"Azərbaycan-Çin əlaqələri sıçrayışla inkişaf edib"

Aqşin Əliyev: "Çinli Azərbaycanşünaslar Yetişdirmək İstəyirik"

Müsahibimiz - Çin Xalq Respublikasında yaşayan azərbaycanlı alim Aqşin Əliyev 1983-cü ildə Neftçala rayonunda doğulub. Orada 3 nömrəli məktəbi bitirib, 2000-ci ildə Azərbaycan Dillər Universitetinə daxil olub.

İngilis dili və regionşünaslıq ixtisasında bir il oxuduqdan sonra Çin Xalq Respublikasında təhsil üçün təqaüd qazanıb.

2001-ci ildən 2016-cı ilə kimi Çində təhsil alıb. Hazırda filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Pekin Xarici Dillər Universiteti Asiya-Afrika fakültəsinin Azərbaycan dili kafedrasının yaradıcısı və müdiridir.

Çin Sosial Elmlər Akademiyasının (ÇSEA) Çin mədəniyyəti üzrə tədqiqatlar mərkəzində dəvətli alim kimi də fəaliyyət göstərir.

- Aqşin müəllim, necə oldu ki, yollar sizi Çinə apardı?

- Yəqin ki, sırf təsadüfən. O illərdə Çində oxumaq çoxları kimi, mənim də ağlıma gəlməzdi. Çinə qəbul elan olunarkən düşünmədən sənədlərimi verdim. Məqsədim xaricdə oxumaq idi. İxtisasımı dəyişmədim, amma istiqamətimi dəyişdim: ingilis dilini Çin dilinə dəyişdim.

- Çindəki ilk vaxtlar maraqlıdır. Necə adaptasiya oldunuz?

- Düşünürəm ki, ətraf mühitdən çox şey asılıdır. Harda təhsil almağının fərqi yoxdur. Çindəki ətraf mühitim mənim sürətlə adaptasiya olmağıma təsir elədi. Adətən, Çində dünyanın bütün ölkələrindən gəlmiş əcnəbilər bir yerdə təhsil alırlar. Və bu 200-dən artıq ölkədən gəlmiş tələbə 200-dən çox mədəniyyət deməkdir. Çin kimi qədim bir mədəniyyətə sahib ölkədə yaşayırıq. Onu da öyrənirik. Nəticədə hər kəsdən yeni bir şey öyrənirsən və öz milli adət-ənənəni, ölkənə xas xüsusiyyətləri də çatdırmağa çalışırsan. Beləcə qarşılıqlı təmas yaranır və bu da adaptasiyaya çox kömək edir. Mənim heç yadıma gəlmir ki, nə zaman öyrəşdim ora. Elə bilirəm, ilk getdiyim gündən öyrəşmişəm.

- İlk illərdə müşahidələriniz nələr oldu? Azərbaycanla müqayisə edirdinizmi?

- İlk növbədə hamı kimi mənim də Çinlə bağlı gözləntilərim fərqli idi. Şanxay şəhərində təhsil almışam. Şanxay dünyanın ən böyük beynəlmiləl şəhərlərindən biridir. Mənim orda ilk gördüyüm sürətli inkişaf oldu. Xüsusən bu inkişaf Şanxay kimi böyük şəhərdə daha tez nəzərə çarpırdı. Azərbaycana qalanda, tanıyan demək olar ki, yox idi. Ancaq yüksək savada malik ziyalı şəxslər ölkəmiz haqqında ümumi biliklərə sahib idilər. Amma artıq 20 ilə yaxın zaman keçib və ölkəmiz dünyada sürətlə tanınmağa başlayıb, öz inkişafı ilə diqqətləri üzərinə çəkib. Eləcə də Çinlə əlaqələri sıçrayışla inkişaf edib. Fərqlərə gəlsək, iki ölkə arasında bütün sahələrdə fərqlər var. Adətlərdə, insanların həyat tərzlərində yaşayışında və sair fərqlər var. Amma oxşarlıqlar da yox deyil. Çinlilər də qonaqpərvər, adətlərinə sahib çıxan, gülərüz, zəhmətkeş, mühafizəkar millətdir. Düşünürəm ki, bunlar bizi yaxınlaşdıran xüsusiyyətlərdir. Necə olsa da, şərqliyik və Şərq ünsürləri ikimizdə də özünü göstərir.

