Bir qalmaqala sözardı
"İgidin başı qalda gərək" deyiblər. Bilmirəm nə
dərəcədə igidəm, amma ədəbiyyata gəldiyim
gündən başım qalda olub. 1960-cı
ilin dekabrında ilk hekayəm - "Keçən ilin son gecəsi"
"Azərbaycan" jurnalında dərc olunan kimi "Azərbaycan
gəncləri" qəzetində sərt tənqidi yazı
çıxdı.
İlk
povestim "Ağ liman" nəşr ediləndə Azərbaycan
KP MK-nın iki orqanında "Kommunist" qəzeti və
"Azərbaycan kommunisti" jurnalında sovet həyatını
təhrif edən zərərli, sosialist realizminə zidd olan,
yabançı ideologiyaya xidmət edən əsər kimi
damğalandı, müəllifin tənqiddən nəticə
çıxarmadığı qınandı və povestin
Moskvanın "Drujba narodov" jurnalında düzəlişsiz-filansız
çap olunduğuna görə bu jurnala da irad tutuldu. Yaratdığım və redaktoru olduğum
"Qobustan" incəsənət toplusunun ilk sayı
çıxan kimi, "Kirpi" jurnalında lağa qoyuldu,
karikaturası çəkildi. İlk bədii
filmimin ssenarisi çətinliklə qəbul olundu.
"Gün keçdi" filminin ssenarisini Moskva buraxmaq istəmirdi,
ən çox tamaşaçı toplamış "Dədə
Qorqud" və "Sübhün səfiri" filmlərinin
ssenariləri hələ çəkiliş
başlamamışdan (çəkilişə qoymamaq
üçün) yerli "mütəxəssislər" tərəfindən
topa tutuldu.
Deyə
bilərlər ki, axır hamısı həyata keçdi
ki... Bəli, mənim iradəm, səbrim, əsəblərim
və səhhətim bahasına.
Əgər sovet dönəmində bu tənqidlər,
iradlar, əngəllər beyinləri ideoloji ehkamlardan iflic
olmuş bir para sital tənqidçilərin hər halda ədəbi
etika çərçivəsində haqlı-haqsız
iradları idisə, müstəqillik dövründə,
demokratik şəraitdə mənə fasiləsiz, aramsız
hücumlar təhqir, böhtan, söyüş xarakteri
aldı. Söz azadlığını söz
azğınlığı kimi qəbul edən bir para
cızmaqaraistlər həyat amallarını konkret
düsturlar şəklində ifadə etdilər. Belə
birisi "Anarın qanını şərbət kimi içərdim"
- yazdı, onun başmaq tayı - başqa birisi səmimi etiraf
etdi: "Bilirəm ki, böhtan atıram, yalan deyirəm, amma
qəsdən belə yazıram ki, qanı qaralsın, təzyiqi
yüksəlsin, şəkəri artsın, mən də bir
hovur sakit olum". Maraqlı həyat məramnaməsidir,
deyilmi?
Yəqin ki, Nizami Gəncəvidən Nizami Cəfərova
qədər heç bir Azərbaycan yazıçısı mənim
qədər hücumlara hədəf olmayıb. Özü də
altmış il ərzində, iki müxtəlif
siyasi quruluşlarda...
İllər boyu mətbuat səhifələrində məruz
qaldığım bu sayaq "güldəstələri",
təhqir, hədyan, föhş, böhtan və yalanları
qovluqlara yığıb saxlamışam. Mənzilimdə kiçik
iş otağımın bir divarını tutan kitab dolabı
bu qovluqlarla doludur. İnşallah, onları
toparlayıb "Şəkər - Zəhər
arasında" adlı min səhifəlik kitab nəşr edəcəm.
Kitabın adı vaxtilə yazdığım bir şeirdən
gəlir:
Ədəbiyyat
çabalayır
kəndlə şəhər arasında
Yazır,
yazır, hey yazırlar
Axşam
səhər arasında
Mətbuat
zəhərlədikcə
artır
qanımda şəkərim
Böylə
keçdi ömrüm mənim
Şəkər Zəhər arasında.
Deyə bilərlər, bu nəyə lazım, niyə
bunları saxlamısan, niyə bunlara əhəmiyyət verirsən,
niyə bunları toplayıb nəşr etmək istəyirsən? Cavab verirəm: bu, mənim
şəxsi qisasım, bədxahlarımdan hayıf
çıxmağım deyil, bu, bir həyat dərsi
olmalıdır ki, heç bir mənfur hərəkət,
yalan söz, qara böhtan unudulub itməsin,
iftiraçıların, kəmfürsətlərin adları
çirkaba çıxıb getməsin. Qoy
müasirləri qarşısında olmasa da, tarix
qarşısında cavab versinlər. Qoy gələcək
nəsillər hansı şəraitdə, nə kimi məxluqların
arasında nələrlə üzləşə-üzləşə
yolumuzdan dönmədiyimizi bilsinlər... Bu yolda da
böyük və müqəddəs sələflərimizin -
Mirzə Fətəlilərin, Zərdabilərin, Mirzə Cəlillərin,
Sabirlərin, Üzeyir bəylərin öz dövrünün
nadanlarına verdikləri sərt və sərrast cavablar bizə
örnək olmalıdır.
