"Çırpınırdı Qara dəniz", 2018 və "Sayat Nova": bir daha erməni plagiatı haqqında

Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan Xalq Cümhuriyyərinin ideoloqlarından biri, müsəlman Şərqində ilk demoktatik respublikanın Dövlət Himninin müəllifidir.

Müasir, müstəqil Azərbaycan Respublikasının dövlət atributlarından olan Dövlət Himninin də müəllifi məhz Üzeyir Hacıbəylidir. Erməni musiqiçiləri tərəfindən Üzeyir Hacıbəylinin yaratdığı əsərlərin "erməniləşdirilməsi"nin bir səbəbi elə budur. Başqa sözlə, Ü.Hacıbəylinin müəllifi olan əsərlərə, melodiyalara qarşı müxtəlif vaxtlarda və müxtəlif texnologiyalar ilə plagiatlıq edən erməni bəstəkarları, musiqişünasları, ifaçıları, erməni musiqi kollektivləri, erməni folklorşünasları, ermənipərəst elektron mediası, əslində, bu qeyri-humanist davranışları, professional etikaya, mənəviyyata və beynəlxalq müəllif hüquqları normalarına zidd əməlləri ilə özlərinin daha iri maraq və məqsədlərinə xidmət edirlər. Bu, məkrli və qərəzli məqsəd, ilk növbədə, Azərbaycan klassik professional musiqisinin banisi, Azərbaycan milli bəstəkarlıq məktəbinin, musiqi təhsilinin təməlçisi, ilk notlu xalq çalğı alətlərinin, Dövlət xorunun, Dövlət Mahnı və Rəqs Ansamblınını təşkilatçısı, Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının ilk azərbaycanlı rektoru, nəhayət, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin və müstəqil Azərbaycan Respublikasının Dövlət Himninin müəllifi Üzeyir Hacıbəylinin - Azərbaycanın sənət dahisinin yaradıcılığını, onun bütövlükdə musiqi irsini aşağılamaqdan, barəsində "plagiatçı bəstəkar" rəyi formalaşdırmaqdan, yaradıcılığını, şəxsiyyətini və dəyərini bilərəkdən "ciddiyə almamaqdan" ibarətdir. Unutmaq olmaz ki, Üzeyir Hacıbəylinin əsərlərinin və müəllifliyinin saxtalaşdırlması, şübhə altına salınması kimi qərəzli, məqsədli fəaliyyətlərini sovet dönəmindən bəri uzun illərdir davam etdirən erməni musiqiçiləri, erməni sənət və mədəniyyət nümayəndələri, erməni ideoloqları bununla Azərbaycan musiqi incəsənətini və xalq musiqimizi də dəfələrlə öz saxtakarlıqlarının hədəfinə alıblar.

Üzeyir Hacıbəyli, Müslüm Maqomayev, Fikrət Əmirov, Niyazi, Soltan Hacıbəyov, Əfrasiyab Bədəlbəyli, Səid Rüstəmov, Tofiq Quliyev, Süleyman Ələsgərov, Cahangir Cahangirov, Rauf Hacıyev, Arif Məlikov, Aqşin Əlizadə, Şəfiqə Axundova, Emin Sabitoğlu, Ramiz Mirişli, Telman Hacıyev, Elza İbrahimova, Oqtay Kazımi, Ələkbər Tağıyev və başqa bəstəkarlarımız ermənilərin musiqi plagiatlığına tuş gəliblər. Bu bəstəkarkarın mahnıları, əsərləri və ya əsərlərindən melodik parçalar ermənilər tərəfindən 100 ildən çoxdur açıq-açığına oğurlanır, erməniləşdirilərək ifa olunur, notlar ilə, audio və video yayım vasitələri ilə, internet saytları və konsertlər ilə "erməni musiqisi" adı altında təbliğ edilir. Üstəlik, erməni plagiatlığına və saxtakarlığına məruz qalan yüzlərlə Azərbaycan xalq rəqslərimiz, xalq mahnılarımız, rəng və təsniflərimiz, şikəstələrimiz, aşıq havalarımız da var.

