Gənclər səhnədə "Ənəlhəqq" dedilər...

NƏSİMİNİN 650 İLLİK YUBİLEYİNƏ HƏSR OLUNMUŞ TƏDBİR-TAMAŞA MARAQLA QARŞILANDI

2019-cu il gələndən bəri ölkəmizdə İmadəddin Nəsimi havası yaşanır. Hər təşkilat, hər qurum “Nəsimi ili”nə öz töhfəsini vermək üçün çalışır.

Şairlər şeirlərində, bəstəkarlar musiqilərində, rəssamlar tablolarında Nəsimi nəfəsini yaşadır, tədqiqatçılar dahi şair-filosofun irsini yenidən toplamaqla, açılmayan mətləbləri araşdırmaqla məşğul olurlar. Xarici ölkələrdə Nəsiminin qəzəllərindən ibarət kitablar nəşr olunur, haqq şairimizin adı, həqiqətləri bütün dünyada layiqincə təbliğ olunur.

Dahi Azərbaycan şairinin 650 illik yubileyinə həsr olunmuş silsilə tədbirlərin növbətisi iyunun 20-də "Aktyor Evi"ndə təşkil olunmuşdu.

Yeni Azərbaycan Partiyası, Mədəniyyət Nazirliyi və Azərbaycan Teatr Xadimləri İttifaqının birgə təşkilatçılığı ilə keçirilən tədbir YAP ilə Mədəniyyət Nazirliyinin "Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinin yaşadılması məqsədilə vətənpərvərlik və mədəni dəyərlərə hörmət hisslərinin gücləndirilməsinə dair 2019-2020-ci illər üzrə birgə Fəaliyyət Planı" və “Nəsimi ili” çərçivəsində gerçəkləşdi. Zal tamam dolmuşdu. Millət vəkilləri, tanınmış sənət nümayəndələri, gənclər, jurnalistlər, bir sözlə hamımız Nəsimi işığına toplanmışdıq. Əlbəttə, "Ənəlhəqq" gecəsindən hamımızın gözləntiləri yüksək idi.

Təyin olunan vaxtdan az keçmiş səhnədə Teatr Xadimləri İttifaqının sədr müavini, Xalq artisti, tədbirin aparıcısı Hacı İsmayılov göründü. O, məclisi açaraq Şərqin zəngin mədəni-mənəvi sərvətləri üzərində ucalmış və bədii söz sənətinin son dərəcə qiymətli incilərini yaratmış Nəsimi yaradıcılığından danışdı.

Ondan sonra bir-birinin ardınca səhnəyə çıxan Milli Məclisin deputatı, YAP Səbail rayon təşkilatının sədri, professor Şəmsəddin Hacıyev, Mədəniyyət nazirinin birinci müavini Vaqif Əliyev Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamı ilə görkəmli Azərbaycan şairi və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsiminin 650 illik yubileyi ilə əlaqədar 2019-cu ilin ölkəmizdə “Nəsimi ili” elan edilməsini mədəniyyətə, şeirə, sənətə göstərilən dövlət qayğısı kimi qiymətləndirdilər.

İmadəddin Nəsiminin Azərbaycan xalqının ümumbəşər mədəniyyətinə bəxş etdiyi qüdrətli söz ustalarından biri olduğunu söyləyən natiqlər 2017-ci ilin may ayında Parisdə UNESCO-nun baş qərargahında şairin vəfatının 600 illiyinin, 2018-ci ildə Heydər Əliyev Fondunun təşkilatçılığı ilə Bakıda və Şamaxı şəhərlərində, habelə Moskvada Nəsimi, şeir, incəsənət, mənəviyyat Festivalının keçirilməsi və hazırda Prezident İlham Əliyevin müvafiq Sərəncamına əsasən, bu ilin “Nəsimi ili” elan edilməsini şairin yaradıcılığına göstərilən ehtiramın nəticəsi kimi dəyərləndirdilər.

Nəsimi irsinin təsir dairəsindən söz açan Milli Məclisin deputatı, akademik Rafael Hüseynov tarixə nəzər salaraq sovet dövründə Nəsiminin 600 illik yubileyi ərəfəsində görülən işlərdən danışdı. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının tədqiqatlarını qeyd edən akademik həmin dövrdə Nəsimi yaradıcılığı ilə bağlı ölkəmizin mədəni mühitində bir çox işlərin görüldüyünü, şairin sözlərinə mahnılar bəstələndiyini xatırlatdı. Onun sözlərinə görə, Nəsimini sadə Azərbaycan insanına "Nəsimi" filmi tanıdıb. Akademikin elmi məruzəni xatırladan geniş çıxışı sanki Nəsimi dünyasına səyahət təsiri bağışlayırdı. Bu səyahətimizi daha maraqlı və təsirli edən isə akademikin Nəsimi qəzəllərindən söylədiyi nümunələr və şairin tədqiqatçısı olmuş alimlərdən gətirdiyi sitatlar idi. O, dahi şair haqqındakı az qala hər fikrini bir qəzəllə, ya da hansısa sitatla əsaslandırırdı. Nəsimi yaradıcılığı nə qədər zəngindirsə, Rafael müəllimin yaddaşı da bir o qədər itidir.

