Qaregin Njde və onun
"Tseqakron" təlimi
BİZ
NİYƏ ONA QARŞIYIQ? O, ERMƏNİLƏRİ HARA
YÖNƏLDİR? - KİMİ SUALLARA CAVAB
AXTARANDA NƏLƏRİN ŞAHİDİ OLURUQ?
Son vaxtlar mətbuatın da gündəmində olan
Qaregin Njde adı çoxlarında maraq doğurdu. Ermənistanda
"erməni dövlət xadimi" adlandırılan bu hərbi
cinayətkara İrəvanda heykəl qoyulması və bu ənənənin
Rusiyanın Armavir şəhərində də davam etdirilməsi
ciddi təpkilərlə qarşılandı.
MDB
Dövlət Başçılarının Aşqabad sammitində Azərbaycan
Prezidenti İlham Əliyev İrəvanda erməni
faşizminin banisi Qaregin Njdeyə heykəl
qoyulmasını, nasistlərlə
əlbir olan birisinin qəhrəmanlaşdırmasını
pisləməsi də diqqətdən yayınmadı. Nikol Paşinyanın İlham Əliyevi erməni
xalqına hörmətsizlikdə, məlum tarixi faktları və
rəsmi sənədləri Azərbaycan prezidentinin şəxsi
rəyi kimi təqdimatda günahlandırmaq cəhdini rus
ictimaiyyəti həmən cavablandırdı. Armavir
Şəhər Dumasının deputatı Aleksey Vinoqradov
nasist havadarı Njdenin xatirə lövhəsinin
üstünü qara rənglə boyadı və az sonra xatirə lövhəsi
söküldü. Rusiyalı hərbi ekspert
İqor Korotçenkonun "Beynəlxalq hüquq normaları
və tarixi gerçəklik baxımından Qaregin Njde hərbi
cinayətkar və nasistlərin əlaltısı olub. Mən cənab Paşinyana Rusiya Federasiyası
Müdafiə Nazirliyinin baş redaksiya komissiyası tərəfindən
nəşr olunan 12 cildlik "1941-1945-ci illər Böyük
Vətən Müharibəsi" ensiklopediyasını
oxumağı tövsiyə edərdim" deyimi isə yetərincə
arqumentli cavab idi.
Bu baxımdan Egey Universitetinin professoru Aydın
İbrahimovun hələ 2010-cu ildə Türkiyədə dərc
olunmuş yazısı da diqqətçəkən oldu. Njdenin "Tseqakron"
(qatı millətçi, faktiki faşist ideologiyasına malik
təşkilat) ideoloji təliminin mahiyyətini
açıqlayan bu yazını Egey Universiteti Türk
Dünyası Araştırmalar İnstitutunun dosenti Vəfa Kurban Azərbaycan
dilinə uyğunlaşdırıb və 9 il sonra yenidən gündəmə
gətirib. Yazını təqdim edirik.
1930-cu illərdə Bolqarıstandan ABŞ-a gedən və
erməni millətinin qəhrəmanı sayılan Qaregin Njde
(Ter-Arutyunyan) tərəfindən yaradılmış ideoloji təlimə
"Tseqakron" adı verilmişdi. Njdenin əsas məqsədi,
ana köklərindən uzaqlaşan erməni diasporası və
xüsusilə də gəncləri sözügedən
ideologiya ətrafında yenidən səfərbər edərək
Türkiyəyə qarşı bir hərəkat meydana gətirmək
idi. Tezislərimizi əsaslandırmaq
üçün 2004-cü ildə Ermənistanda nəşr
olunan "Qaregin Njdenin təlimi" kitabını nəzərdən
keçirərək şəhr edəcəyik.
