İLK
CÜMHURİYYƏTİMİZ: OLMUŞLAR VƏ
DÜŞÜNCƏLƏR
Neçə
min illik dövlətçilik tariximizdə ilk dəfə “Azərbaycan”
adlı müstəqil dövlətimizi - Xalq Cümhuriyyətini
yaratmış, qısa müddətdə olsa da şərəflə
yaşatmış və dünyaya tanıtmış istiqlal
mücahidlərimiz məcburi fasilə dövründə
mühacirətdə nələr yazmış, nə düşünmüş,
bizlərə nəyi vəsiyyət etmişlər - oxuyaq,
düşünək, onlarla və bu günümüzlə fəxr
edək!
(Əvvəli
ötən şənbə sayımızda)
AZƏRBAYCANDA
MAARİF
(Mabəd)
Fəqət
Azərbaycan maarifini idarə edən Mirzoyan, Rothauzer, Mişel
kimi Moskva “müməssilləri” Azərbaycan xalqının
gözünü boyamaq məqsədilə ali
məktəblərə qəbul ediləcək tələbələrdən
60 nisbətinin türk olmasına qərar vermişlərdir. İştə tam bu sırada “firqə xəttindən
inhiraf (sapma)” cürmilə (təqsirilə) Azərbaycan
Komunist firqəsində iflas və inhilal özünü
göstərincə məsələ şəklini dəyişərək
sinifi bir mahiyyət aldı. Ali məktəblərə
girmək istəyən 1500 türk tələbədən
yalnız 5 nisbəti (faizi) qəbul edilərək mütəqabisi
(yerdə qalanı) burjua, qolçomaq, tacir uşağı,
hasili “yabançı ünsür” qulpu taxılaraq rədd
edildi.
Azərbaycan
ali məktəblərindən Darülfünun 10 sənə və
Politexnik İnstitutu 8 sənə müddətində
yalnız 320 məzun vermişdir ki, bunların əksərisi
tibb fakülətisini bitirmiş, yalnız 25-i mühəndis
olaraq çıxmışdır. İxtisas etibarilə məzun
olanlar şu qədərdir: doktor - 220, iqtisadçı - 65,
pedağoji və Şərq fakültəsi - 20.
Mühəndis təhsilinə gəlincə, bu miqdar digərlərinə
nisbətən çox geridə qalmışdır. 8 sənə müddətində
Politexnik İnstitutundan 16 mədən mühəndisi, 17
elektro texnik, 2 inşaat mühəndisi məzun olmuşdur. Kimya şöbəsi bu vaxta qədər heç bir
məzun verməmişdir.
Bunun səbəbi isə qayət bəsitdir. Məzun
olduqdan sonra maaşlarının azalacağı əndişəsi
ilə heç bir kimsə bitirmək istəmir. Və tələbə sifətilə qalmağı
tərcih edir. Bütün ali məktəblər
məzunları miyanında yalnız 2 nisbət türk
vardır.
Məzun olmaq istəməyərək tələbəlik
maaşı ilə yaşamağı tərcih edən tələbələrə
qarşı müdiriyyət tərəfindən ittixaz edilən
bütün tədbirlər əkim qalmış və bir
türlü məzun tələbə miqdarının təzyidi
mümkün olmamışdır.
Ali məktəb
büdcəsinin 65 nisbəti maaşlara, 10 nisbəti məktəb
məsarifinə, 15 nisbəti tədris işlərinə və
10 nisbəti də inşaat, laboratoriya, kabinə işlərinə
sərf edilir. Bu surətlə büdcənin
çox qismi maaşlara təxsis edildiyindən tədris vəsaiti
üçün cüzi miqdarda verilən para ilə heç
bir şey yapılamıyor və tədris məsələsi
normal vəziyyətdən bir türlü çıxa bilmir.
Laboratoriya, kabinə və digər təcrübə
vəsaiti nöqsan olduğundan tələbələr
yalnız nəzəri məlumatla iktifa edirlər.