Qəribə bir psixoloji məqam var. Bəzi insanlar
öz uğursuzluqlarının səbəbini heç vaxt
özlərində görmürlər, hardasa kənarda, əsasən
də, hansısa müəyyən bir şəxsin
simasında axtarırlar və bütün nifrət
potensiallarını ona qarşı yönəldirlər. Qənim kəsildikləri
adamın şəxsiyyəti, səviyyəsi,
gördüyü işlərin miqyası, yazıları,
ictimai fəaliyyəti bunların gözlərində heç
nədir. Bir vaxt Vaqif Bayatlı çox dəqiq misralar
yazmışdı: "Bazarda soğanın qiyməti
artıb, güllələyin şairləri". Zaman bu
misraya belə düzəliş verdi ki,
şairləri yox, elə bir Sədri öldürməklə
toxtaya bilərsiniz. Nə çətinliklər
varsa, nə kəm kəsir varsa, nədən
narazıdılarsa, hamısını bir adamın
ayağına yazın.
Kim xəstələnir
- günah ondadır, kim ailə qura bilməyib
günahkar odur, kimin təbi quruyub, gəncliyində ona bəslənilən
ümidləri doğrultmayıb - təqsirkar odur. Kiminsə
ad gününü hər il təbrik
etmiriksə, ya yubiley təbrikimiz iki saat gecikirsə, dərhal
Yazıçılar Birliyindən çıxacağıyla hədələyir.
Çıxıb eləməsə də...
Bəzilərinin
dilində ən çox işlənən ifadə: -
Yazıçılar Birliyi mənə nə verib ki? - sualıdır. Soruşan gərək,
bəs sən Yazıçılar Birliyinə nə vermisən,
bir dəfə də olsun onu qafil hücumlarından müdafiə
etmisənmi, üzvü olduğun təşkilatın
adını, şərəfini kəmfürsətlərdən,
böhtançılardan, qrafoman demaqoqlardan qorumusanmı?
Yazıçılar Birliyindən hər şeyi tələb
edirsən, amma ildə cəmisi on beş
manat olan üzvlük haqqını belə illərlə
vermirsən. Yazıçıların son
zamanlar Fəxri adlar almamalarından şikayətlənənlər
bunun səbəbi haqqında düşünmürlərmi?
Biri alır, beşi narazı qalır, beşi
alır on beşi şikayətlənir, niyə filankəs
aldı, beşmənkəs qaldı. Beşmənkəs
alsa, bəs filankəs niyə unuduldu? Əgər
Yazıçılar Birliyini ancaq sağmal inək bilirsənsə,
heç olmasa əlini yelləyib üstünə qonan
milçəkləri qovla. Bu barədə söhbət
düşəndə deyir: yox, mən filan gün filan
çayxanada Birliyin üstündə mübahisə etdim.
İndi get yoxla gör o gün doğrudan o çayxanada olub,
ümumiyyətlə, elə bir çayxana vardır, ya yoxdur?
Həm də haqsız hücumlar mətbuat səhifələrində,
saytlarda olur, onlara guya ki, cavab verənlər isə ən
yaxşı halda çayxanada mızıldanırlar. Yox, insafən, bəzən mətbuat səhifələrində
də birbaşa sual verəndə cavab verməli olurlar.
"Nə şiş yansın, nə kabab" üslubunda
cavabları, ikibaşlı ifadələri nə tövr istəyirsən
yoz, təki söyülənlər də inciməsin, söyənlər
də...
Bədxahlarım bir gün yazsalar ki, "Anarın əsl
adı Ambarsumdur" təəccüblənmərəm. Elə bil mənimçün
deyilib: "Çölüm özgəni yandırır,
içim özümü".
Bu geniş ricət son günlər mediada baş alıb
gedən qalmaqalla bağlı düşüncələrimə
bir növ girişdir.
Hər şey bir səhər saat 9-da başladı. Adətən
gec yatıram, işləyirəm, oxuyuram, TV-yə baxıram.
O gecə də gec yatmışdım. Səhər doqquzda məni
cib telefonum oyatdı, hansı saytdansa soruşurdular: “Musa
Yaqubun vəziyyətiylə bağlı Yazıçılar
Birliyi nə tədbirlər görmək fikrindədir?” Yuxulu-yuxulu cavab verdim ki, Musa Yaquba nə olub, yubileyini
keçirdik, indi istədiyi nədir?
Xoş niyyətləri olsaydı, bu sözlərimi belə
başa düşərdilər ki, şairin daha hansı
xahişi, arzusu var? Bəd niyyətləri olduğu
üçün qəsdən belə yozdular ki, guya mən
"yubileyini keçirmişik, daha bizdən nə istəyir?"
kimi kobud münasibət bildirmişəm.
Yaxın
dost olmasaq belə, ikimiz də eyni nəslə mənsub qələm
adamları kimi Musayla həmişə xoş və mehriban
münasibətlərimiz olub, onu şair kimi yetərincə
qiymətləndirmişəm, haqqında yazı
yazmışam, onu ən yüksək adlara təqdim etmişəm.
