Azərbaycan ədəbi dili tarixini öyrənən dərslik

Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, professor, Əməkdar elm xadimi Nizami Xudiyevin "Azərbaycan ədəbi dili tarixi" kitabı Ali məktəblər üçün dərslik kimi nəzərdə tutulub.

Kitab 2018-ci ildə "Elm və təhsil" nəşriyyatı tərəfindən 632 səhifə həcmində, 1000 tirajla işıq üzü görüb.

Nəşrin elmi redaktoru AMEA-nın həqiqi üzvü, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Tofiq Hacıyev, rəyçisi AMEA-nın həqiqi üzvü, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Ağamusa Axundovdur.

Kitab Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş proqrama uyğun olaraq çap olunub. Kitabda mənbələr əsasında Azərbaycan ədəbi dilinin çoxəsrlik tarixi və inkişaf dövrləri şərh olunur. Dərslik "Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkül dövrü" (qədim dövrlərdən XIII əsrə qədər), "Azərbaycan ədəbi dilinin ümumxalq dili əsasında formalaşması və inkişafı dövrü" (XIII əsrdən XVII əsrə qədər) və "Azərbaycan ədəbi dilinin milli dil əsasında formalaşması və inkişafı dövrü" (XVII əsrdən bu günə qədər) kimi üç mühüm bölümdən ibarətdir.

Birinci bölümdə Azərbaycan dilinin qədim tarixi araşdırılır, ədəbi dilin təşəkkülünün ilkin şərtləri və Azərbaycan ədəbi dilinin təşəkkülü əsaslandırılır. Bu bölmədə Azərbaycan ədəbi dili nümunəsi kimi "Kitabi- Dədə Qorqud" dastanlarının dili öyrənilib.

İkinci bölmə özlüyündə iki yarımbaşlığa bölünüb. XIII-XIV əsrlər Azərbaycan ədəbi dilindən danışarkən müəllif ictimai tarixi şərait, normalar, üslublardan və xüsusi olaraq, klassik və folklor üslublarından geniş bəhs edib. Ədəbi nümunələr kimi İzzəddin Həsənoğlunun, "Dastani-Əhməd Hərami"nin və İmaddədin Nəsiminin dili araşdırılıb.

XV-XVI əsrlər Azərbaycan ədəbi dilinə nümunə kimi Xətainin və Füzulinin dillərindən danışılır.

Üçüncü bölmədə ilk olaraq, XVII-XVIII əsrlərdən söz açılır. Burada bədii, elmi və rəsmi üslublar, M.V.Vidadi, M.P.Vaqif kimi sənətkarların və "Şəhriyar" dastanının dili öyrənilir.

Bölmənin XIX əsrə aid hissəsində Qasım bəy Zakir, M.F.Axundov, S.Ə.Şirvanidən bəhs edilir. Buraya qədər öyrənilən üslublara daha bir üslub da əlavə olunub: publisistik üslub. Bu üslub "Əkinçi" qəzetinin dili fonunda şərh edilib. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan ədəbi dili öncəki üslublar və əlavə olaraq, satirik-realistlərin (mollanəsrəddinçilər), lirik-romantiklərin (füyuzatçılar) və maarifçilərin dili fonunda öyrənilir. XX əsrin 20-30-cu illərindən sonrakı Azərbaycan ədəbi dilində yeni normalar və onların inkişafı ilə yanaşı, epistolyar üslub da yaranıb ki, müəllif kitabın bu bölməsində ona xüsusi sərlövhə həsr edib. Dərslik Cənubi Azərbaycanda ədəbi dilimizin ümumi mənzərəsinin təsviri ilə yekunlaşır.

Dərslikdən ali təhsil müəssisələrinin müəllimləri, tələbələri, elmi işçilər, eləcə də dilimizin tarixi ilə maraqlanan hər kəs yararlana bilər.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 10 aprel.- S.13.