Bütün bunlara baxmayaraq, indiyə qədər erməni tərəfi bu qədər plagiatının birini də boyununa almayıb və Azərbaycan xalqından bu və digər şəkildə üzr istəməyib.

Artıq bir addım qalıb Qara Qarayevin, Musa Mirzəyevin, Vasif Adıgözəlovun, Tofiq Bakıxanovun, İsmayıl Hacıbəyovun, Firəngiz Əlizadənin, Azər Dadaşovun, Aydın Əzimovun, Sərdar Fərəcovun, Cəlal Abbasovun, Səyavuş Kəriminin, Ceyhun Allahverdiyevin və başqalarının əsərlərini də qondarma erməni müəlliflərinin adı ilə nəşr və ifa edib, bu bəstəkarlarımızı əks məntiqlə "plagiatçı" kimi göstərsinlər. Əgər bu ədalətsiz, məsuliyyətsiz, qeyri-humanist və etikasız davranışı Üzeyir Hacıbəyli kimi sənət dahisinə qarşı on illərlə ediblərsə, deməli, bundan sonra istənilən bəstəkarımıza qarşı da asanlıqla edə bilərlər. Tarixin dərslərindən nəticə çıxarmalıyıq.

Nəhayət, bu yönümdə Ü.Hacıbəyliyə qarşı son məqsədyönlü - qərəzli addımlardan biri də atıldı. Üzeyir Hacıbəylinin bəstələdiyi məşhur "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısı 2019-cu ildə internet resurlarına Abraam Russo adlı erməni müğənninin ifasında "Kamança" adı ilə yerləşdirildi.

Bu xüsusda bir qədər də uydurma "Kamança" mahnısı haqqında.

Üzeyir Hacıbəylinin "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısını erməni müğənniləri yalandan XVIII əsrin şairi Sayat Novaya aid edərək, "Kamança" adlı uydurulmuş mahnı kimi sovet dönəmlərində də oxuyublar.

Mən qətiyyətlə bildirirəm ki, bu mahnı Sayat Novanın bəstəsi deyil və ola da bilməz. Sayat Novanın yaradıcılığını Zaqafqaziya xalqlarının arasında milli münaqişə vasitəsinə və Azərbaycan musiqisinə qarşı təxribata çevirmək heç cür bəraət qazana bilməz. Həm də bu mahnının Sayat Novaya məxsus olmadığını sübut eləmək üçün dərin nəzəri təhlillərə elə də ehtiyac yoxdur. Əvvəla, XVIII əsrdə yaşayan, erməni ədəbiyyatşünaslarının yazdığı kimi, təhsili və savadı olmayan, əlyazılarında çoxlu qramatik və orfoqrafik səhvlərə yol verən, üstəlik də Azərbaycan musiqiçilərindən kamança çalmağı öyrənən bu şair-musiqiçi iki yüz əvvəl (!) belə melodik quruluşda və üslubda, belə melodik inkişaflı, bu cür ritmik fiqurasiyalı instrumental girişə və intermediyalara malik mahnı yarada bilməzdi. Bəli, qətiyyən yarada bilməzdi. Mahnının lad-məqam quruluşu da XVIII əsrin ənənəvi musiqi-melodiya tiplərinə, lad məntiqinə uyğun deyil. Əgər ermənilər S.Novanı qusan və aşıq kimi təqdim edirlərsə, "Kamança" mahnısı XVIII əsrdə Zaqafqaziyada təşəkkül tapan Azərbaycan aşıq sənətinin havalarına da uyğun deyil. Bu mahnıda XVIII əsr üçün səciyyəvi olan Şərq, Qafqaz musiqi üslubu və bu dövr üçün tipik olan vokal, instrumental melodiya tərzi, ifa manerası və musiqi forması yoxdur və deməli, onun XVIII əsrdə yazılması tamamilə mümkünsüzdür.

