Uşaq ədəbiyyatının sönməz
çırağı
Abdulla Şaiq biblioqrafik göstəricisi haqqında
qeydlər
XX əsr
Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı xəzinəsini
zənginləşdirən görkəmli yazıçı
Abdulla Şaiq bütün
ömrünü xalq maarifi işinə sərf edib.
Abdulla Şaiq
dramaturq, nasir, şair, ədəbi tənqidçi olmaqla yanaşı, eyni zamanda, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin
tədqiqatçılarından olub. Respublikamızda uşaq ədəbiyyatının
yaradıcısı hesab
edilən Abdulla Şaiqin
çoxşaxəli ədəbi-bədii
yaradıcılığı yalnız uşaq əsərləri ilə məhdudlaşmayıb. O, irihəcmli "Əsrimizin
qəhrəmanları", "Araz", "Qafqaz çiçəyi", "Məktub
yetişmədi", "Köç",
"Əsəbi adam",
"Dursun", habelə
yeniyetmə və gənclər üçün
yazmış olduğu
"Bir saat xəlifəlik", "Yazıya
pozu yoxdur", "Qafqaz çiçəyi",
"İldırım","El oğlu", "Vətən",
"Ana", "Xasay" kimi pyeslərin də müəllifi kimi tanınıb. Abdulla Şaiqin zəngin
yaradıcılığı onun çoxsaylı oxucuları və tələbatçıları tərəfindən maraqla
izlənib və daima onun əsərlərinə
böyük tələbat
olub. Bu əsərlər
uşaqların mütaliəsinə
rəhbərlik edən
tərbiyəçilər, müəllimlər və
valideynlər üçün
mühüm vasitəyə
çevrilib. Yazıçının əsərlərinin müxtəlif
nəşrləri zəngin
sənəd fondunun yaranmasına yol açıb. Bu informativ sənəd kütləsinin tələbatçılara
çatdırılmasında biblioqrafik informasiya mənbələrinin əhəmiyyəti
bütün dövrlərdə
böyük olub.
A.Şaiqə həsr
edilmiş ilk biblioqrafik
göstərici 1985-ci ildə
"Azərbaycanın elm və
mədəniyyət xadimləri"
seriyası ilə AEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanası tərəfindən tərtib
olunub nəşr edilmişdir (tərtib edənlər: M.M.Həsənova,
N.M.Teymurova). Biblioqrafiyalaşdırma metodikasına əməl
edilərək tərtib
olunmuş bu elmi-köməkçi xarakterli
biblioqrafik vəsait yazıçının 1881-ci ildən
1978-ci ilə kimi həyat və yaradıcılığının mühüm məqamları
haqqında məlumatları
tələbatçılara çatdırmışdır.
Abdulla Şaiqin anadan olmasının 135 illiyi münasibətilə
2016-cı ildə F.Köçərli
adına Respublika Uşaq Kitabxanası tərəfindən
"Uşaq ədəbiyyatı
xəzinəsindən" seriyası
ilə tərtib edilərək "Abdulla Şaiq
(Abdulla Axund Mustafa oğlu
Talıbzadə) Biblioqrafiya"
adı ilə çapdan çıxmışdır.
Biblioqrafik vəsaitin müəllifi
Əməkdar mədəniyyət
işçisi Nazilə
Tahirova, ixtisas redaktoru və buraxılışa məsul
Əməkdar mədəniyyət
işçisi Şəhla
Qəmbərova olmuşdur.
Bu biblioqrafik vəsait
görkəmli uşaq
yazıçısı olan
Abdulla Şaiqin 1906-cı ildən
2016-cı ilə kimi həyat və fəaliyyətini və əsərlərinin nəşr
tarixini əks etdirir.
