"Su sərgisi"ndə olanlar
Sərdar
Aminin "Su sərgisi"
romanı haqqında
Ölümü tərəddüdlü keçirmək,
ölümdən sonra
təbiətə yenidən
qovuşmaq (əslində,
yenidən ölmək),
insanın içindəki
tədirginliklər və
insanın mənəvi
cavabdehliyi haqqında
roman oxuyarkən mövcud
olduğumuz kainatla, mövcudluğumuzla ruhumuzun
arasındakı yolu tez-tələsik olsa da, keçib getməliyik. Niyə? Sonu heç olmasa
uzaqdan görmək üçün. Ruhumuzun nə
qədər azad olacağını bilmək,
həm də onun nələrə qadir olduğunu izləmək üçün.
Özümüzü bu dərin və tünd harmoniyada axtarmaq üçün. Saatın əqrəblərindən
tək əllə sallaşıb o biri ilə cibimizdəki ən sonuncu keçmişi eşələmək
üçün. Ölüm yaşamaq
haqqında düşünülmüş
ən gözəl hədədir.
"Su sərgisi" insanın bu dünyadakı vəzifəsini
və yaşamaqla ölmək arasında keçirdiyi ruhi zamanı danışan romandır. Sürreal başlanğıc və pritçavari sonluq oxucunu yormamaq üçün yaxşı düşünülmüş
variant olsa da, bəzi nüanslar romanın gedişatında
itir, bədii həllini tapmır. Bunlar haqqında bir neçə abzas sonra.
Roman oxucunu ilk səhifələrdən
sürreal bir şəhərə salır. Xəzərin adı qeyd edilməsə,
əsərin sonuna qədər hadisələrin
Bakıdan başladığını
bilməyəcəkdik. Yazıçı Bakının min illik sirli, magik
mühitinə ötəri
nəzər salıb,
romanın sirli qatına qələmucu işarə etsə də, bu tələsik
cəhdi uğurlu olub. Tez-tez keçmişi (bəlkə
də gələcəyi)
gözlərinin önünə
gətirən və həmin andaca özünü o keçmişdə
(gələcəkdə) tapan
gənc bizi mistik atmosferə salır.
Düşüncələrimizin əsiri olduğumuzu dayanmadan bizə xatırladan təhkiyəçi
romanın sonunda buddist bir qoca
ilə ölümlə
üz-üzə qalmış
gəncin dialoqlarında
daha fəlsəfi bir dünyagörüşünü
qarşımıza sərir. İnsan beyninin
içində mövcuddur
və bu mövcudluq onu kainatın bir parçası edir. Təkcə yaşadıqlarımızla deyil,
düşünüb xəyal
etdiklərimizlə də
həyatın mərkəzində
biz olmayan nöqtələrinin
də bir parçası oluruq.
Kainat adlı tabloya öz rəngimizi qatmaq azadlığını
bizə təbiət verib və romanın
baş qəhrəmanı
bunu həyatının
son bir neçə günündə öyrənir.
İlk sərgi
Xəzərdən başlayır. Ölümünə saatlar qalmış oğlanın sevgilisi (ya da sevgilisi
olacaq) Sona ilə Xəzərə baxıb öz hekayələrini yarı səmimi, yarı uydurma danışmaları
artıq əsərin
əsas məzmununu aydınladır. Natamamlıq kompleksinin
içindəki gənclər
özlərini ölümə
hazır edirlər və bunun üçün
ən yaxşı yolu seçiblər.
Müəllif cəmiyyətdəki insanların nihilist mövqeyini,
fərdi problemlərini
və artıq heç bir təhlükənin onları
həyəcanlandırmadığını
çatdırır. Romandakı bütün
obrazlar kədər hissinə doyub və ümid etmək üçün gecdir.
Magik bir aləmin içindən
real bir müharibəyə
düşürük. Suriya, baş verən müharibələr, qaçqınlar...
Əslində, təkcə qəhrəmanımızın
deyil, həm də insanlığın
yaralanması Suriya səhnələrində var. Qaçqınların
danışdığı həyat hekayələri kifayət qədər realdır və bizim də inandığımız
hadisələr romana
real üzlük çəkir.
Yazıçının həyat və
təxəyyül arasındakı
əlaqəsi müəyyən
qədər hekayənin
bir neçə hissəsində dodağı
çapıq suriyalı
uşağın xatırlanması
ilə özünü
göstərir. Amma
yenə də ümid var. Keçmişdəki
hadisələr gələcəkdə
təkrarlanır, amma
hər dəfə başqa nəticələrlə
tanış oluruq. Əsərin sonunda artıq
dünyaya gəlmiş
uşaq "həyat davam edir" mesajını verir.
Romanı təkcə insanın özünü düşüncələrində
axtarması ilə magikrealist nümunə hesab etmək olmaz. Yazıçı heykələ çevrilən
qəhrəmanını eşşək
vasitəsi ilə həyata qaytarır.
Eşşəklə dialoq isə
obrazın keçmişi
xatırladıqları kimidir.
Dialoqun sonunda qarşı tərəfin eşşək
yox, maral olması bizi düşündürür. Müəllif xilas edənin yalnız ali varlıq
olduğunu xatırladır.