***
Ali məktəblərdə yapılan islahatın
müvazi olaraq ibtidai məktəblərdə dəxi
yapıldığını əvvəlcə qeyd etmişdik. Bu sahədə
artıq bolşevik rejimi, proletar diktatorluğu bəlli
başlı bir maneəyə məruz qalmırdı. Şübhəsiz “Xalq müəllimi” ilə
yapılacaq müamilə “burjua münəvvərləri” olan
professorlara yapılan müamilədən daha qolay idi. Müəllimləri əldə etmək onları “əskiliyin
çözülməz problemlərindən” ayırmaq məqsədilə
müxtəlif şüarlar altında mütəmadi, qısa
və uzun müddətli və ümumilərə məxsus
kurslar açılmağa başladı. İştə
köylərdə açılan kurs, kitabxana və sairədən
məqsəd bu vasitə ilə Leninizm və Marksizm
ideyalarını xalqa aşılamaq və bu surətlə
xalqı komunist ruhunda hazırlamaq idi. Şübhəsiz,
hökumət bu kimi tədbirlərin xalq psixolojisi üzərində
yapacağı təsirdən pək məmnun
görünür və bu sahədə müvəffəqiyyət
qazanacaqlarını ümid edilirdi.
Ali məktəblər “Cahan inqilabı” mübarizlərini
yetişdirmək və bugünki inqilabı davam etdirmək
üçün komunist kadroları yetişdirməkdə
müvəzzəf olduğu kimi, ibtidai məktəblərdə,
Berlin, Paris, London surlarına (qala divarlarına) qızıl
bayraq rəkz edəcək müstəqbəl
inqilabçılar yetişdirmək vəzifəsilə
müəzzəf bir hala gətirilmək istənilidri.
Bu kimi məktəblərin
əsas qayəsi din, şovinist milliyyətçi ideoloji ilə
şiddətli mücadilə ətrafında
toplanmışdı. Proletar paralarının
yerinə sərf edilməsini təmin üçün gərək
müəllim və gərəksə tələbələr
miyanında (arasında) əsaslı bir təsviyə və təmizliyə
ehtiyac vardı.
Qolçomaq, ərbabi din, tacir və bu kimi ünsürlərə
eyni zamanda çocuqlarına qarşı sovet məktəbləri
bir deyil, 2 kilitlə qapalı idi. Fəqət yalnız
bu olursa nə isə əmələ, məmur və
köylü çocuqları dəxi məktəblərə
zor alınır və məktəb azlığından
köylü çocuqları açıqda qalırlardı.
Bolşeviklər bu qədər gürültü
qoparmalarına rəğmən bu vaxta qədər
açmış olduqları məktəblərə təhsil
çağındakı çocuqların yalnız 30-35
faizini zorla ala bilmişlərdi. Bunu da əlavə edək
ki, bu faiz yalnız Mərkəzi Rusiyada görülməkdədir.
Ətrafda isə məktəblər 12-15 faiz belə
ala bilmirdilər.
Sonra təhsildə bulunanlar dəxi məktəbi bitirməyib
yarıda tərk etməkdə və imkanı olanlar
çobanlığa, olmayanlar da həyatını qazanmaq
üçün ora-bura baş vurmaqdadırlar. Məktəbi tərk edənlərin
çox qismi bir iş yapa biləcək iqtidarda
olmadıqlarından səfil dolaşaraq “yurdsuz çocuqlar”
kütləsinə iltihaq etməkdədirlər.
Şübhəsiz, çocuqların bir şəkildə
məktəbləri tərk etməsinə başlıca səbəb
sovet müəssisələrində yapılan yolsuz təmizliklərin
məktəblərə dəxi təşmil edilməsi və
nəticədə 10-12 yaşlarında bulunan çocuqların
zəngin, yaxud inqilab əleyhdarı atanın oğlu olmaq
dolayısı ilə dışarı atılmasıdır. Bundan başqa
sovet məktəblərinin qeyri-müntəzəm və bərbad
bir şəkildə olmasının dəxi təsiri yox
deyildir. Yəni bir çoxları
çocuqları bu kimi pərişan bir vəziyyətdə
bulunan məktəblərə verməkdənsə evdə
saxlamağı tərcih edirlər.