- Sonra isə vətənə qayıtmadınız...

- Xeyr, yalnız tətillərdə (gülürük). Düşündüm ki, orada Azərbaycan üçün daha xeyirli işlərlə məşğul olacağam.

- Təhsiliniz necə oldu?

- 4 il bakalavr, 3 il magistr, 5 il doktorantura, 3 il post-doktorantura. Magistrda oxuyarkən artıq işləyirdim. Əsas işlərim elm sahələrində olub. Tərcüməçi işləmişəm, məktəblərdə dərs demişəm, hazırda da universitetdə çalışıram.

- Orada Azərbaycan dili kafedrası ehtiyacı hardan yarandı?

- 2013-cü ildə Çinin prezidenti Si Cinpin qədim İpək yolunun bərpasıyla bağlı təşəbbüs irəli sürdü. "Bir kəmər bir yol" adlanan bu təşəbbüs təkcə ticari-iqtisadi sahəni əhatə etmirdi, eyni zamanda mədəni-humanitar, elm sahəsindəki əlaqələri gücləndirməyi özündə ehtiva edir. Bu da Qədim İpək Yolunun üzərində yerləşən altmışdan çox ölkəni əhatə edir. Onlardan biri də Azərbaycandır. Bu, sırf Çin dövlətinin təşəbbüsüdür. Məni də mütəxəssis kimi dəvət etdilər ki, bu kafedranı yaradım.

- Necə fəaliyyət göstərirsiniz?

- 2017-ci ilin fevralın 28-dən ilk dəfə olaraq bütün Çində Azərbaycan dili üçüncü dil kimi tədris olunmağa başladı. Tələbələr bu fənni azad seçim əsasında öyrənirdilər. Üç semestr Azərbaycan dili tədris olundu. Hər semestr demək olar ki, əsasən çinlilərdən ibarət 20-22 tələbə bu fənni seçirdi. Amma xarici tələbələr də vardı. 2018-ci ildə Çində ümumrespublika qəbul imtahanı ilə Azərbaycan dili ixtisasına qəbul elan olundu və 10 çinli tələbə buraya qəbul oldu. Onların bakalavr təhsili Azərbaycan dilində olacaq ki, bu da Çində ilk hadisədir. Hətta nəinki Çində, Asiya məkanında birinci hadisədir. Azərbaycanın elm, təhsil, dövlət adamları tez-tez universitetimizi ziyarət edir, bütün universitet tələbələri üçün mühazirələr oxuyur, tələbələrimlə fikir mübadiləsi aparırlar. Bu xüsusda mən Azərbaycanın Çindəki səfiri cənab Əkrəm Zeynallının dəstəyini xüsusi olaraq vurğulamaq istərdim.

- Çinlə Azərbaycanın indiki əlaqələrini necə qiymətləndirərdiniz?

- Son bir neçə ildə Azərbaycan Prezidentinin Çinə 3 səfəri olub ki, biri dövlət, ikisi işgüzar xarakterlidir. Bundan əlavə də yüksək səviyyəli çoxlu səfərlər olur. Bütün bunlar iki ölkə arasında təkcə iqtisadi, siyasi, ticari əlaqələrin yox, humanitar əlaqələrin də intensivləşməsinə təsir göstərir. Özüm də tərkib hissəsi olduğumdan, əlbəttə, təhsil və elm sahəsindəki əlaqələri daha aydın görürəm. Müqayisə olunmaz dərəcədə əlaqələr sürətlə inkişaf edib. Səfirliyimizin də apardığı məqsədyönlü iş nəticəsində humanitar sahədə də əlaqələr genişlənib. Məsələn, on il öncə Çində Azərbaycan haqqında çox məhdud sayda kitaba, mənbəyə rast gəlirdik. İndi isə kitabxanalarda, elmi databazalarda Çin dilində Azərbaycanla bağlı materiallar var. Eyni zamanda Azərbaycanşünas alimlər ortaya çıxmağa başlayır, beyin mərkəzləri Azərbaycanla bağlı tədqiqatlar aparır və Azərbaycanın müvafiq qurumlarıyla daha dərin əməkdaşlığa maraq göstərirlər. Mənim hazırkı on tələbəm isə Çinin ilk ixtisaslaşmış Azərbaycanşünasları olacaqlar. Bu, mənim ən ali məqsədimdir.