Bu baxımdan, XX əsrdə yaşamış Üzeyir Hacıbəylinin mahnı və melodiya üslubunu, konkret mahnısını XVIII əsrdə yaşayıb-yaratmış S.Novanın yaradıcılığına zorla yapışdırmaq ən azı məsuliyyətsizlik, savadsızlıq, saxtakarlıq və vicdansızlıqdır, həm də şairin özünə qarşı hörmətsizlikdir.

Onu da nəzərə alaq, erməni musiqişünası R.Atayanın "Erməni xalq mahnısı" kitabında S.Novanın mahnılarının həm XVIII əsr Tiflis ənənəvi musiqisindən, həm də qusan və aşıq musiqisindən qaynaqlandığı qeyd olunur. Amma "Kamança" mahnısı üslub cəhətdən bu ənənələrin də heç birinə uyğun deyil. Mahnını dinlədikdə nisbətən yaxın musiqi tarixinin məhsulu olduğu açıq eşidilir. Bu həqiqətə baxmayaraq, ermənilər sənətdə oğurluğa və yalana könüllü gedirlər, çünki məqsədləri var.

İkincisi, ermənilərin "Kamança" adı ilə illərlə təqdim elədikləri mahnıya - plagiata sovet donəmlərində Azərbaycan bəstəkarları, müğənniləri, musiqişünasları tərəfindən, nədənsə etiraz olunmayıb. Mahnının Üzeyir Hacıbəyliyə məxsusluğu, onun erməni musiqiçiləri tərəfindən plagiata məruz qalması və ya "səhv olaraq mənimsənilməsi" sovet illərində Azərbaycan Bəstəkarlar İttifaqı, yaxud nüfuzlu bəstəkarlarımız tərəfindən ədalətli həllini tapmayıb. Bu kimi faktlara "sovet xalqlarının və mədəniyyətlərinin dostluq və qardaşlıq münasibətləri" fonunda məhəl belə qoyulmayıb. Odur ki, "Çırpınırdı Qara dəniz"in təqdiminə 1990-2000-ci illərdən etibarən başlamışıq. Onun son ən yaxşı ifaçıları arasında Azərbaycan muğənniləri Azərin, Araz Elsəs, Şəmistan Əlizamanlı və bir çox Türkiyə sənətçiləri var.

"Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının müəllifi, şəksiz və birmənalı olaraq, Üzeyir Hacıbəylidir.

Dahi bəstəkarımızın bu mahnını yazmasının konkret tarixi, səbəbi və məqsədi var. Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycan əsgərləri ilə birlikdə paytaxt Gəncəni, paytaxt Bakını, Qarabağı, Şamaxını, Naxçıvanı, Dərbəndi, Qubanı, Xaçmazı, Salyanı, Göyçayı, Ağsunu, İsmayıllını və başqa bölgələrimizi xalqımızın siyasi düşməni və cəlladı S.Şaumyanın başçılıq etdiyi daşnak-bolşevik hərbi dəstələrindən, onların qarşıdakı işğal, terror, soyqırım planlarından xilas etməsi Ü.Hacıbəyli tərəfindən "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının yazılmasına səbəb olmuşdur. Bu mahnını məzmun və ideyasına görə tarixi və siyasi mahnı kimi səciyyəndirmək olar. Çünki konkret tarixi və siyasi hadisə ilə bağlı olaraq, yazılmışdır. Belə ki, Üzeyir Hacıbəyli bu mahnını Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusunun Azərbaycandakı tarixi qəhrəmanlığına, Türk əsgərinin Azərbaycanın azadlığı uğrunda şəhidliyinə, xalqımızı qarşıdakı erməni terrorlarından qurtarmasına ithaf etmişdir.

