Qıymayın kəpənək qanadlarına...

27 il əvvəl yazdığım bu yazının əlyazmasını öz mənzilimdəcə itirmişdim: hansa kitabın içinə, hansı kağızların arasına qoymuşdum - yada sala bilmirdim ki, bilmirdim. Bu günlərdə xoş bir təsadüf nəticəsində axır ki, 27 illik nigarançılığa son qoyuldu: yazıldığı kağızlar sapsarı caralmış yazı özü məni tapdı. Yaxşı ki, ötən illər onun ruhunu saralda biməmişdi. Elə bunu nəzərə alıb onu oxuculara təqdim edirəm.

... Mirzə müəllimin televeziya verilişində dedikləri - yemək bişirməyin resepti, nə bilim, bozbaş, filan-beşmənəkan hamısı bəhanəydi. Çöhrəsindən təbəssüm əskik olmayan, hər konserti, hər oxuması balaca bir tamaşaya, görümlü yaşantıya dönən Mirzə Babayevlə üzbəsurət oturub dərdləşmək, bu "gənc" qocanın içinin bulanıq dibindən üzə çıxanları elə isti-isti müşahidə eləmək çoxdanki arzum idi. Çünki Mirzə müəllim bizim vokal sənətimizin ən bənzərsiz, ən yaddaqalan təmsilçilərindəndir. Bu sözlərimə görə kim məni qınayacaq, kim məni aludə olmaqda, səriştəsizlikdə günahlandıracaq - öz işidir, amma dünyanın ən güclü natiqləri, ən qüdrətli məntiqçiləri də məni bu inamımdam döndərə bilməzlər. Mən onların böyük musiqi, mədəniyyət, böyük sənət haqqında deyəcəkləri gurultulu sözlərin müqabilində bir az da irəli gedib bu cür deməkdən də çəkinmərəm ki, estrada-vokal sənətimizin iyirminci əsr vəznini müəyyənləşdirənlərdən biri elə Mirzə Babayevdir - qeyri-adi, heç kimə bənzəməyən, özünü bütün ifaçılıq məziyyətləri - səsi, repertuarı, davranışı, jestləri, öz sənəti və başqaları haqqında qəfil fikirləri ilə elə ilk andaca duyğu aləmimizin qapılarını rahatca açıb ordakı ən sarı və ən cingiltili simləri eyni şövqlə səsləndirən Mirzə Babayev. Və mən tam arxayınam ki, bu cür deməyimə görə heç vaxt sıxılmayacam, heç vaxt peşman olmayacam. Çünki son dərəcə etibarlı bir tərəfdaşım, qahmar çıxanım var: Mirzə kişinin keçmişini, bu gününü, gələcəyini özünün lal sükutunda hifz edən, nə vaxtsa bu sənətin əsl dəyərini məhək başına çəkəndə neçə-neçə biganə, laqeyid, xəbis ürəyinin layiqli payını verəcək zaman. O zaman ki, insanı ömrün get-gedə daralan yolu ilə həmin o ömrün əsl dəyərinə, əsl çəkisinə doğru aparır; O zaman ki, Mirzə adlı bir kişi 79 ilini "oğurlayıb" hələ də məhəbbət nəğmələri oxuyur. Allah bu "oğrunun" ürəyinə təpər, səsinə qüvvət versin, "oğurluq" ehtiraslarını səngitməsin.

Mirzə dayı səhnədə olanda, oxuyanda adama elə gəlir ki, bu kişi heç vaxt qocalmayacaq, bu kişi heç vaxt xəstələnməyəcək, şikayət, giley eləməyəcək, bu kişinin heç vaxt əli-ayağı əsməyəcək. Və... əstəğfurullah, adama hərdən də elə gəlir ki, bu kişi dünyaya elə bu boyda, bu biçimdə, bu yaşda gəlib.

Bu qəribə, izaha çətin gələn cazibə haradandır sizdə, Mirzə müəllim?

Mirzə dayı heç vaxt özü üçün oxumayıb və bizim ifaçılıq sənətimizə hələ də axıra qədər, lazımınca dəyərləndirilməyən mühüm bir keyfiyyət gətirib ki, onu sözlə ifadə etməyə elə mənim özüm də çətinlik çəkirəm. Buna səmimiyyət demək azdır, çünki səmimiyyəti oynamaq, səmimilik illuziyası yaratmaq mümkünsüz şey deyil. Bu nədirsə, iynənin ucu boyda da olsa saxtakarlığa əl yeri qoymayan bir məziyyətdir, miyanəliyin tam əksi olan və əsl dəyəri də bu əkslikdə açılan təbii bir haldır. Miyanə olmayan şey isə ya təsdiq sevir, ya da inkar. Ya məhəbbətə tuş olur, ya da ki qınağa, rişxəndə. Burada üçüncü bir münasibətdən söhbət gedə bilməz və mən Mirzə Babayev sənətinə nisbətən yaşlı, görüb-götürmüş adamların daha artıq rəğbətinin səbəblərini bu həqiqət fonunda daha aydın duyuram.