- Ölkə xaricində, xüsusən Çində təhsil alan bir tələbə kimi sizə vətəndə münasibət necə idi?

- Münasibət çox yaxşı. İstənilən qurumdan müsbət münasibət görmüşəm. Mən oraya qəbul olanda dövlət cəmi dörd nəfərə təqaüd verirdi. İndi o rəqəm 75 olub. O dövrdə öz hesabına Çində təhsil alan demək olar ki, yox idi. Amma bu gün Çinin universitetləri dünyanın top yüzlüyünə daxil olur. İndi isə öz hesabına təhsil alanların sayı çoxdur. Bu da onu göstərir ki, əlaqələr sürətlə inkişaf edir və çinşünas kadrlara ehtiyac var. Çində bu qədər təhsil alanlara rəğmən əmək bazarında hələ də çatışmazlıqlar mövcuddur.

- Çində Azərbaycan diasporası varmı?

- Çinin qanunlarına görə orada diaspora cəmiyyətləri yoxdur. Amma azərbaycanlılar kifayət qədər aktivdirlər. Hamını birləşdirəcək təşkilatımız olmasa da, səfirliyimiz var. Demək olar ki, bütün böyük şəhərlərdə azərbaycanlılar var. Amma əsas hadisələr Pekində baş verir və burada Azərbaycanla bağlı bütün hadisələrdə, tədbirlərdə soydaşlarımız yaxından iştirak edirlər. Diaspora adı altında təşkilat yaratmaq olmasa da, qabaqcıl gənclərlə birlikdə bir elmi təşkilat yaratmışam: Çin Azərbaycanlı Gənclərinin Elmi Asossasiyası. Hazırda fəaliyyətdədir. Yaxşı, bilikli və vətənpərvər gənclərimizdən ibarət komandamız var. Komanda Azərbaycanın Çində elmi yolla təbliğatına xidmət edir. Özü də təmənnasız şəkildə.

- Tələbələrinizə ədəbiyyatımızı təbliğ edirsinizmi?