Romanda eşşək
və maral ictimai qatda ibtidai
və ali
mövhumları təmsil
edir.
Yazının başlanğıcında yarımçıq
qoyduğumuz cümləyə
gələk. Roman öz
kulminasiya nöqtəsinə,
həm də əsas ideyasına, məğzinə dağda
buddist bir qocanın söhbətlərində
çatır. Yeddi çay
keçərək qocaya
yetişən qəhrəmanımız
həyatın təbii
halını burada tapır. Çayların sayı da səmaviliyə, müqəddəsliyə,
əbədiliyə işarədir.
Burada ölümlə həyatın
fərqi yoxdur. Burada insan əbədi bir ruhun təmsilçisidir
və onun bir hissəsidir. Yaşamaq insanı maddiliyə sürükləməməli, onun
mənəvi ehtiyaclarını
unutdurmamalıdır. Fikirlər bizə kainatdan gəlir və biz onları maddi bir vasitəyə, əşyaya - kağız
parçalarındakı, kompüterlərdəki
mətnlərə çevirəndə
o, öz sehrini itirir. Və ya bizim gücümüz o fikri mətnə çevirməyə
çatmır. Daxilimizdəki narahatlıqdan arınmaq, özümüzü tamamilə
gəldiyimiz yerə təslim etmək yaşamağın birinci qanunudur.
Müasir dünyanın bəlasına
çevrilən bir xəstəliklə mübarizəni
buraxıb hər şeyi qəbul edən anda qarşısına çıxan
ümid qəhrəmanı
yaşamaq barədə
düşünməyə məcbur edir. O, indi ölümlə yaşamaq
arasındakı körpüdədir.
Milyon il
yaşı olan sual indi də
onun qarşısında
dayanıb. Dünyada nəyə görə
var olduğumuz, bundan sonra nə
yaşayacağımız, nəyə çevriləcəyimiz
artıq onu da düşündürür.
Həm də övladına çatmaq, onu görmək arzusu da qaranlıqdan sonrakı mütləq sabaha inandırır bizi. Nə qədər pessimist notlarla başlasa da, sona doğru
bir işıq yandırır hekayə.
İnsanın maddi ehtiyaclarına vurğunluğunu, həm də ondan qurtulmaq
istəyini yazıçı
bir neçə dəfə Tolstoyun "Sergi ata" hekayəsini xatırlmaqla yadımıza salır. Məşhur ədibin məlum hekayəsində də mövzu insanın daxili dünyası ilə onun mövcud
olduğu mühit arasındakı müharibədən
danışılır.
Çaydan sonra növbəti sərgini şəlalənin
yanında açır
müəllif. Burada qəhrəmanımız üçün qoca artıq maraqlı və həyəcanlı deyil. Çünki o özü kainatın
ruhuna qarışa - özünü təmizləyə
bilib. Sonluğun çayda üzən
səməni və məktubla bitməsi oxucunun finalı özünün düşünməsinə
yardım edir.
Romanın dili bəzi hissələrdə kifayət
qədər bədii olsa da, bəzi
yerlərdə yazıçının
tələsdiyini hiss edirik. Fikirlərin üzərindən
tez keçən müəllifə əsərin
sonluğu maraqlıdır.
Bəzi nüanslarda kifayət qədər təfərrüatların
verilməsi hekayənin
sehrini pozur. Magikrealist atmosfer real hadisələrin
xatırlanması ilə
pozulur. Müəllifin keçidləri bir qədər zəif alınır, oxucu əlaqəni özü müəyyən
etməli olur. Romanın əvvəlində ortaya atılan pərdəarxası
erməni obrazı da, suriyalılar da, orada baş
verən hadisələr
də havadan asılı qalıb.
Romanın sonluğu alınıb.
Ancaq təhkiyəçinin əsərin
əvvəlində qeyd
etdiyi hadisələrin
çoxu finalla bağlanmır. Bu keçidlərdəki tələskənliyin
bədəlidir, bəlkə.
Sərdar Aminin "Su sərgisi"
romanını müasir
nəsrin uğurlu nümunəsi hesab etmək olar. Ən əsası ona görə ki, şablonlardan qaçan yazıçı yeni, az işlənmiş
mövzu ilə də oxucunun diqqətini çəkə
bilib.
Ölüm və həyat
arasında qalan obrazların taleyi həmişə oxucunu
həyəcanlandırıb. Yazıçı bu yolu öncədən
görməyə cəhd edir və onu yazır. Bu cür romanlar ədəbiyyat
tarixi üçün
həm də intertekstual mətn kimi maraqlıdır. Mifologiya
elementlərini yenidən simvollaşdıraraq gələcəyə
ötürmək bədii mətn üçün
çağdaş dövrün
əsas ideyasıdır. Sərdar Amin uzaq şərq marnomentlərini, fəlsəfəsini
bədii elementlərlə dekonstruksiya edib o mətnləri bizlər
üçün əlçatan edib.
Rəvan
CAVİD
525-ci qəzet.- 2019.- 13 aprel.- S.12.