Görüb-götürülmüş, müdrik adam heç oturub yüngül-yüngül məktub yazardımı ki, nə oldu, Mirzə müəllim, kəpənəyi tutdunuz, ya yox?

Dünyada kəpənək qanadlarının kövrəkliyinə heç olmasa bircə dəfə də olsa kövrəlmək qabiliyyəti çatan adam heç zaman durub qırmızı-qırmızı deməzdi ki, əşi, bu sovka da kəpənəkdir də, pambığın bu üzündən girib o üzündən çıxır, atamıza od qoyur. Sən də başlamısan ki, kəpənək belə gəldi, kəpənək elə getdi.

("Dedim, yeri get, alə! Bu, sən deyən kəpənəklərdən deyil ey. Bu, sənin ömrün boyu tamarzı qaldığın, həsrətini çəkdiyin, yuxuna girən və heç vaxt qovuşa bilmədiyin istəkdir, arzudur").

Televiziyamızın filmotekasında nadir lentlər var: Seyid əmi 80 yaşın astanasında "Mənsuriyyə" oxuyur, Cabbar əmi 70 neçə yaşınınsa acığını "Heyratı"dan çıxır. Əlbəttə, fəxrlə xatırlanası, bizə baş ucalığı gətirəsi faktlardır. Və mən hər cür müqayisəni, hər cür bənzətməni bir kənara qoyub inamla deyirəm: 79 yaşında "Kəpənək" oxumaq, kəpənək qanadlarının kövrəkliyinə bərabər bir ovqatla insanın həmişə həsrətində olduğu, fəqət qovuşduğu andaca əlindən uçub gedən obrazı yaratmaq da hər kişinin işi deyil. Mən inanıram ki, illər keçəçək, Mirzə kişinin həmin bu ifası musiqi mədəniyyətimizdə estrada üslubunun dəyərli faktlarından biri kimi tez-tez xatırlanacaq, hələ dünyaya gəlməyən neçə-neçə insanın maraq və təəccübünün heyrət və rəğbətinin ünvanı kimi yaddaşlarda qalacaq.

Hamı kimi Mirzə dayının da kəpənək həsrətli, kəpənək xiffətli bir dünyası var. Nə qaldı o dünyadan Mirzə dayıya?

Uca-uca arzularımızın, həsrətimizin, hüdudlarını sonsuzluğa qovuşduran kəpənəklər, bu kişinin nədən umsuq qoydunuz ki, yaşının ixtiyar çağında dalımızca uşaq kimi kövrəlir, az qalır özü də qanadlanıb görünməyən izinizə düşən, ardınızca uça?.

***

Mirzə dayı bir az naxoşlamışdı. Yataqdan təzəcə qalxmışdı və qırışığı yavaş-yavaş açılırdı. Bir az ordan-burdan danışdıq. Mirzə dayı dedi ki, düz 56 ildir oxuyuram, amma vallah, oxumaqdan doymamışam. Mən də dedim ki, Allah səsinizə, ürəyinizə qüvvət versin, Mirzə dayı və fürsəti əldən verməyib sualların başını buraxdım.

- Mirzə müəllim, bu əlli altı ildə olubmu ki, muğamat oxuyasınız, yaxud ürəyinizdən bu istək keçə?

Əvvəl başını bulayıb "yox" dedi. Sonra nəyisə xatırlayıb duruxdu. "Dayan, dayan, Vasif Adıgözəlovun bir mahnısı var, onu oxuyanda arada muğam üstündə kəsişmişəm, axı. Radioda o lent durur, axtarsalar taparlar".

- Əlli altı ildir oxuyursunuz. Bəs niyə indiyə qədər fərli bir valınız çıxmayıb?

- İndi bilmirəm, amma əvvəllər val yazdırmaq üçün gərək rüşvət verəydin. Mən də verməmişəm. Özü də əcəb eləyib verməmişəm. Dədələrinə borcum-zadım yoxdur ki. Odey, o qutunu görürsən (pəncərənin ağzındakı yastı karton qutunu göstərir), içində ən xoşladığım mahnıların lent yazıları var. İlk böyük valım çıxacaq, inşallah.

- Harada yazacaqlar; Tbilisidə, yoxsa Peterburqda?

- Ayə, nə Tbilisi, nə Peterburq? Parisdə ey, Parisdə. Fransızlar dilə tuturlar ki, val üçün mahnılar seçim, amma bizimkilər rüşvət istəyirlər. Necədir səninçün?

- Mənim üçün çox maraqlıdır - o valda "Gilavar", "Liman", "Saçlarına gül düzüm", "Gözüm yoldadır", "Bağışla, Kəpənək" mahnıları da olacaqmı?