Biblioqrafik göstəriciyə
filologiya elmləri doktoru, professor Alxan Bayramoğlu tərəfindən geniş
məzmunlu oçerk yazılmışdır. Professor
Alxan Bayramoğlu bu zəngin elmi-informativ oçerkdə
Abdulla Şaiqin əsərlərinin
təhlilini dövr və zamanla əlaqələndirərək, yeri gəldikdə əsərlərdən sitat
və nümunələr
gətirmişdir. Oçerkdə müəllif Abdulla Şaiqin
təhsili, həyat və fəaliyyətinin əsas tarixlərini, ilk mətbu əsəri haqqında, ümumiyətlə,
əsərlərinin yazılma
tarixi, ideya istiqaməti və məziyyətləri haqqında
ətraflı məlumat
vermişdir. Abdulla Şaiqin şair, nasir, dramaturq, tənqidçi və ədəbiyyatşünas, pedaqoq,
tərcüməçi və
ictimai xadim kimi çoxşaxəli fəaliyyətini geniş
şəkildə, faktiki
məlumatlar və nümunələrlə, Azərbaycan
ədəbiyyatı və
mədəniyyətinə verdiyi
zəngin ədəbi-bədii
irsinə görə
Abdulla Şaiq şəxsiyyəti
hərtərəfli işıqlandırılmışdır.
"Abdulla Şaiqin
həyat və yaradıcılığının əsas tarixləri" bölməsindən məlum
olur ki, Talıbzadə Abdulla Şaiq
Mustafa oğlu 1881-ci il fevral ayının 24-də Tiflis şəhərində
ruhani ailəsində anadan olmuşdur. 1900-cü ildən isə taleyini respublikamızın paytaxtı
Bakı şəhəri
ilə bağlayır
və ömrünün
sonuna kimi burada yaşayıb yaradır, ictimai və ədəbi-bədii
fəaliyyətini uğurla
davam etdirir. Bu bölmədə yazıçının təhsil
aldığı illər,
ilk əsərlərinin yazılma
və nəşr tarixi, dövlət tərəfindən verilən
təltif və mükafatlar faktiki mənbələrə əsaslanaraq
verilmişdir. Bölmədən
məlum olur ki, görkəmli şair 1959-cu il 24 iyulda vəfat etmiş, 1981-ci ildə onun 100 illiyi, 2001-ci ildə 120, 2011-ci ildə isə 130 illik yubileyi qeyd olunmuşdur.
"Abdulla Şaiqin
müdrik deyimlərindən",
"Abdulla Şaiq görkəmli
şəxsiyyətlər haqqında",
"Görkəmli şəxsiyyətlər,
elm və mədəniyyət
xadimləri Abdulla Şaiq
haqqında" başlıqlı
bölmələri biblioqrafik
məlumat mənbəyinin
faktoqrafik informasiya ehtiyatlarını xeyli genişləndirir.
Görkəmi şəxsiyyətlərin
Abdulla Şaiq haqqındakı
qiymətli fikirləri
içərisində Azərbaycan
EA-nın müxbir üzvü, professor Abbas Zamanovun "Azərbaycanda Şaiq qədər çoxlu ədəbiyyat dərsliyi
tərtib edən ikinci bir müəllif
yoxdur. O, müxtəlif
zamanlarda on bir ədəbiyyat dərsliyi
tərtib etmişdir. Məktəblərimizdə ana dili və ədəbiyyat uzun müddət əsasən Şaiqin dərslikləri üzrə
öyrənilmişdir. Bu dərslikləri ədib sadəcə olaraq tərtib etmirdi, onlarda gedən hekayələrin və şeirlərin çoxunu özü yazırdı" fikirləri
Abdulla Şaiqin Azərbaycan
uşaq ədəbiyyatı
sahəsindəki xidmətlərini
və şəxsiyyətini
səciyyələndirən qiymətli sözlərdir.
Biblioqrafiyalaşdırma metodikasına əsasən
ədəbiyyatın sistemləşdirilməsinə
uyğun olaraq
"Abdulla Şaiq" biblioqrafik
vəsaitində materiallar
dörd əsas hissədə qruplaşdırılmışdır.