Mahnı 2018 və 2019-cu ildə bir daha erməni plagiatçılığına məruz qaldı. Niyə? Bu mahnının Ermənistanda məhz "2018-ci ilin mahnısı" seçilməsi təsadüfdürmü? Xeyr, həmin plagiat faktına məruz qalanların heç biri - mahnı da, Üzeyir bəyin müəllifliyi də, mahnının Sayat Novanın adına yazılması da, "2018-ci ilin mahnısı" kimi qiymətləndirilməsi də ermənilərin sadəcə növbəti mədəniyyət olayı və konsert layihəsi deyildir.

Bu plagiat faktı ilə bağlı bəzi təhlil və nəticələrimizi oxucularla bölüşürük. İlk olaraq, 1918-ci ildə mahnı ilə bağlı olan mahiyyətli hadisələrə diqqət edək:

- 1918-ci il Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəsmən elan olunduğu ildir.

- 1918-ci il paytaxt Gəncənin, sonra paytaxt Bakının və Azərbaycan müxtəlif bölgələrinin erməni daşnaklarının terror və soyqırım məqsədlərindən, əməllərindən xilas olunduğu ildir.

- 1918-ci il Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının yazıldığı tarixdir.

1918-ci ildə bu hadisələrə görə "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının yazılması ermənilərin daşnak-bolşevik birliyinə və Azərbaycana qarşı məqsədlərinə vurulan ideya-mənəvi zərbə idi.

"Çırnırdı Qara dəniz" mahnısı da, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Dövlət Himni də Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən şair Əhməd Cavadın şeirlərinə bəstələnmişdir.

Bu mahnı yazılandan sonra, təəəsüf ki, Azərbaycanda az ifa olundu. Bunun da real siyasi səbəbləri var idi. Çünki fərqli siyasətə və ideologiyaya malik olan SSRİ adlı imperiya yaranmışdı və Azərbaycan bütün yaradıcı şəxsiyyətləri, sənət, elm, mədəniyyəti irsi, milli-mədəni dəyərləri ilə birlikdə bu "qırmızı imperiya"nın tərkibinə daxil olan respublikalarından biri idi. Qara dənizin bir hissəsi Türkiyənin və bir hissəsi SSRİ-nin sərhədlərinə məxsus idi. "Çırpınırdı Qara dəniz, baxıb Türkün bayrağına" mahnısının - Türk İslam Ordusunun xilaskarlığına, qəhrəmanlığına, şəhidliyinə həsr olunmuş musiqinin səhnə, efir, konsert ifası artıq mümkün deyildi. Çünki tarix də, tarixə münasibət də, millətin gələcəyinə yönələn siyasət də kökündən dəyişmişdi. Artıq sovet xalqlarının dostluğu siyasəti həyata keçirilirdi, "proletar mədəniyyəti və incəsənəti" qurulurdu. Siyasi məramlı mahnılar, rəqslər, şeirlər, romanlar, dramlar, kitablar, operalar, kantatalar, oreatoriyalar, simfoniyalar, kamera əsərləri yalnız və yalnız kolxozu, sənaye quruculuğunu, pambığı, mazutu, komsomolu, nefti, taxılı, sovet xalqını, əmək qəhrəmanlığını, sovet qardaşlığını, şura hökumətini, böyük rus xalqını, Lenini, Rusiyanı tərənnüm etməli idi. Milli respublikarda yaradıcı şəxslər dini, din adamlarını, milli düşüncələri, "keçmişin qalıqlarını", "feodal və burjuy ünsürlərini" tənqid və ifşa etməli idilər. SSRİ-də Qara dəniz Türkün yox, bolşevik partiyasının, sovet dövlətinin bayrağına baxıb çırpına bilərdi. Yaradıcı şəxsiyyətlərimizi, milli ziyalılarımızı bu yeni siyasi və dövlət quruculuğunun hər cür yalançı şər və böhtanlarından, təxribatlarından, "içimizdə düşmən" axtarışından, kütləvi qırğınından, repressiylardan, təhqir və təhdidlərdən, siyasi qətliamlardan qorumaq lazım idi...

