Dost-dost deyə-deyə...

"İnsanlara dostlarına görə qiymət verməyin, ona qalsa, İudanın dostlarından yox idi!"

E.Heminquey

Bizdə adamı yaxşı tərəfindən xarakterizə etmək istəyərkən, ona şamil olunan yaraşıqlı epitetlərin sonuna mütləq bir "sədaqətli dost" ifadəsi də qoşmağı unutmurlar. Xüsusən də, epitafiya janrında yazılmış boğazdan yuxarı sicilləmələrdə. Bəs, filankəs "çox sədaqətli dost idi" deyə.

Baxırsan, adamın dirisindən xəbəri olmayanın birisi, ölüsünün başının üstünü alıb, muzdla ağlayan arvadlarsayağı elə şivən qoparır ki, ölü yaddan çıxır, bunun əhvalına yanmağa başlayırsan.

Sözüm onda deyil, mən "sədaqətli dost" haqqında danışmaq istəyirəm.

Bu günlərdə oturduğum bir məclisdə məni dönə-dönə "vəfalı, sədaqətli dost" kimi tərifləyib, şənimə badə qaldıran bir sənətkarın üzünə qayıtmaq istədim. İstədim deyəm ki, bu dünyada ən sədaqətli, vəfalı varlıqlar itlərdir. O da hamısı yox! İnsandan vəfa ummaq özü də əbləhlikdir...

Sonra fikirləşdim ki, məclisin pafosu ilə heç uyuşmayan bu sözlər daş və qurbağa gölü effekti yaradacaq, bayaqdan mənim sağlığıma nitq irad eləyən həmkarımın sifəti qəfildən dəyişəcək və o, sözümün ardını gözləmədən:

- Sən oturub çörək kəsdiyin adamları təhqir eləyirsən? - deyə bozaracaq. Mən isə "çörək kəsmək"lə bağlı da nələrsə deyəcəyəm, məsələ bir az da qəlizləşəcək. Odu ki, səsimi içimə salıb, səbirlə məclisin bitməsini gözlədim və bu yazını yazmağı qərara aldım.

Ondan başlayım ki, qədimlərdə qulun comərdliyi onun sahibinə sədaqəti ilə ölçülürmüş. Sədaqət iyerarxiya münasibətləri sisteminin əhəmiyyətli ünsürlərindən biri sayılırmış. O zamanlarda taxta çıxan padşahlar and içməzmişlər, əksinə, təbəələr ona sədaqət andı içərmişlər. Bu, bir növ ictimai müqavilə imiş, bu andı pozmaq cinayət törətməyə bərabər tutulurmuş.

Bəlli məsələdir, insan eqosunun özəllikləri belədir ki, iki fərdin belə bir-birinə eyni dərəcədə sədaqətli olması mümkünsüzdür.

Bunu qədim insanlar bizdən yaxşı bilirdi.

Nəticədə, insanların bir-birinə sədaqət andı içməsi, uzaq səfərlərə çıxan cəngavərlərin öz sevgilisinə "sədaqət kəməri" taxması kimi məsələlər meydana çıxırdı. İşgəncə alətini xatırladan "sədaqət kəməri" haqqında ayrıca danışmaq lazımdır. Bu kəmər qadın bədəninin bütün aşağı hissəsini "blokirovka" edən

iri dəmir konstruksiyadan ibarət olurdu. Cəngavərlik romanlarında bu barədə çox danışılıb, Avropa muzeylərində nümayiş etdirilən belə kəmərlərin çeşidi isə "göz oxşayır".

Bu sırada Oskar Uayldın "Dorian Qreyin portreti" əsərindəki sətirləri xatırlamaq lazım gəlir. Sənətkar yazır ki, "həyatında bircə dəfə sevənləri mən dayaz adamlar sayıram. Onların sədaqəti, vəfası yalnız vərdiş letargiyası, yaxud təxəyyülün kasadlığından irəli gəlir. Bu, sadəcə gücsüzlüyün sübutudur, mülkiyyətçi tamahkarlığıdır".

Uayldın "Sədaqətli dost" adlı bir hekayəsi də var - burada bir-birinə "dost" deyib, dördəlli yapışanların həyat hekayəti nəql olunur. Axırda məlumdur, biri o birisinin anasını ağlar qoyur.

"Sədaqətli dost" ifadəsinin özü də nitq ştampından başqa bir şey deyil, məncə. Bu, "şirin şərbət" kimi səslənir. "Dost" sözündə "sədaqət", "vəfa" kimi semantik, sıradan qavramlar ehtiva olunmur məgər?

Ötənlərdə sənətkarlar klassik dostluq anlamının (sədaqət bir yana qalsın), yalnız fiksiya olduğunu çox gözəl ifadə etmişlər:

Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm,

Yetişmədim bir məkana, ay Mədəd.

Ya da:

"Dost", "dost" deyə-deyə neçəsinə sarıldım,

Mənim sadiq yarım qara torpaqdır.

Yaxud da:

Gunçıxandan günbatana yürüd üm,

Bir dost bulammadım, gün axşam oldu.

Hər ürəyə, hər könülə boylandım,

Bir dost bulammadım, gün axşam oldu...

Sufi şairlərinin "dost" deyərkən, yalnız Allahı nəzərdə tutmaları təsadüfi deyil.

Ətrafınıza diqqət yetirin, görün, hansısa gerçəkləri pərdələmək və öz eqosunu təmin etmək üçün "sədaqət", "vəfa", "dost" kimi ibarələrdən çox ustalıqla nə qədər adam istifadə edir?

Bunun yalnız bir adı var: özündə olmayanlardan danışmaq!

Bir-birinə qarşı dürüst olmaq, hər addımda yalana, fəndgirliyə baş vurmamaq, aradabir vicdanının da səsini dinləmək kifayətdir ki, bu yalançı dostluqların girovuna çevrilməyəsən..

Etimad BAŞKEÇİD

525-ci qəzet.- 2019.- 19 iyun.- S.23.