Biblioqrafik vəsaitin
I hissəsi "Əsərləri"
adlanır ki, bu hissənin özü də "Kitablar" başlığı
altında şairin bütün əsərləri,
o cümlədən, sözlərinə
yazılmış musiqi
əsərləri, tərcümələri,
tərtib etdiyi, redaktoru olduğu və rəy verdiyi əsərlərin biblioqrafik təsviri verilmişdir. Bu hissədən
məlum olur ki, A.Şaiqin ilk əsəri olan "İki uşaq" mənzum hekayəsi Orucov qardaşlarının
mətbəəsində 1906-cı ildə ərəb əlifbasında nəşr
edilmişdir.
Biblioqrafik vəsaitdə materiallar xronoloji prinsip əsasında, oxucuların
istifadəsini asanlaşdıran
kitabın içindəkilər
səhifəsi göstərilməklə
verilmişdir.
Vəsaitin "Haqqında" adlanan II hissəsində materiallar
I hissəyə uyğun
qruplaşdırılmışdır. Yalnız
yazıçı haqqında
ilk kitab 1923-cü ildən,
2012-ci il də daxil olmaqla
nəşr edilmiş
kitabların biblioqrafik
təsvirindən ibarətdir.
Bu hissədə Abdulla Şaiqə
həsr edilmiş kitablar, xatirələr, məruzə və məqalələri əks
etdirən məcmuələrlə
yanaşı, yazıçıya
həsr edilmiş ilk biblioqrafik yaddaş (1956), biblioqrafik göstərici
(1985), Kataloq (2001) kimi
A.Şaiq yaradıcılığını,
həyatını əks
etdirən biblioqrafik informasiya mənbələrinin
tam biblioqrafik təsvirinin
verilməsi tədqiqatçı
mütəxəssislər üçün
onun dəyərini daha da artırır.
Ciddi biblioqrafik axtarışların
nəticəsi olaraq ərsəyə gəlmiş
bu vəsaitdə
Abdulla Şaiqin yubileyləri
ilə əlaqədar
olaraq kitablarda və məcmulərdə,
müxtəlif dövri
mətbuat səhifələrində
dərc edilmiş xatirələr, elmi-publisistik
məqalələr, ensiklopedik
məlumat kitabları,
soraq-məlumat kitabçalarının
tam biblioqrafik təsviri
verilmişdir.
Biblioqrafik vəsaitin II hissəsinin digər bölməsi
"Dissertasiyalar və
avtoreferatlar" adlanır. Bu bölmədə müəyyən
etmək olur ki, Abdulla Şaiqin həyat və fəaliyyətinə, əsərlərinin
tədqiqinə həsr
edilmiş 1946-cı ildən
2015-ci ilə qədər
38 dissertasiya işi müdafiə edilmişdir
ki, bu dissertasiya
işlərinə annotasiya
da yazılmışdır.
"Abdulla Şaiq"
biblioqrafik göstəricisinin
III hissəsi "Abdulla Şaiqin
əsərləri xarici
dillərdə" adlanır. Bu bölmədə ədibin
rus dilində
1936-cı ildən, 2012-ci ilə
qədər dərc edilmiş kitablarının,
haqqında olan kitabların isə
1953-cü ildən - 2013-cü illər üzrə biblioqrafik təsviri verilmişdir. Digər
dillərdə - alman,
erməni, eston, fars, fransız, gürcü, ingilis, Litva, türk dillərində müxtəlif
müəlliflər tərəfindən
tərcümə edilmiş
əsərlərin biblioqrafik
təsvirinin verilməsi
ədibin əsərlərinin
müxtəlif dillərə
tərcüməsi və
nəşri haqqında
əsaslı məlumat
əldə etməyə
imkan verir.