Xəstəliyi haqqında eşitmişdim, amma
onu da eşitmişdim ki, keçib gedib, indi gün gündən
yaxşılaşır. Xəstəliyiylə
bağlı mənə nə yazılı, nə şifahi
şəkildə müraciət edib.
Bəli, mərəkə bundan sonra başlandı. Əvvəlcədən
Yazıçılar Birliyinə və şəxsən mənə
nə səbəbdənsə aqressiv münasibət bəsləyənlərə
müraciət etdilər və onlar da açdılar gül
ağızlarını. Vaxtilə bir uğurlu şeirinə
görə mənim də, Fikrət Qocanın də təriflədiyimiz
gənc şair deyir: "Musa Yaqub neyləməlidir, gəlib
otağında növbə gözləməli, sonra növbəsi
çatanda içəri keçməlidir, deməlidir ki, cənab
sədr, bağışlayın, gəldim deyim ki, halım
pisdir. Ayıb deyilmi? Deməyib,
indi demiş olsun, irəli durun, təşəbbüs göstərin.
Çünki bəlkə də Tanrı bizi elə
Şairə, Şeirə, Sözə görə
bağışladı".
Doğrudan
da ayıbdır! Ayıbdır ki, vaxtilə bir
uğurlu şeir yazmış gənc atası yerində
adamlara bu tonda öyüd-nəsihət verir. Tanrı kimisə bağışlamalı olsa,
birinci növbədə belə başından böyük
danışanların günahından keçməlidir.
Kim, haçan mənim qapımda növbəyə
durub? Kim haçan istəsə gəlib
keçir otağıma. Ya qanımı
qaraltmağa gəlir, ya nəsə qopartmağa, ya da hər
ikisinə. O ki qaldı əzizim Musaya, onun gəlməsi
vacib deyildi. İndi guya ona qahmar duranlar mənə
zəng edib məlumat verə bilməzdilərmi? Telefon ki, çoxdan icad olunub, indi üzə görə
canyananlıq göstərənlərin hansı biri bu barədə
mənə xəbər çatdırıb, konkret təklif
irəli sürüb? Yox, bunların dərdi
Musa deyil, nəyin bahasına olur-olsun, hər fürsətdən
istifadə edib Yazıçılar Birliyini ləkələməkdir.
Öz
dedikləriylə ürəkləri soyumadı, xəstə
Musa Yaqubun da adından (məhz adından, özündən
yox) bəyanat aldılar ki, guya şair belə deyib: Qorxdular. Anar bütün tədbirlərimdə iştirak
edibdirsə, bu işdə yox, qorxub. Dövlət
də kömək etmədi. Bütün xərcləri
özüm çəkmişəm.
İnanmadım ki, bu sözləri Musa deyib,
çünki o da yaxşı bilir ona münasibətimi, bir də
mən nədən qorxmalıyam axı? Qorxsaydım
Musa Yaqubu yüksək ada təqdim etməzdim. Mən Buynuz meşələrində ayılardan, bir
də şərə düşməkdən başqa heç
nədən qorxmuram.
Çox məmnunam ki, gözəl şair və namuslu
insan olan Musa Yaqub onun adından deyilən bu hədyanları təkzib
etdi.
Gənc yazıçı Ömər Xəyyam Buynuzda
Musayla görüşüb. Musa Anardan narazılıq
etməyib, "ümumiyyətlə, o bəyanatı
adımdan yazıblar" - deyib.
Bu məlumatda məni ən çox sevindirən o oldu
ki, Musanın səhhəti xeyli yaxşılaşıb. Dəyərli
şairimizə tezliklə tamamilə sağalmağı arzu
edirəm, kömək lazımsa, əlimizdən gələni
etməyə hazırıq. Bir xahişim də var: hər yetən
kəmfürsətə etibar edib söz söyləməsin. Bu, birinci dəfə deyil ki, şairin sözlərini
təhrif edib təşkilatımıza qarşı yönəldirlər
və Musa sonradan təkzib verməli olur.
Musa onu da deyir ki, öz hesabına müalicə olunub. Çox əcəb! Deməli, aldığı deputat təqaüdü
buna imkan verir. Mən də deputat təqaüdü
alıram və iki il bundan qabaq heç kəsə
bildirmədən, heç kəsdən yardım almadan öz
vəsaitimlə ağır ürək əməliyyatı
keçirdim. Gileylənmirəm də ki, niyə
mənim səhhətimlə heç kəs maraqlanmır, əksinə,
ölüm astanasından qayıdan ixtiyar yaşlı
adamı hər yuxudan kal duran, Allahın ver günü
qanını qaraltmağı, zəhərləməyi öz
vətəndaşlıq və ziyalılıq borcu sayır.