Sovet ibtidai məktəbi deyildiyi zaman bundan geniş və
həqiqi mənasında bir məktəb anlamamalıdır. Çünki
sovet məktəbi, əsasən dörd divar, 3-5 sıra və
Lenin, yaxud digər bir inqilab xadiminin rəsmindən başqa
bir şeyi ehtiva etməz. Yazı taxtası, masa, kitab və
s. tədris ləvazimatı sovet məktəbinə
yabançıdır. Az-çox müntəzəm
məktəblərə yalnız mərkəz şəhərlərində
təsadüf edilməkdədir.
Ələlümum ibtidai məktəblər hökumətdən
qətiyyən yardım görmürlər. Bütün
köy məktəbləri köyün verdiyi para ilə idarə
edilməkdədir. Şəhərlərdə
isə ilk məktəblər məhəlli icraiyyənin
büdcəsinə daxil bulunmaqdadır. Köy məktəblərinə
təxsis edilən para cüzi bir şey olduğu kimi müəllimlərə
verilən maaş dəxi cüzi bir
miqdardadır.
Tam
dövrəli bir köy məktəbi xocası bütün
qeyrətinə rəğmən ayda ancaq 35-42 rublə maaş ala bilir. Mövcib məktəb
binalarının yalnız 10 faizi az-çox işə
yararlıdır. 90% zəngin köylülərdən
müsadirə edilmiş evlərdir ki, bunlar da artıq təxrib
edilmiş olduğundan deyil, tədris üçün hətta
oturmaq üçün bilə yaramaz bir vəziyyətdədir.
Yeni məktəb inşaası işləri də
digər sovet inşaatı kimi son dərəcə yavaş
bir templə irəliləməkdədir. Rəsmi
statistikalara baxılırsa “böyük dövrün”
böyük rəqəmlərini görmək
mümkündür. Fəqət həqiqətən
də böyləmidir? Təxsisat verilmədiyi
üçün inşaasına başlanmış və 4
divarı yapılmış binalar sənələrcə bu vəziyyətini
mühafizə etməkdədir. Sənələr
keçdikdən sonra cüzi bir təxsisat buraxılaraq bina
itmam edilmək istənildiyi zaman, artıq inşa edilmiş
qismi dəxi pozulmuş olduğundan yenidən inşa edilməyə
başlanır və bu surətlə bina inşası bir
dövrü daim halını almış olur.
Qələm,
dəftər, kitab kimi ləvazimi tədrisiyə məktəb
kooperativlərindən norma üzrə
buraxılmaqdadır. Tələbənin ictimai vəziyyəti,
yəni mənsub olduğu ictimai sinif təsbit edilir və bu
normaya görə ən fəqir çocuqlar ötəkilərdən
daha fəzlə qələm, dəftər və saira ala bilir.
Təsadüfən məktəbdə bir hallı
köylü çocuğu varsa bu haqdan tamamilə məhrum
buraxılır və ona kooperativdən heç bir şey verilmir. İstərsə
xüsusi dükanlardan ala bilir, almazsa da ziyan yox, məktəbə
dəftərsiz də gələ bilir. Çünki
onun oxumasından “proletar diktatorluğu” üçün
heç bir fayda məlhuz (görünmüş) deyildir.
İbtidai təhsil məsələsinin ən
xarakteristik cəhəti siyasi bir vəsfə (keyfiyyətə)
haiz olmasıdır. Komunist firqəsinə görə müəllim
heç bir zaman siyasi həyatdan, yəni komunizm və leninizmdən
uzaq qalamaz. İbtidai məktəb müəllimləri
dəxi digərləri kimi 7-8 yaşlarında bulunan
çocuqlara Çin inqilabından, Leninin kapitalizm və
komunizmə olan nöqteyi-nəzərindən bəhs etməyə
məcburdurlar. İştə ilk məktəb
müəllimindən Komunist firqəsi bu kimi axmaqca şeylərin
tədrisini tələb edirdi. Komunist firqəsinin
bu tələbini isaf (yerinə yetirmək) istəməyənlərə
“Müsavatçı”, “İnqilab əleyhdarı” kimi qulplar
taxılırdı.