***

Tədbirdə şairin obrazını ilk dəfə və çox böyük məharətlə canlandırmış Xalq artisti Rasim Balayev də iştirak edirdi. Söz onun idi. O da öz növbəsində ona böyük populyarlıq qazandıran "Nəsimi" filmindəki məşhur rolundan danışdı, böyük mütəfəkkir barədə öz fikirlərini bölüşdü. O danışdıqca, ta 1973-cü ildən bəri Rasim Balayevi elə Nəsimi, Nəsimini isə Rasim Balayevin simasında qəbul etdiyimizi düşünürəm. Bir aktyorun yaradıcılığı boyunca qazana biləcəyi ən böyük mükafat bəlkə də elə budur - oynadığı obrazla xatırlanmaq.

Rasim Balayevdən sonra Xalq artisti Alim Qasımova söz verildi. Alim müəllim isə hər zamanki kimi təvazökarlıqla söz deməkdən imtina etdi. Onda əlbəttə, bir xanəndənin verəcəyi töhfəni sənətkardan istədilər. Özü də bunu yumorla vurğuladı: "Mən də hara gedirəm, oxumağımı istəyirlər".

Yan-yana oturan iki Xalq artistinin kiçik improvizəsi bütün zalı səssizliyə bürüyür. Eşidilən isə Nəsiminin ilahi sözləridir. Öncə R.Balayev beytləri səsləndirir, ardınca A.Qasımov onu muğam kimi oxuyur:

Allahü əkbər, ey sənəm, hüsnünə heyran olmuşam,

Qövsi-qüzehdir qaşların, yayına qurban olmuşam.

Kövnü məkandan keçmişəm, məna şərabın içmişəm,

Cananın üzün görmüşəm, başdan ayaq can olmuşam.

Sərrafi-bəhri-qüdrətəm, yaquti-kani-vəhdətəm,

Şimdi gərçi Nəsimiyəm, Haqq ilə yeksan olmuşam.

***

Daha sonra YAP Səbail rayon Könüllülər Birliyinin incəsənət qrupu tərəfindən nəzmlə hazırlanan və Azərbaycan xalqının ədəbi və fəlsəfi fikir tarixində dərin iz qoymuş mütəfəkkir şair İmadəddin Nəsiminin həyatı, yaradıcılığı və ictimai-siyasi fəaliyyətinə həsr olunan "Ənəlhəqq" teatr tamaşası nümayiş olundu. Nəsimi fəlsəfəsi, onun ideologiyasının dünyəviliyi, o vaxtkı qəddar rejimə, tökülən qanlara, insanın öz həqiqi mənliyindən çıxıb vəhşiyə dönməsinə qarşı Nəsiminin üsyankarlığının əsas götürüldüyü, mürid və mürşid, despot şah və həqiqət tələb edən şair, xeyir və şər, aşiq və məşuq münasibətlərinin ifadə olunduğu "Ənəlhəqq" tamaşası Nəsiminin keşməkeşlərlə dolu qısa həyatından epizodları özündə cəmləmişdi. Səhnə əsərinin əsasında böyük mütəfəkkirin "Ənəlhəqq" ideyası dayanırdı. Öz dövründə tamamilə yalnış anlaşılan və Mənsur Həllacdan başlamış hürufilərin ölümünə səbəb olan "Ənəlhəqq" fikrini deyəndə Nəsimi özünü Allah yox, İlahi varlıqda yaradıcının nişanəsi kimi görür. "Ənəlhəqq" məfhumunu başa düşməyənləri Nəsimi qəflətdə olduqlarına görə qınayır, onların yəqin əhli olmadıqlarından, həmişə güman əhli olduqlarından bu məsələdə çaşıb qaldıqlarını bildirir. Həzrət Əlidən(ə) belə bir hədis var. "Özünü tanıyan Allahı tanıyar". Nəsimi insanın, aləmin İlahi bir nişanə olduğunu məharətlə şeirlərində tərənnüm etmişdi:

Qeyb və gümandan özgə ey zahid urma dəm ki,

Həqqülyəqin buldum, tərk eylədim gümanı.

Mənsur ənəlhəqq aydır, yəni ki, həqq mənəm, həqq,

Həqq çun əyanmış, gör, kim görmüyə əyanı.

Onun ustadı Nəimi, qızı Fatma, Şeyx Əzəmin övladı Şəms, İbrahimxəlil Xan və Əmir Teymurla söhbətləri, öz fəlsəfi ideyalarını həyatının sonuna kimi mərdliklə müdafiə etməsi, üsyankarlığı kiçik səhnə əsərində lazımınca əks olunmuşdu. Onsuz da nəzmlə olan səhnələrdə Nəsimidən gətirilən nümunələr də yaradılan ahənglə uyğunluq təşkil edir, şeir kimi deyil, baş verən hadisələrə bir mütəfəkkirin haqlı etirazı kimi səslənirdi:

Ey müsəlmanlar, mədəd, ol yar pünhan ayrılır,

Ağlamayım neyləyim, çün gövdədən can ayrılır.

və ya:

Səndən iraq, ey sənəm, şamü-səhər yanaram,

Vəslini arzularam, dəxi betər yanaram.

