsində olan "Milli İqtisadiyyat" kimi dərs vəsaitlərindən Milli Aviasiya Akademiyasında, ADİU-də, ADU-də, ARPY-da Dövlət İdarəçilik Akademiyasında və digər təhsil ocaqlarında tədris edilir.

Bu yazı, Fəxri Müslümün 70 yaş çevrəsində olması ilə bağlı, onun yaradıcılığının və iqtisadi fəaliyyətinin kiçik bir xronikasıdır, Tanrı ömür versin, yüz yaşasın!

Akif BAYRAM

Filologiya elmləri doktoru, professor,

Əməkdar müəllim

525-ci qəzet.- 2018. - 24 yanvar.- S.8.