Daşnak
təşkilatının üzvü olmuş erməni komandir
Qaregin Njde, 1922-ci ildə Təbrizdən dönərək
Sofiyada yerləşir və türklər əleyhinə ilk
yazılarını da bu tarixdən başlayaraq nəşr
etdirməyə başlamışdı: "Lernhayastanın Qəhrəman
Müqaviməti" (Buxarest, 1923), "Gündəliyimdən
səhifələr (Qahirə, 1924)", "Övladların
atalarına qarşı mübarizəsi (Selanik, 1927)" və
s. Həmin dövrdə və daha sonrakı illərdə Njde
daşnaklar tərəfindən buraxılan "Hayastan"
(Plovdiv), "Araks" (Sofiya), "Azatamart" (Paris) kimi
müxtəlif jurnal və qəzetlərdə aktiv rol
almışdı. Bütün yazılarının tək hədəfi
türklər və Türkiyə; tək məqsədi də
xarici ölkələrə dağılmış ermənilərdə
türklərə və Türkiyəyə qarşı
genetik bir nifrət aşılamaq idi. Bu sözdə
"nəzəriyyəçi" bir müddət sonra erməni
milliyətçi nəzəriyyəsini ortaya ataraq Mussolini və
Hitler kimi soydaşları sırasında ad qazandı.
Njde 1932-ci ildə Bolqarıstanda nəşr etdirdiyi "Soy
Ruhunun Hərəkatı" kitabı və daha sonra
"Xrofk" jurnalında çıxan "Tseqakron bir zəfər
gücüdür" adlı məqaləsi ilə erməni
nasional-sosializminin əsaslarını ortaya qoydu.
1933-cü ildə Parisdə daşnakların 12-ci
konqresində Njde tərəfindən təqdim edilən Erməni
diasporunun antitürk ruhlu təlimatları üç əsas
prinsipi ehtiva edirdi və konqresin yekun bəyannaməsində
yer almışdı. Bunlar,
1. Erməniliyin
xaricdə funksional fəaliyyətini genişləndirərək
onu Ermənistanı müdafiə
qabilyyəti durumuna gətirmək,
2. Erməni
gəncliyinin partiyadan kənar fəaliyyətini gücləndirmək,
3.
Bütün gücləri Türkiyəyə qarşı bir
cəbhədə səfərbər etmək idi.
Bu tezisləri həyata geçirmək üçün
1933-ci ildə Njde partiya tərəfindən ABŞ-a göndərilmişdi. Orada Njdeye iki
tapşırıq verilmişdi. Birincisi, erməni
terrorçu Kopernik Tandırçyanla birlikdə Türkiyənin
ABŞ-dakı səfiri Muxtar bəyə sui-qəsd etmək,
ikincisi isə qısa müddət içərisində
ABŞ-da "Tseqakron hərəkatı"nı
yaratmaq. Fanatik düşüncə, güclü xitab qabiliyyəti
və olduqca təsirli bir xarizmaya sahib olan Qaregin Njde qısa
müddətdə ermənilərin sıx
yaşadığı yerlərdə "Tseqakron" təşkilatları
(Tsexakron Uhter) qurdu.
Njde
1934-cü ilin payızında Sofiyaya qayıdır və
"Tseqakron"un Avropada qurulmasına
başlayır. Yaxınlaşan dünya
müharibəsi ərəfəsində müxtəlif mediya
orqanları vasitəsilə erməniləri Türkiyəyə
qarşı silahlı hücumlar təşkil etmələri
üçün ideoloji cəhətdən hazırlayır və
cəmiyyət olaraq təmiz bir irqə yönəlmənin
yolunu göstərirdi. Lakin Avropadaki vəziyyət
Amerikadan fərqli idi; müharibə gərginliyi son həddindəydi
və əhatə dairəsi də olduqca dar idi. 1945-ci ildən sonra isə hərəkat zəiflədi
və tarixə gömülmüş kimi göründü.
Ancaq 1991-ci ildən günümüzədək
Njdenin təlimi yenidən aktivləşdi və hətta
qonşu Ermənistanın rəsmi ideologiyası halına gəldi.
İndi isə, "Tseqakron nədir?", "Biz niyə
ona qarşıyıq?", "Erməniləri hara yönəldir?"
kimi suallara cavab verilməlidir. Əslində, bu
cavablar vəziyyətin qorxunc taleyi haqqında daha aydın
fikirlər yaradır. 1932-ci ildə, Sofiyada çap edilən
"Xrofk" jurnalında Njde yazırdı: "Bu günə
kimi millətimizin yaşadığı əzabların tək
səbəbi irqimizin formalaşmamasıdır, biz erməniyik
və ermənilik ideologiyası ətrafında
toplanmalıyıq, yoxsa bəşəriyyətin ən əzilmiş
parçası halına gələrik". Belə
bir düşüncə tərzinə sahib olan Qaregin Njde,
ortaya bir düşüncə və "beyinyuma"
üçün material qoymalı idi. İkisi də
tapılmışdı: Konsept: TÜRK DÜŞMƏNÇİLİYİ;
Material: TSEQAKRON.