Tamaşada gənclərin Nəsimiyə və onun ideyalarına sevgisi, sayğısı da xüsusi hiss olunurdu. Onlar sanki hər sözü qəlblərinin dərinliyində hiss edir, böyük şairi sonsuz hörmətlə yad edirdilər. Xüsusən, baş rolun ifaçısı Hüseyn Cabbarlının oyununu vurğulamaq yerinə düşər. XXI əsrin gənci olaraq özündən yeddi əsr öncə yaşamış bir üsyankar ruhlu şairi canlandırmaq heç də asan məsələ deyildi. Ancaq Hüseynin istedadından əlavə, qəlbindəki sevgi bu rolun öhdəsindən məharətlə gəlməyinə yardımçı oldu. Xüsusən Şəmsin ölümü və Nəsiminin edamı səhnəsində gənc aktyor tamaşaçıları həyəcanlandırmağı, o iztirabı bizə də hiss etdirməyi bacardı. Onun "Sığmazam" hayqırışı sanki Nəsiminin əbədiyyət himni kimi səslənirdi:

Məndə sığar iki cahan, mən bu cahana sığmazam!

Gövhəri-laməkan mənəm, kövnü məkana sığmazam!

Ərş ilə fərşü kafu-nun, məndə bulundu cümlə çun,

Kəs sözünü və əbsəm ol, şərhü bəyanə sığmazam.

Gərçi bu gün Nəsimiyəm, haşimiyəm, qureyşiyəm,

Məndən uludur ayətim, ayətə, şanə sığmazam.

***

Belə bir rolu insanlarla dolu böyük zalın səhnəsində ifa etmək onsuz da həyəcanlı olacaqdı. Amma Hüseyn Cabbarlıya əlavə həyəcan və məsuliyyət yaradan bir başqa səbəb də 50 ilə yaxındır Nəsimi kimi Azərbaycan səhnəsində öz möhürünü vurmuş sənətkarın - Rasim Balayevin qarşısında bu rolu oynamaq idi. Sanki yaşlı Nəsimi səhnədəki cavan Nəsimiyə tamaşa edirdi. Məncə, o boyda zalda Hüseynin nələr hiss etdiyini bütün dərinliyiylə anlayan yeganə insan da məhz Rasim Balayev idi.

Tamaşa sonrası gənc Nəsiminin təəssüratlarını öyrəndik: "Belə bir şairi, mütəfəkkiri canlandırmaq əlbəttə, böyük qürur idi. Həm də Nəsimini ilk dəfə mənə tanıdan, ilham verib sevdirən məşhur kinoda həmin rolun ifaçısı da indi zalda, tamaşaçılar arasında idi və məni izləyirdi. Bunun özü də məni həm həyəcanlandırır, həm də rolumun öhdəsindən layiqincə gəlməyim üçün əlavə məsuliyyət hiss etdirirdi. Rasim Balayev, Alim Qasımov kimi sənətkarları görmək əvvəlcə həyəcan yaratsa da, səhnədə bu həyəcanımın öhdəsindən gəlib əlimdən gələn qədər rolumu ifa etməyə çalışdım. Ümid edirəm ki, bacardım".

"Ənəlhəqq" tamaşasının layihə rəhbəri Rəşad İmanov, ssenari müəllifləri Rəhman Mirzəlizadə və Fehruz Rzayev, quruluşçu rejissoru Cavidan Kəsəmənlidir. Əsas rolları Hüseyn Cabbarlı, Şəbnəm Bağırova, Fərid Hüseynquliyev və başqaları canlandırırdılar. Rejissor C.Kəsəmənlinin tamaşa ilə bağlı fikirləri də maraqlıdır:

"Biz klassik Nəsimi tamaşalarından fərqli olaraq burada daha çox Qərb ornamentlərindən, mahnılarından istifadə etdik. Burada bütün dialoqlar nəzm üzərində qurulmuşdu. Səhnə əsəri bir növ Nəsiminin həyatındakı ən önəmli hadisələrin xülasəsi idi. Həmçinin, bizim bir məqsədimiz də cəmiyyətdəki bir sıra problemlərin pantomim olaraq göstərilməsi idi. Bu problemlər təkcə Nəsimi dövrünün, həmin cəmiyyətin deyil, elə indiki dövrümüzün də ortaq problemləridir Bu da "Ənəlhəqq" tamaşasında Nəsiminin həyatı və qəzəlləri vasitəsilə tamaşaçıya çatdırılırdı. İkinci pantomimdə mövhumatın, dinə aludəçiliyin insan üzərindəki basqısı əks olunmuşdu".

Nəsimiyə həsr olunmuş növbəti tədbir-tamaşa da beləcə yekunlaşdı. Hər dəfə o sirli-sehrli, ecazkar dünyaya bir addım da yaxınlaşdığımızı hiss edirik. Amma Nəsimi dünyasına bütünlüklə vaqif ola biləcəyikmi?!

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.-22 iyun.- S.17.