Musa Yaqubdan başqa, çox istedadlı şairəmiz
Sabirabada yaşayan Nisə Bəyim də ağır xəstədir. O da inciyir ki, ona yardım
etmirik. Telefonla soruşdum ki, nə kimi və nə
miqdarda yardım lazımdır. Deyəsən,
incidi. Mən heç kəsdən incimirəm
və qismətimi qəbul edirəm. Başqa müalicəyə
ehtiyacı olan yazıçılarımız da var. Allah
hamısına şəfa versin, Amma lətifəsi nə
Musaya, nə Nisə Bəyimə, nə də heç kəsə
gəlsin, xəstələrin müalicəsiylə
Yazıçılar Birliyinin rəhbərliyi yox,
poliklinikamız məşğul
olmalıdır. Yazıçılar Birliyinin rəhbərləri
bütün yazıçıların ev həkimi
deyillər ki, hər gün onlara baş çəkib qızdırmalarını
ölçsün, təzyiqlərini müəyyənləşdirsin,
nəbzini yoxlasın. Dünyanın hansı
ölkəsində yazıçı təşkilatı
üzvlərinin müalicəsiylə məşğul olur, mənzil
paylayır və mənzil növbəsi çatmayanların
hücumlarına məruz qalır?
Guya sovet quruluşunu yerli dibli inkar edənlər hələ
də sovet vaxtının şüuruyla yaşayırlar. Sovet
vaxtında böyük tirajlarla çap olunan kitabların
hesabına maddi cəhətdən çox zəngin Ədəbiyyat
Fondu vardı və bu fond yazıçılar
üçün evlər tikirdi. Sovet
dönəmində ancaq dövlət nəşriyyatları vardı
və nəşr olunacaq ədəbi əsərlərin
planlarını Yazıçılar İttifaqında
müzakirə və təsdiq edirdilər. Avtomobil almaq defisit olanda Yazıçılar
İttifaqı növbədə duranlara maşın verirdi.
İndi bunların heç biri yoxdur. Nə kitab çapı bizdən asılıdır,
nə avtomobili bizdən alırlar. Təbii ki,
Yazıçılar Birliyinin ev paylamaq imkanları da yoxdur. Buna
baxmayaraq, şəxsi xahişimizlə onlarla
yazıçı üçün mənzil ala bildik.
Müraciət etdik və Prezident bizə ev tikdirmək
üçün sahə ayırdı, orada ucalacaq binada
növbədə duran yazıçılar mənzil alacaqlar.
Yazıçı peşəsi elədir ki, səmərəli,
rahat şəraitdə işləmək üçün
müəyyən yaradıcılıq evləri
lazımdır. Sovet vaxtında özümüzün, yəni
Əbəbiyyat Fondunun hesabına Şüvəlanda
tikdirdiyimiz Yaradıcılıq evində öz təşəbbüsümüzlə
qaçqınları yerləşdirdik. İndi
qaçqınlarçün xüsusi şəhərciklər
salınıb və
qaçqınları ora köçürürlər. Yaradıcılıq evimiz təmir olunacaqdır.
Bundan başqa, Şabranda səfalı bir yerdə
yazıçılar, bəstəkarlar və rəssamlar
üçün yaradıcılıq şəhərciyinin
inşası başlanır. Hörmətli
Prezidentimizin ziyalılarla görüşündə
qaldırdığımız bütün bu məsələlər
Prezident tərəfindən müsbət qarşılandı
və lazımi tapşırıqlar verildi. Di gəl yenə
narazılıqlar, yenə iradlar, yenə tənqid: gərək
bunu yox, onu deyəydin, gərək bu məsələni yox, o
məsələni qaldıraydın. Belələrinin fikrincə,
hər hansı bir şairin, yazıçının fərdi problemini,
məsələn, fəxri ad məsələsini qaldırmaq
yazıçıların ümumi mənafeyinə xidmət
edəcək məsələlərdən - mənzil,
yaxud yaradıcılıq evi məsələlərindən
daha vacib imiş. Özü də bu məsələlərdən
tək yazıçılar danışsaydı, dərd
yarıydı. Ədəbiyyata dəxli
olmayan adamlar da başımıza ağıl qoyurlar. Hamı Yazıçılar Birliyinin işləriylə
məşğul olur, ölkənin ayrı dərdi-səri
yoxdur sanki. Hörmət bəslədiyim
deputatlardan biri də Milli Məclislə qaldırılmalı
məsələlərin məhz Prezidentin ziyalılarla
görüşündə qaldırılmasını
lazım bilir və qəribə bir şey deyir. Deyir ki, o iclasda kimsə atasının heykəlinin
qoyulmasını təklif edib. Mənim iştirak etdiyim
görüşdə Mirzə Cəlil Məmmədquluzadənin
və H.Z.Tağıyevin heykəllərinin qoyulması təklif
olundu və məncə, o iclasda nə Tağıyevin, nə
Mirzə Cəlilin oğulları iştirak edirdi...
Ümumiyyətlə, son vaxtlar bədbəxt Mirzə Cəlilin
bostanına daş atanlar çoxalıb. Sağlığından,
yaşadığı dövrdən bu günə qədər
qaragüruh kişinin yaxasından əl çəkmir ki,
çəkmir... Bu, Qaranlığın
İşıqdan qisas almasıdır. Cəhalətin
açıq şüura meydan oxumasıdır. Molla İbrahim Xəlillərin, Dərviş Məstəli
Şahların, Şeyx Nəsrullahların xortdayıb
qayıtmalarıdır. Mirzə Cəlil rəhmətlik
demişkən, "bəlkə də qaytardılar" cəhaləti,
avamlığı, xurafatı...