Njde faşist əsaslar üzərində
formalaşdırılan nəzəriyyəsini əsas olaraq gəncələrə
və diaspora yönəltmişdi. Njdeyə görə,
erməni cəmiyyətində, xüsusilə də
yaşlı nəsildə Türkiyəyə qarşı olan
şüur zəifləmişdi; eyni meylin gənc nəsildə
də inkişafı milli bir təhlükədir. Bu səbəbdən bütün gənc erməni nəslinə
"Tseqakron" ideyası aşılanmalıdır. Təlimin əsasını da ermənilərin
xüsusi (özəl) irq olması və fərqli
düşüncə tərzinə sahib olduqları fikri təşkil
edirdi. Erməni soyu, Njde üçün ən
vacibidir; dindən və antropologiyadan daha üstündü.
Njde,
"Tseqarakon"u iki əsas prinsip üzərinə
qurmuşdu: 1. Bütün başımıza gələn bəlaların
səbəbi biz özümüzük. 2. Bizə lazım olan
gücü özümüzdə axtarmalıyıq.
"Tseqakron"
təlimi aşağıdakı kimi inşa edilir: "Mən
öz Soyumu (tsex) bilirəm, mən öz nəslimə güvənirəm,
mənim soyum Tanrıya daha yaxındır, ali irqdir, mən
cismimdə "Tseqarakon"u daşıyıram".
Eyni illərdə İtaliyada faşizm, Almaniyada isə
milli sosializm düşüncələri ictimai kütlələrə
sirayət edilməkdəydi. Başqa bir deyişlə,
Ermənistan o dövrdə müstəqil bir dövlət
olsaydı, mütləq erməni faşist quruluşundan bəhs
edəcəkdik. Fikrimizcə, Anadoludakı
və Azərbaycanda erməni dirənişinin əsasında
sözü gedən düşüncə yer alır.
Njdeyə
görə, erməni xalqı aşağıdakı kultlarla
həyatına davam etməlidir: Vətən kultu, Qan kultu, Dil
kultu, Vətən uğrunda öz həyatını qurban etmə
kultu, Ulular kultu, Güc kultu, Öndər kultu. Göründüyü
kimi, dəyişməyən prinsiplər burada da vacibliyi ilə
diqqətdədir.
Vətən
kultu: erməni soyunun doğum yerinə hörmətidir. Erməni gənci, bütün səyini və quvvəsini
Ermənistan ərazisinin genişləndirməyə sərf
etməli və onun bundan böyük xoşbəxtliyi
olmamalıdır.
Dil kultu:
"Tseqakron"un hər bir erməninin
bir-biriylə danışarkən yalnız erməni dilinin
istifadəsini tövsiyə edir. Erməni dilini
bilməyən soyun nümayəndəsi olaraq qəbul edilə
bilməz. Yəni erməni
düşüncəsi böyük ölçüdə dilə
bağlıdır, əgər dil olmasa və xaricə
dağılmış erməni birliyini təmin etmək
mümkün olmaz. (Nidje bolşevik
zülmü altında yaşayan erməniləri özündən
saymır, onları qəbul etmir və bütün ümidlərini
diasporaya bağlayırdı).
Öz həyatını
qurban etmə kultu: Soyunu qorumaq üçün bu yolda ölmək
bir şərəfdir və "...Aslan kimi mübarizə
etməliyik".
Ulular
kultu: "Tseqakron"un nəsillər
arasında əlaqələrin davam etməməsini ən
böyük çatışmazlıq olaraq qəbul edir. Xüsusilə Ana Vətən torpaqları üzərində
fəaliyyətin davamı yeni nəsil üçün qida
qaynağı olmalıdır.
Güc
kultu: "Tseqakron" gücə xüsusi yer verir. Njdeye görə, güclü qazanan olar, haqlı
olmaz; dünya, güclü olanın qarşısında boyun əyər.