Bundan başqa, hər hansı bir nümayiş, əkin
kompaniyasında, seçkilərdə, kapitalizm əlehyinə
mütəvəccih bilümum hərəkatlarda iştirak etməyən
müəllimlərə sovet hökumətinin aktiv və
passiv düşməni kimi baxılıyor və bir
düşmən kimi müamilə edilirdi. Hələ
müəllim bir parça hallı yerində bulunan bir ailəyə
mənsubsa... artıq ona rahat yaşamaq imkanı yoxdur. Müxtəlif vəsilələrlə ora-bura
çəkişdirilməsi və əksəriyyətlə
işdən əl çəkdirilməsi mühəqqəqdir.
Sovet mətbuatında sənədə 365 dəfə
“Məktəbləri sağlamlaşdıralım”
ünvanı altında mütəəddid məqalələrə
rast gəlmək mümkündür. İştə
bu məqalələrin həp müəllimlərin ideoloji
xüsusunda proletar düşməni olduqlarından bəhs
edilməkdə və əksəriyyətlə şəxsi
hesabların dəxi qarışdığı bu şikayətlərdə
müəllimlər ora-bura çəkişdirilməkdədir
ki bu da əksər əhvalda vəzifədən atılmaqla nəticələnməkdədir.
Nitəkim bir müddət əvvəl Gəncə
məktəb və müəllimlərinə qarşı
yapılan hücumlarda bütün məktəbli və müəllimlər
həp milliyyətçiliklə ittiham edilmiş və bu
üzdən yüzlərcə müəllim və tələbə
dışarı atılmışdı. Maarif
komisarı (sabiq) M.Quliyev bütün
çıxışlarında şəhər və köy məktəblərinə
soxulmuş və “proletar yavrularını” “milliyyətçiliklə
zəhərləyən” “Müsavatçı müəllimlərə”
aman verilməməsini bar-bar bağırır və bütün
əfkari-ümumiyyəyi bu mücadiləyə dəvət
edirdi. Daima intixab zamanlarında vüqu bulan bu kimi
çıxışlar heç şübhəsiz daima tərəssüddə
(diqqətli olmaqda) bulunan Çikalo, Mirzoyan kimi
ağalarına iş göstərmək məqsədilə
yapılır və Quliyev üçün işin ən
mühüm cəhəti bunu təmin etmək və
“ağa”larının hüzurunda proletar imtahanını
müvəffəqiyyətlə vermək idi.
Sovet məktəb işlərinin digər mühüm
bir mərhələsi də məcburi təhsil məsələsinin
tətbiqidir.
Bu məsələ sovet konqrelərinin həmən
həpsində müzakirə mövzusu olmuşdur. Yalnız Azərbaycan üçün 10 sənəlik
məcburi təhsilə məxsus 600 milyon rublə məsarif təsbid
edilmişdir. Fəqət bu məsələ
yalnız konqrelərdə müzakirə edilməklə
qalmış və həyata keçirilməmişdir.
Azərbaycan maarif komisarlığının 1928/29 sənəsinə
məxsus 20 milyonluq ümumi büdcəsindən (məhəlli
qəza büdcələri də daxildir) ali
və orta məktəblərə 60-70%, ibtidai məktəblərə
isə 30-40% sərf edilir. Məcburi təhsil məsələsinin
tətbiqi üçün büdcə müsaid
olmadığından Moskvaya müraciət edilmiş və
Moskva da “böyük bir yardım” olmaq üzrə 600 milyon əvəzinə
100 min rublə verərək bu paraya siyasi bir taqım kurslar
açılmasını əmr etmişdir.
(daha var)
“Odlu
Yurd”, temmuz (iyul) 1930, ¹18
İSTİQLAL
TƏQVİMİ
1926
1.
Dağlardakı asilərə qarşı qızıl ordu və
təyyarə sövq olunur.
2.
“Daşlar” və “Qobustan” qəhrəmanı Arslan
açıq atışmada yaralanaraq vafat edib.
3. Gidyələr
(yolçular) Lənkəranın Qalabazar məhəllində
bolşeviklərlə açıq hərbə girişirlər.
4.
Bakı, Gəncə, Ağdam, Şuşa
və Lənkəranda “Müsavat” təşkilatına mənsub
yeni qurublar tövqif edilir.
5.
“Çeka”larda mühakiməsiz və gizli qətliamlar.