Xeyirli
işlər görmüş dəyərli kitablar nəşr
etmiş bir müəllif əfsus, mirzəcəlil fobiyaya aludə
olub yazır ki, Mirzə Cəlil millətçi ola bilməzdi, çünki erməni
dostları vardı. Əvvəla, mən bilmirəm
Mirzə Cəlilin hansı erməni dostları olub. Lap
tutalım Tiflis kimi çoxmillətli şəhərdə
ermənilər, ya gürcülərlə salam-kəlamı
da olub, bu bəyəm öz millətini sevməyə əngəldir?
Təki hamımız milləti xalqın
bağrından çıxmış Mirzə Cəlil kimi,
Sabir kimi yana-yana sevə bilək. Sovet vaxtı ermənilər
"Usta Zeynal" hekayəsində bir cümləyə
görə ("Ermənilər qorxaq bir millətdi,
padşahları da yoxdu") Moskvaya danos yazırdılar
ki, Cəlil Məmmədquluzadə qatı millətçidir,
faşistdir. İndi də özümüzkülər
yazırlar ki, ermənilərlə dostluq etdiyiyçün
Mirzə Cəlil millətçi ola bilməz.
Ermənilər bu sözlərlə tanış
olsalar (və yəqin ki, olacaqlar, çünki hər
sözümüzü diqqətlə izləyirlər) mütləq
müxtəlif dillərə tərcümə edib yayacaqlar ki,
ziyalısı belə düşünən millətlə biz
necə bir yerdə yaşaya bilərik?
Milləti sevmək millətin şəninə bəlağətli
tostlar demək deyil, bir-iki populist çıxışla xal
qazanmaq deyil, millətin dərdinə qalmaqdır, halına
yanmaqdır. Keçmişimizdə Koroğlu olubsa, Keçəl
Həmzə də olub. Ədəbiyyatımızda
ayıq başlı Kefli İskəndərlə
yan-yanaşı avamlıqdan faydalanan, nadanlıqdan bəhrələnən
Şeyx Nəsrullah da olub.
Həmin hörmətli deputat Ramiz Rövşənə
Xalq şairi adı verilməsi məsələsini
qaldırır. Sağ olsun! Yazıçılar Birliyinin fəaliyyətinə
maraq göstərənlər
kitablarımızı da oxusaydılar bilərdilər ki, Ramiz
Rövşənə Xalq şairi adı verilməsi haqda mən
hələ 2006-cı ildə Prezident İlham Əliyevə
müraciət etmişəm və bu müraciətim mənim
"Əsrin əsiri" kitabımda da dərc olunub
("Əsrin əsiri" Azərnəşr. 2010. səh. 560).
31 ildir
Yazıçılar təşkilatının rəhbəriyəm və ən azı otuz ildir
Birliyin işindən narazı olanların nədən
narazı qaldıqlarını bilmirəm. Təşkilatımızda
dəyişiklik olmalıdır deyənlərin hansı
konkret dəyişiklikləri təklif etdiklərini bir dəfə
də olsun eşitməmişəm. Bundan belə nəticə
çıxarıram ki, narazılıqların da,
yeniləşmə tərəfdarlarının açıq
demədikləri yeganə istək Sədr
kürsüsünü zəbt etməkdir. Çox
gözəl. Mən iki əlimlə
razı. Amma axı kürsü birdir, onu
arzulayanlar isə onlarladır. Bir kürsüyə on
adamın necə pərçim etmək olar, onda gərək
ya bir-birinin qucağında otursunlar, ya da bir-birinin boynuna minsinlər
ki, bu da iş prosesinə müəyyən çətinliklər
yarada bilər. Yaxşı, ona da razıyam ki,
bir nəfəri qoydular. Bir aydan sonra ondan
narazılıq başlanacaq, yeniləşmədən söhbət
gedəcək. Əgər hərənin
ayrı-ayrılıqda mənim otağıma gəlib
başqaları haqqında nələr dediklərini eşitsəydilər.
Mən o saat belə söhbətləri kəsirəm,
deyirəm çağırım o dediyin adamı, dediklərini
üzünə de.
Otuz bir il bundan əvvəl başqa rəhbərlərin
əlinin altında işləyən məşhur
yazıçı o vaxt nə bu təşkilatın işindən
narazı idi, nə də yeri gəldi gəlmədi dəyişikliklərdən
dəm vururdu. İndi öz xoşuyla Birlikdən
uzaqlaşandan sonra yenə dərdi-səri
Yazıçılar Birliyidir. Ona Mirzə
Cəlildən sual verirlər, dəxli olmadan
Yazıçılar Birliyininn ünvanına yalanlar
yağdırır. Beş-on gün diqqət çəkməkçün
Moskva jurnalında öz millətini ermənilərin
ayağına verən adam abrına qısılıb
susmaqdansa (hələ xalqından üzr istəməsini demirəm),
yenə də otuz il xaric oxuduğu köhnə ariyaları
yenidən oxuyur. Yazıçılar Birliyində
hərəkət yoxdur, təzələnməlidir deyir.