Bu mahnı yazıldığı ilk vaxtlardan Türkiyədə maraq doğurdu, populyarlaşdı. Bir türkiyəli həmkarımın bildirdiyinə görə, Atatürk də bu mahnıdan təsirlənmiş, onu dəfələrlə dinləmişdi. Sonradan qarşıdakı illərdə mahnı xüsusilə milliyyətçi ziyalılar, sənətçilər arasında, orduda rəğbət qazanmışdı. Mahnı o qədər populyarlaşmışdı ki, müəllifinin kimliyi tədricən unudulmuşdu. Amma Üzeyir bəyin mahnısı Türkiyədə və Avropada mühacirətlik yaşayan Azərbaycan siyasət və mədəniyyət xadimlərinin də sevimli mahnısı oldu. Onlar bir yerə toplaşanda bu mahnını birlikdə, qürurla oxuyurdular və mahnı müəllfinin Üzeyir bəy olduğunu da bilirdilər.

Sonra nə baş verdi? Necə oldu ki, Üzeyir bəyin milli qürur və vətənpərvərliklə, səmimi duyğu və sevgi ilə yazdığı bu mahnı birdən-birə ermənilərin uydurduğu "Kamança" mahnısına "çevrildi"?

Bu gün bizdə haqlı etiraz, qəzəb yaradan bu acınacaqlı hadisənin öz tarixi var. Ü.Hacıbəylinin "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının "Kamança" adı ilə erməni musiqiçiləri tərəfindən plagiata məruz qalması çox maraqlı tarixçəyə malikdir. Bu tarix barədə araşdırmamızı və əldə etdiyimiz bir çox yeni faktları ayrıca məqalə kimi qarşıdakı vaxtlarda oxuculara və musiqi ictimaiyyətinə təqdim etmək fikrindəyəm.

Hələlik isə bu plagiatın əleyhinə haqlı olaraq hərəkətə keçən, ədalətli etiraz edən Azərbaycan oxucularına, Üzeyir bəy musiqisinin pərəstişkarlarına, mütəxəssislərə başqa bir faktı açıqlayım. Ü.Hacıbəylinin "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısı niyə "Kamança" adı ilə Ermənistanda məhz "2018-ci ilin mahnısı" elan olundu? Bunun səbəbini ən azı 5 arqumentlə əsaslandıra bilərəm:

1. 2018-ci il Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasının 100 illiyidir.

2. 2018-ci il Azərbaycan Respublikası Prezidenti tərəfindən "Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli" elan edildi və respublika Prezidenti bu barədə rəsmi sərəncam imsaladı.

3. 2018-ci il - mahnının ithaf olunduğu Qafqaz İslam Ordusunun erməni daşnaklarını darmadağın etməsinin, Gəncəni, Bakını, Qarabağı, Naxçıvanı, Şamaxını və bir çox bölgələrimizi, bütövlükdə Azərbaycanı yeni erməni-daşnak terrorundan və soyqırımından xilasının 100 illiyidir.

4. 2018-ci il Üzeyir Hacıbəyli tərəfindən Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusuna, onun qəhrəman əsgərlərinə, Nuru Paşanın igidliyinə, Türk əsgərinin şəhidliyinə, Türk milli həmrəyliyinə ithaf olunan"Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının yazılmasının 100 illiyidir.

5. 2018-ci il Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində ermənilər tərəfindən Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddialarının, milli münaqişənin başlanmasının 30-cu ildönümdür.

Bəs ermənilər bu yubiley tarixlərimizə necə reaksiya verdilər? Göründüyü kimi, erməni tərəfi onların tarixi, milli və siyasi kimliyini ifşa edən bu yubileyləri Sayat Novanın müəllifliyinə yazdıqları uydurma "Kamança" mahnısı ilə "qeyd etdi".