6. Milliyyətpərvərlər
son və yeganə silah olan aclıq qrevinə müraciət
edirlər.
7. Milliyyətpərvər
gəncliyin mətin və atəşin rəhbərlərindən
gənc doktor Dadaş Həsənzadə “Çeka” bodrumunda vəhşicəsinə
şəhid edildi.
8. Solovkiyə
və Sibiryaya 3-cü “Müsavatçı” qafiləsi gedir.
9. Komunist
firqəsindəki müxalifətlər Moskva hakimiyyətinə
etiraz edirlər.
10.
Bakı əmələsi arasında Sovet əleyhdarı bir təşkilat
kəşf olunaraq 80 kişi həbsə
alınıbdır.
1927
1. Komunist
təşkilatına mənsub bir qurubun gizli olaraq Moskva əleyhinə
çalışdığı kəşf, bir çox
komunistlər həbs edilibdir.
2. Məktəblilər
və gə
nc
komunistlər arasında istiqlalçı təşkilat
mövcudiyyəti hiss olunaraq təhqiqata başlanılır.
3. Orta məktəb
tələbələri dövlət müəssisələri
ilə ali məktəblərin türkləşdirilməsi
tələbilə nümayişlər yapırlar.
4. Sovet
hökumətinin ərzaq ehzarı (hüzura gətirməsi)
siyasəti baş tutmur. Köylü, təhdidlərə
baxmayaraq məhsulunu doğrudan-doğruya açıq bazara
çıxarır.
5. Köylülərlə Sovet məmurları və
komunistlər arasında qanlı vuruşmalar.
6.
Dağlarda partizan hərəkatı bərdavam.
7. Solovkidə
milliyyətpərvərlərin qeyri-insani müamilələrə
məruz qaldıqları, heyvan əvəzində arabalarda
işlədildikləri xəbər alınır.
8.
Bakıda “İstiqlal” qəzeti mətbəəsi 2-ci dəfə
kəşf olunur.
1928
1.
Müsavatçıların yeni bir qurubu həbs olunur.
2. Solovkiyə
yeni bir qafilə göndərilir.
3. Solovkiyə
göndərilmiş ilk qafilədən Bakıya dönənlər,
yenidən həbs olunurlar. Bunlardan ali
mühəndis məktəbi tələbəsi Əlizadə
Ağakərim ilə Ağa Səlim bəylər vəhşicəsinə
qətl edildilər.
4.
İstiqlalçı komunistlərdən Əhmədzadə
Əhməd qətl olunmuşdur. Əbdülbaqi
Məmmədrzazadə isə Sibiryaya
sürülmüşdür.
5. Yenə
komunistlər qurultayında Moskvanın Azərbaycandakı
siyasi, əskəri, iqtisadi və harsı siyasətinə
açıq protesto olunmuşdur. Aparılan təhqiqat
nəticəsində 78 min üzvə malik bu cəmiyyət
içərisində qüvvətli “Müsavat” təşkilatı
mövcud olduğu meydana çıxmışdır.
6. Sovet
seçkilərinə yapılan hazırlıqlarda
köylülərlə komunistlər arasında qanlı
müsadimələr vüqu bulur. Köylülər
hər yerdə komunistləri seçkilərdən qovurlar.
1929-30
1. Sovet
seçkilərində komunistlər məğlub olurlar.
Komunist firqəsinin, sovetlərin və s. müəssisələrin
ufaq mülkiyətçi burjua ünsürlərin əlinə
keçdiyi aşikar olur.
2. Məktəblərdə
milliyyət ruhu hakim olduğu etiraf olunur. Məktəbləri
milliyyətçi müəllim və tələbələrdən
“təmizləmək” hərəkatı başlanır.
3. Azərbaycan Komunist Firqəsi heyəti-ümumiyyəsilə
iflas edərək ləğv olunur. Moskvadan yeni Komunist heyəti
və Çikalo namında yeni diktator təyin olunur.
4.
Kollektivləşmə hərəkatı münasibətilə
Azərbaycan qəzalarında köylülər ilə
komunistlər arasında qanlı müsadimələr şiddətlənir.
5. Proletar
harsı cəbhəsinin ən qiymətli simaları milliyyətçi
cəbhəyə keçirlər.