Yəqin hərəkəti və təzələnməli
bir vaxt rəhbərlik etdiyi "Yazıçı" nəşriyyatını
kor qoyduğu kimi, satdığı və
dağıtdığı tərzdə təsəvvür
edir. Keçməz o nömrə! Necə
ki, vaxtilə onun fitvasıyla "bayrağımızı
Yazıçılar Birliyinə sancacayıq" deyənlərin
xam xəyalları baş tutmadı.
Deyirlər ki, 20 yaşında qiyamçı
olmayanın qəlbi yoxdur, 40 yaşında qiyamçı
olanın ağlı. Sevinirəm ki, 20 yaşında qiyamçı
olanların çoxunun qırx və daha artıq yaşlarda
ağılları başlarına gəlib, dərk ediblər
ki, Yazıçılar Birliyinə hədyan yağdırmaqla
heç nəyə nail ola bilməyəcəklər, əksinə,
bu təşkilata doğma münasibət bəsləsələr,
onun tədbirlərində fəal iştirak etsələr, ədəbi
orqanlarında gen-bol çap olunsalar, bu, ancaq xeyirlərinə
olar. Burdakı həqiqi vəziyyəti və
münasibəti görəndə daha təxribatçılara
inanmazlar. İnanmazlar ki, kimsə hansı
səbəbdənsə işdən
çıxarılıbsa, bunu Anar edib. Kimsə
TV kanallarından uzaqlaşdırılıbsa, bu, Anarın
işidir. Bu kimi şayiələr təxribatçıların
qərəzli yalanlarıdır. Və o da həqiqətdir
ki, Yazıçılar Birliyinin tarixində heç bir vaxt
cavanlara bu qədər əlverişli şərait
yaradılmayıb, bu qədər imkanlar verilməyib, məsul
vəzifələrə irəli çəkilməyib (Birliyin
katibləri, qəzet və jurnal redaktorları, Tərcümə
Mərkəzinin sədri, seksiya rəhbərləri..,
Mükafatlar, kitablarının nəşri və təqdimatı,
xarici səfərlər və s. də öz yerində. Qabaqlar yaşlı adamların redaktə etdikləri
"Ulduz" jurnalı indi tamamilə cavanların
ixtiyarına verilmişdir. İnsafı
olanlar bunları inkar edə bilməz. Katiblərin
cavanlar olmasını şübhə altına alanlara bildirmək
istəyirəm ki, Çingiz Abdullayev də, rəhmətlik
Arif Əmrahoğlu da, Rəşad Məcid də katib
seçiləndə çox gənc idilər. İllər
keçdikcə cavanlar da yaşlaşır və onlarla
yanaşı, İlqar Fəhmi kimi daha gənc yazıçılar katib seçilir. Bu, həyatın qanunu, dinamikası və sözdə
yox, həqiqi yeniləşməsidir.
Elə bu
geniş yazını yazıb ürəyimi
boşaltmağımın bir səbəbi də gənc
şair Şəhriyar del Geraniylə qiyabi
söz duelimiz oldu.
Şəhriyarın
bir neçə gün bundan qabaq və bir il bundan əvvəl
yazdığı yazıları diqqətlə
oxudum. Musa Yaqubla bağlı birinci
yazısından başlayım. "Sabah
Ramiz Rövşən də eyni duruma düşsə, Anar yenə
qorxusundan müraciət etməyəcək heç bir yerə.
Bu qorxunun adı həm də söhbəti bilməməkdi
(hansı söhbətdən söhbət getdiyini anlaya bilmədim
- A), nədən ki, Anar şeir də bilmir, şairi də
tanımır. Tam səmimi deyirəm,
Anardan soruşun adı çəkilən şairlərin
heç birini həqiqi əyarla dəyərəndirə bilməyəcək,
tanımayacaq. Bir bilsəniz bu amansız
suallar - az-çox heysiyyəti olan adamları necə didib
dağıdır".
Doğrudan da, az-çox heysiyyəti olanlar da, şeiri zərgər
meyarlarıyla ölçənlər də, bir misqal
insafı olanlar da bu sözlərin nə qədər ədalətsiz
olduğunu dərk edərlər. Ən yumşaq ifadələri
seçməyə çalışıram. Bir az əvvəl hələ on üç il
bundan öncə, yəni 2006-cı ildə Ramiz Rövşəni
Xalq şairi adına təqdim etməyimi və bu təqdimatın
mətnini kitabımda da dərc etdiyimi yazmışdım. Yəqin bunu "qorxduğum" üçün
etmişdim. Kimdən? Heç
nədən xəbəri olmadan məni şərləyənlərdən.
Əyyarını bilmədiyim Ramiz haqqında
yazdığım məqalalər Bakıda və mənim təşəbbüsümlə
Türkiyədə çıxan kitabında nəşr olunub.
"Qorxa-qorxa" Ramizə etdiyim başqa bir
yaxşılıqdan mənim danışmağım
yaxşı düşməz, indi Türkiyədədir, gələr,
oxuyar, lazım bilsə, məsələyə aydınlıq
gətirər.