- Onlar üçün 3-cü kursda Azərbaycan ədəbiyyatı fənni nəzərdə tutulub. Amma birbaşa ədəbiyyat keçməzdən öncə tələbələrə Azərbaycanla bağlı ümumi bilgilər vermək lazımdır. Ona görə keçən semestr Azərbaycanşünaslıq fənnini tədris etmişəm ki, bu da özündə ədəbiyyat da daxil olmaqla Azərbaycan haqqında ümumi bilikləri birləşdirir. Mən tələbələri ruhlandırıram ki, müstəqil araşdırma aparsınlar. Onlara azadlıq verirəm. Məsələn, Azərbaycanşünaslıq fənninin sonunda sərbəst mövzu seçib tezis hazırlamaqlarını istədim. Yarısı ədəbiyyata müraciət etdi. Ancaq çətinlik odur ki, Çin dilində Azərbaycan ədəbiyyatına aid çox cüzi nümunələr var. Bu dili təzə öyrənən tələbə üçün də ədəbiyyatı orijinal dildə oxumaq çətindir. Amma 3-cü kursa çatanda dili ədəbiyyatı oxuyub sərbəst analiz edəcək səviyyədə öyrənəcəklər. Keçən il akademik İsa Həbibbəyli tələbələrim üçün Azərbaycan ədəbiyyatıyla bağlı geniş bir məruzəylə çıxış elədi, eyni zamanda bir məqaləsi universitetimizin elmi jurnalında dərc olundu. Onun da çox böyük köməyi oldu. Beləcə onlar mənə gözlədiyimdən yüksək keyfiyyətdə tezislər verdilər. Mən o tezisləri müvafiq Çin elmi jurnallarında dərc etdirməyi planlaşdırıram. Bu semestr Azərbaycan tarixi fənnində də mən onlara sərbəstlik verdim, Azərbaycan mədəniyyəti tarixinə də müraciət edə biləcəklərini tövsiyə etdim. Yenə də ədəbiyyata müraciət edənlər oldu. Əsasən də Nizami Gəncəvinin yaradıcılığına. Çünki Nizaminin əsərlərinin bəziləri vaxtilə Çin dilinə tərcümə olunub. Tələbələrdən biri Nizami şeirlərinin strukturu ilə Çin şeirlərinin strukturunu müqayisə etdi. Çox maraqlı tezis idi, ən yüksək balı da o aldı. Üçüncü kursda isə onların Azərbaycan ədəbiyyatı fənnini Azərbaycanda öyrənmələri nəzərdə tutulur. Bu işdə bizə Azərbaycanın bir çox təhsil və elm ocaqları, eləcə də dövlət qurumları dəstək verir. Heydər Əliyev Fondu, AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutu, Prezidentin İşlər İdarəsi, Azərbaycan Dillər Universiteti, Bakı Dövlət Universiteti, Pekindəki səfirliyimiz bizə tez-tez kitablar hədiyyə edirlər. Bizim Azərbaycan dilində ədəbi və elmi əsərlərə böyük ehtiyacımız var. Kitablar müəyyən saya çatdıqdan sonra biz universitetin kitabxanasında "Azərbaycan" rəfi yarada bilərik.

- Gələcəklə bağlı danışaq: planlarınızda nələr var?

- 2001-ci ildən - Çinə gedəndən mən təhsil, elm sahəsindəyəm, gələcəkdə də özümü orada görürəm. Amma mənim hazırki məqsədim həmin 10 tələbədən Azərbaycan mədəniyyətini sevən yüksək ixtisaslı Azərbaycanşünaslar yetişdirməkdir. Bu da çox çətin bir prosesdir. Çünki Azərbaycanla bağlı resurslar, dərsliklər çox məhduddur. Məqsədim yaxın 5 ildə Azərbaycan dili kafedrasını dərsliklərlə, lüğətlərlə təmin etmək, Azərbaycan ədəbiyyatıyla və tarixiylə bağlı Çin dilində fundamental əsərlər ortaya qoymaq və bundan sonra gələcək tələbələr üçün münbit bir təhsil şəraiti yaratmaqdır. Hazırda akademik İsa Həbibbəyli ilə birlikdə 21-ci əsr Azərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı Çin dilində kitab üzərində işləyirik. Amma ədəbiyyatımızın dövrləşdirilməsiylə bağlı bir kitab da hazırlamalıyıq. Bundan əlavə bayaq adını çəkdiyim bir neçə layihələr həyata keçiririk. "Azərbaycanı tanıyaq" adlı məqalələr toplusu hazırlayırıq. Buradakı məqalələr Azərbaycanın müxtəlif sahələrini əhatə edir. Çincə-Azərbaycanca lüğət hazırlayırıq. "Nəsimi ili"nə töhfə olaraq Pekin Xarici Dillər Universitetində Azərbaycan dili və ədəbiyyatı sərgisi keçirəcəyik. Gələn ilin mart ayında isə Çin I Azərbaycanşünaslıq Elmi Konfransının keçirilməsi nəzərdə tutulur. Əlbəttə, bütün bunların həyata keçirilməsində Çin və Azərbaycanın müvafiq qurumlarının eləcə də tələbələrimin dəstəyi çox vacibdir.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 28 avqust.- S.4.