Şəxsi elmi-köməkçi xarakterli
biblioqrafik göstəricilərin
biblioqrafiyalaşdırılması metodikasına uyğun olaraq "Abdulla Şaiq"
adlı biblioqrafik vəsaitə Azərbaycan
və rus dillərində çox zəngin (7 adda) köməkçi aparat tərtib edilmişdir. Fərqli cəhət
ondan ibarətdir ki, bu vəsaitdə
"Abdulla Şaiqin əsərlərinin
əlifba göstəricisi"
başlığı altında
yazıçının əsərləri
ədəbi-bədii əsərlərin
janrlarına uyğun olaraq sistemləşdirilmişdir.
Ədəbiyyatşünaslıq biblioqrafiyasının mətn biblioqrafiyasına uyğun olaraq biblioqrafik göstəricinin "Əlavələr" bölməsində digər başlıqlarla yanaşı, "Əsas arxiv materialları və əlyazmaları"nın da biblioqrafik təsvirinin verilməsi vəsaitin informasiya potensialını artıran cəhətlərdir. "Əlavələr"də Xalq şairləri Səməd Vurğunun, Süleyman Rüstəmin, Bəxtiyar Vahabzadənin Abdulla Şaiqə həsr etdikləri şeirlər də verilmişdir. Eyni zamanda, Abdulla Şaiqin mənzil muzeyində saxlanılan materiallar - əsərlərinin əlyazmaları, publisistik yazıları, dərsliklər üçün işlədiyi materiallar və xatirələrinin əlyazmaları, tərcümələri, A.Şaiqin və ailə üzvlərinin məktubları, A.Şaiqin sözlərinə yazılmış mahnıların notları, kitablar başlıqlı materialların bəzilərinin tam biblioqrafik təsviri verilməsə də, kitabın hansı dildə və hansı təxəllüslə yazılması və inventar nömrəsi qeyd edilmişdir. Bütün bu mənbələrin araşdırılması, çox səliqə və ardıcıllıqla əks etdirilməsi çox böyük zəhmət hesabına ərsəyə gəlmişdir. Bu bölmənin sonunda istifadə edilmiş internet resurslarının verilməsi biblioqrafik vəsaitin zənginliyinə dəlalət edir.
Ümumiyətlə, Azərbaycan uşaq ədəbiyyatının yaradıcısı kimi Abdulla Şaiq şəxsiyyətinin hərtərəfli işıqlandırılmasında bu biblioqrafik vəsaitin əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Öz zamanında "Müəllimlər müəllimi" kimi şərəfli ad qazanan, uşaqlar üçün müxtəlif janrlarda əsərlər yazan, on bir dərsliyin müəllifi olan bu böyük şəxsiyyətin öz sağlığında ikən qazandığı ən böyük titul sadə, təvəzökar, xalq müəllimi adıdır. Türk yazıçısı və pedaqoqu Xəlil Fikrət Abdulla Şaiq şəxsiyyətini gözəl bir cümlə ilə belə xarakterizə etmişdir: "Biz bütün müəllimlər ruhən Şaiqə bənzəyə bilsək, nə mutlu bizə"...
F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasının uğurlu biblioqrafik fəaliyyətinin nəticəsi kimi peşəkar mütəxəssislər tərəfindən hazırlanan bu mükəmməl biblioqrafik informasiya mənbəyi çoxsaylı tələbatçıların, sahə mütəxəssislərinin informasiya tələbatının ödənilməsində, habelə Azərbaycan uşaq ədəbiyyatı tarixinin öyrənilməsində qiymətli bir vəsaitdir.
Nadir İSMAYILOV
BDU Biblioqrafiyaşünaslıq kafedrasının müdiri,
pedaqogika üzrə fəlsəfə
doktoru, dosent
Sima İSMAYILOVA
Biblioqrafiyaşünaslıq kafedrasının dosenti,
pedaqogika üzrə fəlsəfə doktoru
525-ci qəzet.- 2018.- 25 yanvar.- S.6.