İndi gələk mənim şairi və şeiri bilməməyimə. Əlbəttə,
düz deyir. Mənim şeirdən nə başım
çıxır, şairlərdən kimin əyaranı bilirəm
ki?.. Doğrudur, Bakıda iki cildlik "Min
beş yüz ilin oğuz şeiri" antologiyasını,
Türkiyədə "Min ilin yüz şairi"
antologiyasını tərtib etmişəm, ilk dəfə Səməd
Mənsurun şeirlərini toplayıb çap etmişəm,
Nizami, Mövlanə, Yunis Əmrə, Nəsimi, Xətai,
Füzuli, Vaqif, Aşıq Ələsgər, Sabir, Hadi, Cavid,
Cavad, Səməd Vurğun, Müşfiq, Şəhriyar, Bəxtiyar
Vahabzadə, Qabil, Əli Kərim, Məmməd Araz, Xəlil
Rza, Cabir Novruz, Fikrət Sadıq, Fikrət Qoca, Musa Yaqub, Vaqif
Səmədoğlu, Nüsrət Kəsəmənli, Sabir
Rüstəmxanlı və neçə-neçə Azərbaycan
şairi, habelə F.H.Dağlarca, Orxan Vəli, Ataol Bəhramoğlu,
Oljas Süleymenov, Mayakovski haqqında Azərbaycan, Türkiyə,
Moskva mətbuatında böyük esselərim
çıxıb, Nazım Hikmət və müasirləri barədə
min səhifəlik "Kərəm kimi" kitabım
Bakıda və Ankarada nəşr olunub, rus və dünya ədəbiyyatından
yüzdən artıq şairin şeirlərini
çevirmişəm, amma bütün bunların nə dəxli
var ki, mən nə şeir bilirəm, nə şair.
İndi
keçirəm Şəhriyarın başqa açıqlamasına və
bir il bundan qabaq yazdığı mətninə. Mənə ünvanladığı
"açıq məktub"da yazır ki,
Yazıçılar Birliyi Mətbuat xidmətinin məlumatını
oxuyanda gülümsəyib, daha əvvəl
yazmışdı ki, bu mətni oxuyanda əti
tökülüb. Aydın olmur, əti
töküldüyü üçün gülümsəyib,
ya gülümsədiyi üçün əti
tökülüb. Yaxşı, bu Şəhriyarın
dediyi kimi Okey.
Bundan
sonra Şəhriyar ağsaqqal kimi mənə öyüd-nəsihət
verir: "Daha bir təklifim var, çox istərdim, tənqidlərə
qarşı cavab ritorikanızı dəyişəsiniz.
Çox nimdaş təsir bağışlayır, Mən
deyirəm: Anar nə şairi tanıyır, nə da
şeiri" - ertəsi gün açıqlama verirsiniz ki,
"Şəhriyar del Gerani kimdir? Mən onu tanımıram". Bəs mən nə deyirəm".
Bir dəqiqə!
Sayın Erdoğan demiş, van minut! Mənə Sizin ilk bəyanatınızı
gətirəndə del Gerani
soyadınız (ya qəbul etdiyiniz təxəllüs) mənə
italyan familini xatırlatdı və odur ki, bu kimdir, nə millətdir
deyə soruşdum. Sonra izah etdilər və mən əlbəttə,
Sizi xatırladım, amma lap tutalım fərz edək ki, mən
Şəhriya del Gerani adlı şairi
tanımıram, bu, "Anar nə bilir şair nədir,
şeir nədir?" (Azərbaycan dilində bu
cümlə bu şəkildə daha səlis səslənərdi)
deməyə Sizə haqq verirmi? Yaxşı,
razıyam, buna vicdan defisiti deməyək, ayrı bir ad tapaq, məsələn,
"nimdaş ritorika".
Belə
bir ritorik cümləniz də mənə maraqlı gəldi:
"Əziz qələm dostumuz Anar bəy, yubiley-mubiley kimi tədbirlər
sənin kimi ("sənin" kimi ha!) adamlar
üçün ciddi ola bilər. Musanın məqamından
isə o tövr təpələr bilmərrə
görünmür".
Əziz qələm
dostumuz Şəhriyar, axı bu sözləriniz (Sizinlə
bruderşaft içmədiyimiz üçün "sən"
yox, "siz" deyirəm) Musa Yaqubun Bakıda və
İsmayıllıda keçirdiyimiz təntənəli
yubileyləriylə bilmərrə düz gəlmir, hansı təpədən,
ya dərədən baxırsan, bax. Doğrudan da "mənim kimi adamlar üçün
yubiley-mubiley" o qədər ciddidir, heç vaxt geniş
yubileylərimi keçirmirəm və bütün israrlı
təkidlərə baxmayaraq, 80 illiyimi də Bakıda keçirmədim. Bu
dedikləriniz də şübhəsiz, vicdan defisiti deyil, sadəcə,
ritorikadır.