6.
Şamaxı, Bakı, Quba, Səlyan və Ağdamda Sovet
hökumətinin tətbiqatına müqavimət edən
köylülərin mühakiməsi başlayır.
7. Samux
partizanları, Məhəmməd Qasım bəyin
komandasında Ağdaşı işğal edərək yenə
dağlara çəkilirlər. Qazax və
Borçalı qəzalarında “Ovçulu” partizanları
böyük bir qüvvət olmağa başlayır. Naxçıvan və İrəvan tərəflərində
partizan qurubları ilə qızıl ordu arasında
açıq müharibə olur. Azərbaycanda
“Axsaq Teymur” partizan təşkilatı hərəkətə
başlayır.
8. Azərbaycanda
iqtisadi-ixtilal əleyhdarlığı üzərində 500-dən
fəzlə mütəxəssis həbs olunur.
9. Solovkidə “Müsavatçılar” vəhşi rejimə
qarşı aclıq qrevi elan edirlər.
10.
Solovkidə aclıq qrevi nəticəsində milliyyətçi
gənclərin ən dəyərli simalarından 63 kişi şəhid olur.
M.B. (Mirzə
Bala)
“Odlu Yurd”,
27 nisan 1930, ¹14
İKİSİNƏ
DƏ LƏNƏT
Bolşevik firqəsi daxilindəki dərb (saray)
mücadilələri için-için davam edir. Bu sinsi (sənələrlə
davam edən) mücadilənin iç üzü, heç
şübhəsiz çox maraqlı vaqeələri ehtiva edər.
Fəqət bütün bu vaqeəyi, bittəbii,
əcnəbi gözün görəməyəcəyi
qalın bir pərdə ilə örtülüdür. Bununla bərabər ara-sıra bu pərdəyi
yararaq xaricə əks edən bəzi hadisələr “Lenin
Firqəsi”ndəki “vəhdət”in nə dərin bir
çatlaq verdiyini göstərir. Bu vaxta qədər,
bildiyimiz vaqeələr bizə bu çatlağın köylü,
əmələ ittihadı cəbhəsində husula gəldiyindən
bəhs idi. Şimdi anlaşılır ki, Trotski-Zinovyev
müxalifəti Stalin-Buxarin müvafiqətini
(uzlaşmasını) yalnız bu cəbhədə deyil,
milliyyət məsələsində də öz tənqidinə
nişan almışdır.
Bolşevik mətbuatında oxunduğuna nəzərən
Zinovyev son zamanlarda bir nitq irad eyləmişdir. 7 sentyabr
tarixli “Pravda” qəzetəsinə görə müraqibə (nəzarət)
heyəti ilə mərkəz heyətləri əzasının
müştərəkən vüqu bulduğu sonki
ictimalarında iradi-nitq edən Zinovyev, Stalin xətti-hərəkətini
tənqid edərkən əz-cümlə onun milliyyət məsələsində
də Lenin xətti-hərəkətinə müxalif olaraq
siyasət yürütdüyünü söyləmişdi.
Zinovyevə görə Stalin tərəfindən
idarə olunan mərkəz heyəti “yerli komunistlərə
şahraha” (magistral yola) çıxmaq və kəndi işlərini
bizzat idarə edə bilmək üçün yardım etmir.
Bu heyət yuxarıdan əmr etməklə
“kolonizatorluq” prinsiplərini tərvic edir. Stalin
milliyyət məsələsində son dərəcə
prinsipsiz bir siyasət çevirir. Milli
cümhuriyyətlərdə süni surətdə “sağ” və
“sol” cərəyanlar icat etdirir və sonra bu cərəyanları
yek-digərilə vuruşdurur. Milliyyət məsələsində
doğru bir siyasət yürüdüləcəyi yerdə xəfi
surətdə verilən “xüsusi əmr”lərlə iş
görülür. Stalinin arzusu xilafında olaraq
toplana firqə şurasının milliyyət məsələsindəki
qərarları ehmal edirmiş”.
Məsələ vüzuhdur (aşkardır). Zinovyev deyir ki: Stalin heyəti,
milliyyət məsələsində doğru hərəkət
etmir. Hər hansı imperyalist kimi o da idarəsi
altına aldığı millətləri istədiyi kimi idarə
etmək üçün süni surətdə ayırır.