- Olacaq, olacaq... Ən seçmə mahnılarım olacaq orda.

- Siz bu mahnıları çox yaxşı oxuyursunuz.

- Qardaş, mən indiyə qədər nə oxumuşamsa, hamısını yaxşı oxumuşam. Repertuarımda olan mahnıları mən oxuyan kimi heç kim oxumayıb. Odey, Lütfiyar gedib "Liman"ı Kiyevdə orkestrnan yazdırmışdı. Axırı nə oldu?

- Mirzə müəllim, televiziyada çıxış edəndə dediniz ki, rəhmətlik Əliağa Ağayev Məşədi İbad rolunu oynaya bilməyib, gərək o rolu mən oynayaydım. Əliağa Ağayevin Məşədi İbadında nə xoşunuza gəlmir ki?

- Rəhmətliyin oyunuda hər şey yerindədir - bircə şeydən başqa. Bu filmdə elə bil gözlərini yaddan çıxarıb Əliağa. Məşədi İbadın xarakteri - onun kimliyi, hansı yuvanın quşu olması daha çox gözlərində ifadə olunmalıydı. Bilirsən, nələr vardı onun gözlərində. Rəhmətlik Əliağa isə daha çox jestlərə, hərəkətlərə üstünlük verib. Vallah, o rol mənim rolum idi. Rəhmətlik Hüseyn də (H.Seyidzadə - Ə.H.) məni çəkmək istəyirdi. Bu Əliağa hardan gəlib çıxdı, bilmirəm. Aldı rolu əlimdən. Lap bu yaşımda da elə Məşədi İbad oynayaram ki, dünya tamaşasına durar.

- Daha hansı rolu oynamaq həsrətindəsiniz?

- Hacı Qaranı. Versinlər, bu rolu oynayım. Sənət tariximizə qızıl hərflərlə yazılmasa, adımı dəyişərəm.

- Bəs, musiqidə necə, elə mahnı olubmu ki, nəyə görəsə oxuya bilməmisiniz, yaxud oxumusunuz, alınmayıb?

- Yox, elə şey olmayıb. Ürəyimə yatan bütün mahnıları oxumuşam. Özü də yaxşı oxumuşam.

- Fikir verirəm, öz adınızla bağlı hər şeyin qabağına bir "yaxşı" sözü qoyursunuz. Bu inam, bu qətiyyət hardandır sizdə?

- Ay oğul, sənət adamı gördüyü işin yaxşılığına tam əmin olmasa, özünə inanmasa, daha onun harası sənətkar oldu? Müğənni "Oxumuşam da, nə bilim necə oxumuşam", - deyib yalnız auditoriyanın səxavətinə bel bağlayanda mən onun təmənnasız, xalis sənətçiliyinə şübhə edirəm. Müğənni gərək özünün ilk dinləyicisi olsun, oxuduğu mahnıdan birinci özü zövq alsın.

- Belə müğənnilər çoxdurmu bizdə?

- Mahnı oxuyanlardan Şövkət xanımın əvəzi yoxdur. Yəqin xəbərin var, o da xəstədir. Gərək məndən qabaq onun yanına gedəydin, onu dindirəydin. Bir də Flora xanım yaxşı oxuyandır...

Sonra dedim ki, Mirzə müəllim, Allahdan gizli deyil, sizdən nə gizlin, bəs, mənim buraya gəlməkdə ayrı bir məqsədim də var. İstəyirəm, dadı damaqda qalan quymaq bişirməyinizin sirlərini açıqlayasınız - evdə söz vermişəm, məni dili gödək eləməyin (Mirzə dayı televiziya ilə çıxışında baş barmağı ilə şəhadət barmağını bir-birindən təxminən 3 sm aralı tutub demişdi ki, qazmağı bu qalınlıqda quymaq bişirə bilirəm).

Mirzə müəllim əvvəl-əvvəl açıq qapı tərəfə boylandı, sonra astadan - çox güman ki, həyat yoldaşı eşitməsin deyə pıçıldadı: "Əsas məsələ unu vam xodda qızdırmaqdır. Quymaq bişirəndə gərək tələsməyəsən. Yağını da bol eləyəsən". Bunu deyib bir xeyli fikrə getdi. Sonra qəfildən qayıtdı ki, evimə gələnləri həmişə açıq qəlblə, açıq süfrə ilə qarşılamışam. İndi gərək məni bağışlayasan. Allah bu xəstəliyin üzünü qara eləsin, ona elə toy tutsun ki, Mirzə Babayev adlı kişi bir də yadına düşməsin. Dedim, fikir eləmə, Mirzə müəllim, tezliklə sağalıb durarsınız ayağa.

... Qayğılı, fikirli bir çöhrə qapının o üzündə qaldı.

Əlisəfdər HÜSEYNOV

525-ci qəzet.- 2019.- 31 iyul.- S.13.