Ü.Hacıbəylinin "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının ermənilər tərəfindən S.Novanın "Kamança" adı ilə oxunmasını, mahnının Ermənistanda "2018-ci ilin mahnısı" elan olunmasını Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinə, Türkiyənin Qafqaz İslam Ordusu tərəfindən Azərbaycanın növbəti erməni təxribatlarından, terror və soyqırım planlarından xilasının 100 illiyinə, Üzeyir Hacıbəylinin igid Türk əsgərinin qəhrəmanlığına və şəhidliyinə ithaf etdiyi "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının 100 illiyinə və bütün bu hadisələrin əsl tarixi, siyasi mahiyyətinə qarşı ermənilərin düşünülmüş siyasi aksiyası və informasiya müharibəsi kimi qiymətləndirirəm.

Daha bir məsələ.

Hazırda Rusiyada, Avropada və Amerikada "Sayat Nova" adlı restoranlar şəbəkəsi fəaliyyət göstərir. Moskvada, Moskvaətrafı rayonlarda və Rusiyanın iri şəhərlərində bu restoranlar şəbəkəsinin fəaliyyəti var. Onu işlədən qrupa Bakı və Qarabağ erməniləri də daxildir. "Sayat Nova" restoranlar şəbəkəsi erməni iş adamlarının beynəlxalq biznez layihəsidir.

"Sayat Nova" restoranlar şəbəkəsi "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısının Sayat Novanın müəllifliyi ilə "Kamança" adı altında məhz 2018-ci ildə - mahnının 100 illiyində, işğalçı və terrorçu erməni-daşnak hərbi dəstələrinin məhv edilməsinin 100 illiyində, AXC-nin 100 illiyində, DQMV-də qaldırılan etnik münaqişənin 30 illiyində - yeni aranjimanla ifasını bir layihə kimi sifariş vermiş və onu maliyyələşdirmişdir. Mahnının Ermənistanda məhz "2018-ci ilin mahnısı" elan olunması da "Sayat Nova" restoranlar şəbəkəsinin başında dayanan erməni iş adamlarının siyasi sifarişi və maliyyət dəstəyi ilə reallaşıb.

Yeri gəlmişkən, Yerevanda Ermənistan, Rusiya və Fransa erməni iş adamları tərəfindən 2017-ci ildə "Sayat Nova Konyak Evi" yaradılıb. Bu, "brend mal" istehsal və realizə edən böyük bir şirkətdir.

Niyə məhz 2017-ci ildə və niyə məhz "Sayat Nova"?

Çünki 2017-ci il Sayat Novanın anadan olmasının 305-ci ildönümüdür.

Elə isə niyə onlar saxta "Kamança" mahnısını 2017-ci ildə "Ermənistanın 2017-ci il mahnısı" elan etmədilər və bu məkrli layihəni məhz 2018-ci ildə həyata keçirdilər?

Çünki 2018-ci il ermənilərin tarixi, siyasi, milli məramlarına vurulan ifşaedici zərbənin 100-cü ildönümüdür. Bu tarixin isə Üzeyir Hacıbəylinin "Çırpınırdı Qara dəniz" mahnısına - müstəqillik tariximizin, müstəqil dövlətçilik uğrunda milli azadlıq mücadiləmizin, milli kimlik və qürurumuzun, tarixi Türk qüdrətimizin, Azərbaycan-Türkiyə qardaşlığının ayrılmaz parçası, himni, musiqili tərənnümü olan bu sevimli mahnımıza və onun müəllifinə çox böyük aidiyyatı var.

Ariz ABDULƏLİYEV

Üzeyir Hacıbəyli adına BMA-nın aparıcı elmi işçisi, "Ənənəvi musiqi və yeni texnologiyalar" kafedrasının dosenti

525-ci qəzet.- 2019.- 12 fevral.- S.2;7.