Öndər
kultu: Hər soyun başında xalqın taleyini müəyyən
edən bir lider olmalıdır. "Tseqakron"un, soy üzvlərinin öndərinin iradəsinə
tabe olmasını tələb edir. Ermənilik,
Njdeyə görə, hər şeydən üstündür.
"Sən əvvəl ermənisən, sonra
insansan! Ermənilik hər şeydən
üstündür". Buna görə də
"Tseqakronu" ermənilərin maraqlarını hər
hansı xalqın mənfəətlərindən daha
üstün tutar. Məsələn, "Tseqakron" nizamnaməsinin
ana səhifəsi bu şüarla başlayır: "Lozanna?
Xeyr, Xeyr, Xeyr, heç bir zaman qəbul edilə bilməz".
Və fikir belə davam edir: "Bir xalqın ana torpağı
digər xalqın daimi vətəni ola bilməz".
"Tseqakron" ermənilərin yalnız torpaq
üçün vuruşmağa hazır olmasını tələb
etmir, bu təlim daha irəli gedərək, ermənilərdən
türklərə qarşı mərhəmətsiz intiqam tələb
edir. Njde belə
yazır: "Bizim aramızdakı düşmənlik tarixi
deyil, daha çox biolojidir və biz bu xalqı hansı
üsulla olursa-olsun yox etməliyik".
"Tseqakron" ilə digər qeyri-insani təlimlər
(nəzəriyyələr) arasında elə də
böyük fərg yoxdur. Qaregin Njde təlimi şərh edərkən
deyir: "İtalyanların faşizmi var, almanların nasizmi,
yəhudilərin isə sionizmi... Ermənilərinsə
"Tseqakron"u var... Biz 1919-cu ildə bu fikirləri
meydana gətirərkən, Mussolini öz düşüncələrini
daha yeni-yeni kəşf edirdi. Hitler ərazilərin
genişlənməsini hələ təsəvvür etmirdi.
Nasistlərin fəlsəfəsində vətən
sərhədi heç bir məna daşımamaqdadır.
Biz isə xalqımıza onun Ana torpağı
olan Erməni Dağlıq yeri vermək istəyirik. Hitler yəhudiləri insanlıq üçün bir
bəla olaraq görməkdə idi və bundan dolayı
onları yox etməyi hədəfləyirdi. Bizim soyumuzun
düşmənləri isə türklərdir, onlar erməniləri
yer üzündən silirdilər
və məmləkətimizin torpaqların böyük hissəsini
ələ keçirmişdilər" və s.
Göründüyü kimi,
"Tseqakron" bir nasist təlimdir və dünya ermənilərinin
də türklərə, o cümlədən, bizə - azərbaycanlılara
qarşı davranışlarının əsasını
Njdenin düşüncələri təşkil edir.
Əfsuslar olsun ki, sözügedən bu barbar düşüncə sadəcə cəmiyyət daxilində təsirli deyildir, dövlət idarəçiliyini də təsiri altına almışdır. Nə yazıqlar ki, Ermənistanın Respublikaçılar Partiyasının nizamnaməsində deyilir: "Partiyamızın əsas ideologiyası Qaregin Njdenin təlimi üzərində qurulmuşdur". Bu bir partiyanın düşüncəsidir, burada nə var ki, deyə bilərsiniz. Lakin bu partiya uzun illər Ermənistanda iqtidarda idi və Njdenin düşüncələrini Qarabağda uyğulamada göstərmişdilər. İndi isə məqaləmizin adını yenidən oxuyun.
Tseqakron - ermənicə iki sözün - irq və din kəlmələrinin birləşməsidir. Digər bir mənası isə belədir: "irqin saflığı, tanrıdan xüsusi tapşırıq və s". Başqa bir ifadə ilə bir növ erməni nasizmi. İndi Nikol Paşinyandan soruşmaq lazım, kimin abidəsini sən qorumaq istəyirsən?!
Aydın İBRAHİMOV
Egey Universiteti Beynəlxalq Əlaqələr kafedrasının professoru
Türkiyə, İzmir.
525-ci qəzet.- 2019.-18 dekabr.- S.10.