Axı niyə bizi bir-birimizə qarşı qoyursunuz,
qan çıxmayan yerdən qaşıyıb qan
çıxardırsınız, bizi bir-birimizə rəqib etmək
istəyirsiniz.
Bəyəm kiminsə heyranı olmaq
başqasına qənim kəsilməkdir? Hamımız,
Ramiz də, Musa da, pardon, mən də, eyni ədəbiyyatın,
eyni dilin əsgərləriyik. Siyasi
baxışlarımız fərqli ola bilər,
amma birini qaldırmaqçün digərini yıxmaq mütləqdir?
Yazırsınız:
"Xahiş edirəm bir az sayğılı olaq. Trendlər çoxdan dəyişib. Yeniləşmək isə
görünür, sizin üçün artıq gecdir".
Nəyin kiminçünsə gec, kiminçünsə
tez olduğunu müəyyənləşdirməyi zamanın
ixtiyarına buraxaq.
Amma çox, çox üzr istəyirəm, trendlər
də, brendlər də dəyişə bilər, amma əxlaq
ölçüləri, böyük-kiçik münasibətləri,
mərifət, qanacaq və etika qaydaları, məncə, fəsildən-fəsilə
dəyişməməlidir.
"Təklif edirəm bir-birimizə hörmətlə
yanaşaq" deyirsiniz. Yuxarıda gətirdiyim cümlələriniz
məhz bu sayaq hörmətlə yanaşmanın bariz örnəkləridir,
deyilmi? Deyirsiniz ki, sizin iradlarınıza mətbuat
xidmətinin cavabı "80 il qabaq "Kommunist" qəzetində
çap edilsəydi, gecə qara "Villis" qapımı
döyərdi".
Maşın qapını döyərdi? Okey! Olsun! Amma bir balaca
yadınıza salım ki, 50 il bundan qabaq "Ağ liman"
povestim haqqında "Kommunist" qəzetində dərc
olunmuş siyasi danosdan sonra "qara Villis"in mənim
"qapımı döyməsi" daha real ehtimal idi.
Yazırsınız:
"Mənim sizə hörmətim və rəğbətim əvvəlki
yerində qalır. Bunları isə bəzi mətləblər
aydın olsun deyə yazmalıydım". Səmimiyyətinizə inanmaq istəyirəm və
80 illiyimdə yazdığınız mətnə görə
Sizə təşəkkür edirəm. Amma bəzi mətləblər
aydın olsun deyə mən də bəzi şeyləri dəqiqləşdirməliyəm.
Yazırsınız
ki, "Çox yaxşı bilirəm yaşaya-yaşaya 82 ili geridə
qoymuş bir insanın daşlaşmış qənaətləri
var. Və o mamır basmış qənaətləri bir məktubda
dəyişmək qeyri-mümkündür".
Mənim daşlaşmış, mamır basmış,
üstünə torpaq tökülmüş, torpağın
üstündə otlar bitmiş qənaətlərimi nə
bir məktubla, nə on cild kitabla dəyişmək olar,
çünki bu qənaətlərimə uzun
ömrümün təcrübəsiylə gəlmişəm
və onlara həyatım boyu sadiq olmuşam. Bu qənaətlər
çox sadədir: Heç bir vaxt inandığının əksinə
getmə, yaxşılığa qarşı nankor olma,
heç kəsə paxıllıq etmə, ürəyində
kin saxlama, kin ürəyi çürüdür, yaman günlərində
dostlarından üz döndərmə, heç kəsi darda qoyma,
böyük kiçiyin yerini bil, cavanları hamam suyuyla dost
tutma, onlara real əməllərlə kömək elə,
onları anlamağa çalış ki, onlar da səni
anlasınlar, yaşlıların hörmətini saxla. Qocalar cavan olublar və cavanlığın nə
olduğunu bilirlər, cavanlar hələ qocalmayıblar və
qocalanda hansı saymazyanalıqla rastlaşacaqlarından bixəbərdirlər
və sairə və i.a. Hamısını sadalasam, uzun olar.
Bir də son söz. Mətninizin sonunda "piştaxtabaş tupoylar"dan yazırsınız. Doğrusu, əvvəl bunun nə demək olduğunu başa düşmədim. Sonra xatırladım ki, mənim romanımdakı bir yeri yada salırsınız. Sevindim Siz və sizin kimi bir sıra cavanlar nə qədər məndən narazı qalsanız da, nə qədər tikanlı atmacalar atsanız da, nə qədər məni başqalarının ayağına versəniz də, hər halda əsərlərim yaddaşınızda və deməli, qəlbinizin içində yaşayır. Bu yerdə bir başqa "anarşünas" da yadıma düşdü. Nədən yazır-yazsın, mütləq mənim barəmdə səfeh bir söz deməlidir. Yazıdan-yazıya ən çox təkrar etdiyi cümlə isə "Tələsmə Zaur"dur. Gör bu yazığa həmin sözlər necə dərin təsir bağışlayıb ki, ömrü boyu onları unuda bilmir. Nə isə...
Sayğı və salamlarımla.
9-10 aprel 2019
ANAR
Xalq
yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar
Birliyinin sədri
525-ci qəzet.- 2019.-
12 aprel.- S.8-9.