“Sağ”ları, “sol”larla vuruşdurur. Bir kəlmə
ilə Zinovyevin də dediyi kimi, “kolonizatorluq” yapır. Demək ki, Komunist Firqəsinin benam həvarilərindən
(tanınmış xadimlərindən) Zinovyevin sərahətlə
söylədiyi vəchilə Komunist Firqəsinin Stalin
cinahı (tərəfi) kolonizatordur.
Fəqət kolonizator yalnız omudur? Zinovyev ilə
Trotski bu məsələdə Stalin ilə Buxarindən daha
sağlammıdırlar? Bu sualın
cavabını yenə komunist mətbuatı ilə verəlim.
Stalin siyasətini Zinovyev töhmətinə
qarşı müdafiə məqsədilə qələmə
sarılan İkramov namında birisi “Pravda” qəzetəsinin
eyni nüsxəsində nəşr edildiyi uzunca bir məqalədə
bu məsələ ilə məşğul olur. İkramova görə Zinovyev bu davasında səmimiyyətdən
aridir. Onun əsil dərdi dəxi “milli
komunistlər” deyildir. Ayının min bir
oyunu ancaq bir ceviz olduğu kibi Zinovyevin də bu oyunu firqə
içindəki bütün naməmnunları birləşdirmək
və onları Mərkəz Heyətinə qarşı etmək
üçündür. “Naməmnunlar birləşin!”
üsuluna sədaqətlə o Ukraynada Tomski tərəfdarları,
Gürcüstan və Özbəkistan mütəzillərini
(uklonistlərini) qazanmaq məqsədi ilə “milli komunistlərə
meydan verilməyir” şüarını ortaya fırladır.
İkramovca firqəyi təhəkküm və
kolonizatorluqda ittiham etmək silahını Zinovyev ilə tərəfdarları
tamamilə Azərbaycan müsavatçıları, Özbəkistan
cedikçiləri və Gürcüstan menşevikləri
tipindəki milliyyətçilər deposundan
alırlarmış və böylə yapmaqla Sovet düşmənlərinin
boyuna təkrar etdikləri davaya da haqq
qazandırırlarmış.
Halbuki İkramova görə əsl kolonizator Zinovyev
özü imiş. Nə üçün? Onun üçün ki, o, milli cümhuriyyətdəki
komunist kadrolarının həqiqi komunist olacaqlarına
heç bir zaman inanmamışdır. Və
bu nöqteyi-nəzərini 1923 sənəsindəki milliyyə
məsələsi haqqındakı toplanan firqə
şurasında sərahətlə təsbit eyləmişdir.
Bu nöqteyi-nəzərə görə “Sovetlər
İttihadı”na daxil bulunan qeyri-rus vilayətlərdə
yaxın zamanda həqiqi komunist əfradına malik ciddi firqə
şöbələri təsisini ümid etmək əbəsdir.
Burada yalnız firqəyə hüsni-təvəccöh
bəsləyən bəzi radiqal ənasirlə (ünsürlərlə)
əqdi-ittifaq etməklə iktifa zərurəti vardır.
Müttəhid
cümhuriyyətlərdəki milli komunistlərə şu
zehniyyətlə yanaşan arqadaşlar, bittəbii, yerli
bolşeviklərə etimad edəməz və onları
yuxarıdan verilən əmrlərlə idarə etmək istərlər
ki şu surətdə əsil “kolonizator” da özləri
olurlar.
Görülür ki bunların da haqqı var.
Zinovyeviçlər də kolonizatordur.
Biz komunist müvafiqləri ilə müxaliflərini
öz hallarına buraxalım. Onlar, münaqişə
edə dursunlar. Yek-digərinin kolonizator
olduqlarını bizim pək də bulamadığımız
dəlillərlə isbat etsinlər. Bizcə
iki komunist tərəfin “müsadimeyi-əfkarından”
doğan bir “bariqi-həqiqət” vardır ki, o da ikisinin də
kolonizator olduğudur.
-
İkisinə də lənət!..
