"Müasir tənqid və ədəbi proses"

XALQ YAZIÇISI ELÇİN AZƏRBAYCAN YAZIÇILAR BİRLİYİNDƏ BU MÖVZUDA MƏRUZƏ EDİB

Dünən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) "Natəvan" klubunda Xalq yazıçısı Elçinin "Müasir tənqid və ədəbi proses" mövzusunda məruzəsi dinlənilib.

Tədbirdə AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutunun direktoru, akademik İsa Həbibbəyli, Xalq şairi Nəriman Həsənzadə, akademik Nizami Cəfərov, AYB katiblərindən Fikrət Qoca, Çingiz Abdullayev, Nazim İbrahimov, Rəşad Məcid, İlqar Fəhmi, "Azərbaycan" jurnalının baş redaktoru İntiqam Qasımzadə, tanınmış yazıçılar, tənqidçilər, elm və mədəniyyət xadimləri, jurnalistlər və oxucular da iştirak ediblər.

Tədbiri giriş sözü ilə AYB-nin sədri, Xalq yazıçısı Anar açaraq qonaqları salamlayıb və sözü məruzəçiyə verib.

Xalq yazıçısı Elçin qeyd edib ki, bu, üç hissəli məqalədir. Müəllif məqaləsinə bir sualla başlayıb: tənqidçi kimdir və o, özünü necə təsdiq edir (ya da etməlidir)? Bu suallar əsasında Azərbaycan ədəbi prosesi və dünya ədəbiyyatşünaslığına nəzər salıb, bu yöndə fikirlərini, təklif və iradlarını səsləndirib.

Ədəbi tənqidi müstəqil janr hesab edən Elçinin fikrincə, hazırda Azərbaycan ədəbiyyatında tənqidçi qıtlığıdır: "...Janrda təqsir yoxdur - bu baxımdan, bizdə sadəcə, tənqidçi qıtlığıdır və olsun ki, "tənqidçi qıtlığı" ifadəsi vəziyyəti tam ehtiva etmir, bu cür desək, elə bilirəm ki, daha dəqiq olar: bizim ədəbi prosesdə bəsit, diletant, bəzən də xalis qrafoman mülahizələri kəmiyyət etibarilə professional tənqidçinin fikrini (yəni ictimai fikrin mühüm bir hissəsini) xeyli dərəcədə üstələyib, "tənqidçi qıtlığı" yox, professional tənqidçi qıtlığıdır".

Xalq yazıçısı məruzəsində deyib ki, ədəbiyyatşünaslıq elmi ilə tənqidi qarışdırmaq olmaz. Bunlar bir-birindən ayrı sahələrdir: "Elm, o cümlədən də ədəbiyyatşünaslıq elmi dəqiq faktlara söykənir, faktları izah edir, yoxlayır, onun üçün tarixilik əsas faktorlardan biridir, o, klassikanı tarixi kontekstdə "yerbəyer" edir, ədəbi tənqid isə - improvizasiyadır, onun üçün müasirlik əsas faktordur, o, klassikanı ədəbi prosesin predmetinə, hətta faktına çevirə bilir..."

Xalq yazıçısı məruzəsində Sovet dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı ilə yanaşı, müasir dövr yazıçı və şairlərin yaradıcılıqlarından nümunələr gətirməklə fikirlərini əsaslandırıb, əsasən rus və dünya ədəbiyyatşünaslarının, eləcə də müasir tənqidçilərin məqalələrindəki fikirlərə toxunub, sitatlar gətirib.

O, məruzəsini ədəbi tənqiddə təhqir və tərif barədəki düşüncələri ilə davam etdirib, çağdaş dövrümüzdə tənqid janrının daha çox tərifə xidmət etdiyini, bunun da ümumilikdə ədəbi prosesin inkişafına mənfi təsir göstərdiyini vurğulayıb.

Məruzənin sonunda tanınmış qələm adamları çıxış edib, səslənən fikirlərə münasibət bildiriblər.

