Milli mətbuatın aktuallığını itirməyən problemləri

Əhməd bəy Ağaoğlu-150

Əhməd Ağaoğlunun aşağıda Azərbaycan türkcəsinə tərcümədə "525-ci qəzet"in oxucularına təqdim etdiyim "Şərqi-rus" qəzetinin ünvanına bir neçə söz" adlı məqaləsi ("Kaspi", 22 aprel 1903, № 88) və onun ədəbi-ictimai mühitdə yaratdığı əks-səda ilə bağlı "Üç aqilin davası" adlı araşdırmamda ətraflı bəhs açdığımdan burada əlavə təfərrüata ehtiyac görmürəm.

Məhəmməd ağa Şahtaxtinskinin (1865-1930) naşirliyi və redaktorluğu ilə 1903-cü ilin martın 30-da Tiflisdə XX yüzilliyin ilk ana dilli mətbuat orqanının - "Şərqi-rus" qəzetinin nəşrə başlaması milli ruhlu ziyalıların bəziləri kimi naəlaclıq ucbatından doğma xalqına rus dilində xitab etmək məcburiyyətində qalan Əhməd bəy Ağayev (Ağaoğlu) üçün də həyatının xoş hadisəsinə çevrilmişdi. Parisdən vətənə dönəndən az sonra özü də ana dilində qəzet nəşr etmək istəyən, lakin Peterburq Senzura Komitəsindən lazımi icazə ala bilməyən Əhməd bəy bu xəbərə bəlkə də hamıdan çox sevinmişdi. Yeni nəşrin tezliklə milli mədəni-mənəvi fikrin başlıca tribunasına çevriləcəyini düşünmüşdü. Lakin aradan az keçməmiş bu zənnində yanıldığını anlamışdı. Çünki "Şərqi-rus" ayrı-ayrı istisnaları çıxmaq şərti ilə bütünlükdə bəslənən ümidləri doğrultmamışdı.

Belə şəraitdə ilk etiraz səsini ucaldan Əhməd bəy olmuşdu. Tutduğu dəsti-xəttin "Şərqi-rus"u mütləq uğursuzluğa gətirib çıxaracağını qəzetin bir neçə sayı ortaya qoyulandan sonra bildirmişdi. Lakin Məhəmməd ağa Şahtaxtinski onun milli düşüncyə bağlılıq və peşəkarlıq prinsiplərindən çıxış edərək irəli sürdüyü obyektiv fikirlərə az qala şəxsi düşmənçilik kimi yanaşaraq həmkarına bir qədər də donos təsiri bağışlayan təhqiramiz tərzdə cavab vermişdi.

Sərt üslubda, acı və istehzalı dillə yazmağı Şahtaxtinskidən heç də pis bacarmayan Əhməd bəy "Kaspi"nin növbəti saylarından birində "Şərqi-rusa" son sözüm" adlı məqalə çap etdirmiş və bununla da birtərəfli qaydada gərəksiz mübahisəyə son qoymuşdu.

Doğrudur, sonradan Məhəmməd ağa ilə barışmışdılar. Hətta "Şərqi-rus" redaksiyasını Tiflisdən Bakıya köçürüb Ə.Topçubaşovun naşirliyi, M.Şahtaxtinski və Ə.Ağayevin (Ə.Ağaoğlu) birgə redaktorluğu ilə nəşrinə davam etdirməklə bağlı razılıq əldə olunmuşdu. Lakin 1904-cü ilə "Həyat" qəzetinin nəşrinə icazə alınması "Şərqi-rus" brendinə olan ehtiyacı aradan qaldırmışdı.

Tarixi nüanslar öz yerində. Zənnimcə, Əhməd bəyin məqaləsi mətbuatın məqsədinə, istiqamət və vəzifələrinə münasibət baxımından bu gün də aktuallığını qoruyub saxlayır. Çünki günümüzdə də sadəcə naşirinin (oxu, sponsorunun!), yaxud redaktorunun reklamına xidmət edən, təsadüfi adamlara ünvanlanan, oxucuya heç bir faydalı informasiya, yüksək fikir və hiss aşılamayan kifayət qədər çığırğan nəşrlər (xüsusən də elektron media sahəsində) mövcuddur. Və şübhəsiz, onları da ötən əsrin başlanğıcında cəmiyyətin rəyini saya salmayaraq milli tribunaya çevrilməyi istəməyən, yaxud bacarmayan "Şərqi-rus"un aqibəti gözləyir.

Vilayət QULİYEV

525-ci qəzet.- 2019.- 17 avqust.- S.8.