Azəri (M.Ə.Rəsulzadə)
“Yeni
Qafqasiya”, 1 təşrini-əvvəl (oktyabr) 1927, ¹1
BİZ
VƏ MÜCADİLƏMİZ
Yayılır
Mücadiləmiz
Getdikcə
d ərinə
Baxdıqca
gözlərimiz
İstiqlal
şəhidlərinə...
Yayılır
Mücadiləmiz
Qızıl
Moskvanın
Qanlı
üfüqlərinə...
-
Biz,
Qorxu bilməyən
Hür Azəriləriz.
Gönlümüzdə
dalğalanır
Dalğalı bir dəniz.
Getdikcə
alovlanır
İstiqlal mücadiləmiz.
-
Bizim,
Qanlı
qartal pəncəsində əzilən
Yaşıl bir yurdumuz vardır.
O yurdun
sinəsində
Qəhrəman
mücahidlərimiz
Gülə-gülə
veriyor
can
Çünkü
istəyir olsun
Müstəqil
Azərbaycan!..
Hər
gün
Dün
Və bu
gün
Zəncir
vuraraq
Mübariz
gənclərin
Dəmir
biləklərinə
Bağlıyorlar
Heyvan kibi
Qanlı
“Çeka”ların
Daş
sütunlu dirəklərinə,
Minlərcə gəncləri.
-
Gönlümüzdə
dalğalanır
Dalğalı
bir dəniz
Getdikcə
alovlanır
İstiqlal mücadiləmiz.
-
Hey!
Əsirlərdən
bəri
Qara pəncəsi
altına topladığı
Qövmlərin
Qanını
içməyə alışan adam!
Hey!
Şanlı
Azərin
Yerə dəyməz
alnını
Zəhərli
süngüsilə
Məhvə
çalışan adam!
Sən,
Nə qədər
zülüm etsən
İstiqlal
mücahidlərinə
Və nə
qədər
Zəncir
vursan
Onların
Dəmir
biləklərinə
Yenə.
Qovuşacaqlar
Sönməz
Böyük diləklərinə.
İstərsən
sənin
Səsi
uzaqlarda
Donan
“Buzlu cəhənnəm”lərin
Boğsun
Əyilməyən
və əyilmək bilməyən
Öv
ladlarımızı
İstərsən
sənin
Qanlı
“Çeka”ların
Qurşuna
düzsün bizi
Yenə
Gönüllərdə
dalğalanacaq
Dalğalı
bir dəniz
Getdikcə
alovlanacaq
Alovlu mücadiləmiz.
Çünkü,
Bizim
Fikirlərimizin
üfüqləri deyildir dar:
Bizdə:
Sönmək
bilməyən
Bir
istiqlal eşqi var!...
10.05.30
(10 May 1930)
Alptəkin
“Odlu
Yurd”, 28 May 1930, ¹16
ƏYİLMƏRƏM!
O sönməyən
bir varlığın pəncəsində əzilirkən,
Mən doğuldum qayəmizin hür baxışlı
gülüşündən.
O qayəli,
şanlı yolda bir haq deyə gəzilirkən,
Qüvvət
aldı varlığımız onun nazlı
yürüşündən..
***
Sarıldıqca
duyğularım onun vəhşi tüllərinə,
Bir əbədi
zövq içində sərinlənir ruhum mənim,
Mən
baxdıqca qayəmizin yetirdiyi güllərinə,
İçərimdən
süzülərək axıb gedər kədərlərim...
***
Çünkü:
odur həyat verən, odur məni güldürən,
Odur mənim qışlarımı dəyişərək
edən yaz.
Odur mənim
kinlərimi düşmənimə bildirən,
Onun
üçün mənliyimdən keçsəm belə yenə
az..
***
Çünkü o eşq, öylə canlı, öylə gözəl ideal ki...
Ona qarşı məndə öylə sönməz dərin iman var ki...
Orta əsr üsulilə yandırılsa belə dərim,
Mən düşmənin qarşısında diz çökərək əyilmərəm!
Alptəkin
“Odlu Yurd”, həziran 1930, ¹ 17
(Ardı var)
Şirməmməd
HÜSEYNOV
525-ci qəzet.- 2019.- 9 fevral.- S.20-21.