AMEA-nın vitse-prezidenti, N.Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitunun direktoru, akademik, millət vəkili İsa Həbibbəyli çıxışında bildirib ki, uzun zamandan bəri tənqidə bu cür geniş, sistemli, ciddi baxış olmamışdı: "Mən bu məruzəni əsl ədəbi tənqid nümunəsi kimi dəyərləndirirəm. Ədəbiyyatda, ədəbi tənqiddə metodologiya boşluğu var. Bu məruzədə ədəbi tənqidi, Azərbaycan ədəbiyyatı, ədəbiyyat nəzəriyyəsi ilə, eləcə də dünya və Sovet ədəbiyyatı ilə birlikdə gördük. Elçin Əfəndiyevin gərgin zəhmət hesabına araya-ərsəyə gətirdiyi bu məruzə son 20 ildə Azərbaycan ədəbi tənqidinə verilmiş ən yaxşı töhfədir".

Professor Şirindil Alışanlı məruzənu yüksək qiymətləndirərək, kitab şəklində çap olunmasını təklif edib.

Millət vəkili, akademik Nizami Cəfərovun fikrincə, Xalq yazıçısı Elçinin bu məruzəsi ədəbi tənqidə konseptual baxışdır. O deyib ki, doğrudan da, "tənqidçi kimdir" sualına konkret cavab verilməsi, tənqid anlayışının mümkün qədər dəqiqləşdirilməsi vacibdir.

Məruzənin geniş miqyası ilə seçildiyini deyən tənqidçi Əsəd Cahangir ona və həmkarlarının yaradıcılığına göstərdiyi diqqətə görə Xalq yazıçısı Elçinə təşəkkürünü bildirib.

Xalq şairi Nəriman Həsənzadə çıxışında AYB ilə Ədəbiyyat İnstitutunun birgə ortaq tədbirlərinə, layihələrinə sevindiyini deyib, bu addımların inkişafa müsbət təsir göstərəcəyinə inandığını vurğulayıb.

Tənqidçi Elnarə Akimovaya görə, hazırkı ədəbi tənqidimizdə sistemsizlik var, müasir ədəbiyyat və tənqid arasında harmoniya yaransa, ədəbi prosesimizdəki bir sıra problemlər öz həllini tapacaq.

Sonda çıxış edən AYB sədri, Xalq yazıçısı Anar məruzə ilə bağlı fikirlərini bildirib, onun böyük hissəsilə razılaşsa da, razılaşmadığı məqamlar olduğunu da vurğulayıb: "Bunu əminliklə deyə bilərəm ki, bütün dövrlərdə "ciddi ədəbiyyat yoxdur" fikri olub və olacaq da. Ancaq bu, heç də doğru ifadə deyil. Hər dövrün öz ədəbiyyatı var. Kiminsə kiməsə oxşamaq, ya da o səviyyədə olmaq məcburiyyəti yoxdur. Hərənin öz yolu, hər dövrün öz tələbi var. Mən adətən "tənqid" terminini qəbul etmirəm. Mənə "təhlil" sözü daha yaxın və doğru görünür. Baxsaq, heç ciddi tənqid də görməyəcəyik. Hansı tənqidçi öz məqaləsində hansısa yazıçını sözün həqiqi mənasında tənqid edir? Sovet dövründə tənqid daha cəsarətli idi. İndi isə tənqid yox, təhlil var".

Xalq yazıçısı Anar deyib ki, xoşa gəlməyən, zəif yazıların çapına yol verməmək üçün, ədəbi senzura yoxdursa da, hər bir redaktor özü müvafiq tədbirlər görməlidir. AYB sədri öncədən hazırladığı qeydlər əsasında tənqidçi Tehran Əlişanoğlunun bəzi fikirlərini, "Ədəbiyyat qəzet"indəki bir sıra materialları, həmçinin, bu qəzetdə çap olunmuş, filoloq alim Paşa Əlioğlu ilə müsahibədəki müəyyən nüansları tənqid edib, müəllifləri daha diqqətli və məntiqli olmağa səsləyib.

Xatırladaq ki, Elçinin "Müasir tənqid və ədəbi proses" məruzəsi üç hissədən ibarət olmaqla bu yaxınlarda "525-ci qəzet"də dərc ediləcək.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 28 fevral.- S.7.