A.A - Ağ adam, Ağrılar adamı...
Az qala
hamı bilir, dünyada Gülüş günü kimi qeyd
olunan 1 aprel həm də tanınmış
yazıçı, jurnalist, millət vəkili Aqil Abbasın
doğum tarixidir.
Aqil Abbas “525-ci qəzet”, onun kollektivi üçün
sadaladığımız bu titullardan əlavə, həm də
sevimli bir insan kimi doğma və əzizdir. Az qala ənənəyə
çevrilib, hər il 1 aprel günü ərəfəsində
“525” bu əziz və doğma insanın doğum
gününü mütləq bir yazı ilə qeyd etməyə
çalışır.
Bu dəfə də belə oldu. İki-üç
gündür, Aqil müəllimin budəfəki ad
gününü hansı yazı ilə qeyd edəcəyimizi
düşünürdük ki, “Ədalət” qəzetinin
baş redaktoru, yazıçı, publisist, sevimli İradə
Tuncayın “A.A - AĞ ADAM, AĞRILAR ADAMI...” adlı
yazısı dadımıza çatdı. Bu iltifatına və belə gözəl
yazısına görə əziz İradə xanıma təşəkkürümüzü
bildirir, sevimli Aqil müəllimi isə doğum günü
münasibəti ilə təbrik edir, cansağlığı
və yeni-yeni yaradıcılıq uğurları
arzulayırıq. Və yazını
“525”in oxucularına təqdim edirik.
“525”
Hara
gedirik...
Maşının
radiosu danışır - əsirlikdə qalan qız-gəlinlərimiz...
İndiyə qız-gəlin qalar - deyirəm
dodağımın altında. Guya mövzunu dəyişir
...
Bəlkə
yüzüncü dəfədi eyni söhbəti dinləyirəm:
-
Ağdamda bir qonşumuz vardı. Davada
olmuşdu. Plen olanda orda azərbaycanlı
zabit aparıb öz bağında işlətmişdi onu,
Fransada. Sorğu-sual eləmişdi ki,
inansın. Yolu soruşmuşdu -
demişdi, bir Ağdamdan Gəncəyə gəl
görüm. O da izah eləmişdi. Sonra
qaçmağa kömək eləmişdi.
- Əsirlikdən qaçmağa?
- Hə ...
- Nemeslər
bəs? O zabit sonra nə cavab verib? Deməyiblər
bəs, hara getdi plen?
- Həə,
deyib mənim əl-qolumu bağlayarsız. Bir
yumruq da vurarsız inanarlar.
- Kino
danışırmış sənin o qonşun.
- Nə
kino, bala? Həmişə ağlayırdı
davadan danışanda. Həm də deyirdi
kinoda ukrainləri düz göstərmirlər. Hamısı satqın olub.
- Kimi
satıblar?
- Soveti.
- Həə...
Xalqlar dostluğu prinsipin gözləyiblər də.
Siyasət belə idi o vaxt. Ağlamağı
da yəqin Fransadan qayıdıb burda yaşamağına
görəymiş. Bəs,
tutmamışdılar onu? Özün
demişdin axı tutulub.
- Hə.
Tutulmuşdu. Burda istintaq edən də bizimkilərdən
imiş. On il veriblər gedib. Ordan gətirmişdi arvadını da. Sibirdən...
-
Arvadını görmüşdüm. Yazıq
rus dilini də unutmuşdu. Danışırdım
cavabı bizim dildə verirdi. Klava xala... Ağdamda
kimlə rusca danışsın ki?
Susur bir anlıq. Bilirəm indi də hərbi hissədəki
rus uşaqlarından, rus məktəbindən, “Üfüqdə
parıltı” oyunundan danışacaq. Ağdamda rus
dilini bilənlərin az
olmadığından danışacaq... Və ən
böyük kompleksidi rus dilini istədiyi kimi bilməməyi...
Kanalı dəyişim radioda...
***
-
Qarabağ Kiçik Qafqazdı. Ona görə
buralardan fərqlənir iqlimi. Ağdamda
yayın istisində sərin olurdu hava.
-
Ağdamda? Mən həmişə istidən
bişmişəm orda. Sərin nədi...
- Nə
danışırsan eeyy? Suyu sərin, havası sərin
...
- Şuşada sərin idi, hə. Ta Ağdamda
yox ki.
- Nə
bilirsənee sən..
- Niyə
bilmirəm? Hər il aparırdın da
(Zornan apardığını demirəm. Durum gərgindi.
Yol gedirik. Sükan onun əlində.
Xatalıdı qıcıqlandırmaq).
***
Nəsə qəribədi, yolda belə söhbətlər
çox olur.
Və bütün söhbətlər hərlənib-fırlanıb
Ağdamın üstündə dayanır. Anlamağa çalışıram. Eyni söhbətləri eşitdiyimi büruzə
verməməyə çalışıram. İllərin
üstünə il gəldikcə məzmun
daha da qatılaşır. İdeallaşdırmaq daha da
artır: Can, Ağdam. Bizim küçələr
necə enli, geniş idi. Can, Ağdam. Neçə
zavod vardı. Can, Ağdam. Bizim meşələrdə
hər meyvədən var idi. Can, Ağdam. Hamı
dolanırdı. Kasıb adam yox idi.
Can, Ağdam... Torpaq necə bərəkətli idi... Can, can,
can...
***
Bu çevik, zirək, qıvraq, şən adamın
Canı orda qalıb, bilirəm. Hər gözəllik
ona Ağdamı xatırladır. Və təbii
ki, Ağdam QALİBDİ bütün müqayisələrdə.
Uduzduğumuz Ağdam...
***
İndi yol gedə-gedə gəncliyimizi də
xatırlayıram. Universitetin dəhlizində mənə tərəf
boylanan yaraşıqlı oğlanı da xatırlayıram.
Fəqir, kasıb gəncliyimizi xatırlayıram.
O vaxt maşınımız yox idi, yolda söhbət edək.
Evimiz də yox idi ki, ürək dolusu gülək.
Ailə qurandan sonra ata evində yaşamaq da bir
ayrı məşəqqət olur. Hər
nəsnəyə xəcalət çəkirsən. İndi anlayıram niyə evdə qalmaq istəmədiyini,
evdən qaçdığını. Və
bundan doğan soyuqluğu. Və soyuqluğun
üşütməyini... Və sonra müharibə
başladı.
Elə bilirəm bu lənətə gəlmiş
müharibə də çox adamı üşütdü. Lap dondurdu da.
Amma bəzən mənə elə gəlir ki,
bizim həyatımız da müharibə ilə iki yerə
bölündü - əvvəl və sonra. Dəyişdi tamam. Maşını
vardı indi - sursat, ərzaq daşıyırdı
maşında. Evi vardı indi - qaçqın
düşən qohumları barındırırdı...
Yəqin gəncliyin verdiyi arxayınlıq idi - getdiyi
yerlərdən qayıdacağını bilirdim. İki
uşaq böyüyürdü evdə. Onlarla
başım qarışırdı. Heç
nəyin dərinliyinə varmaq istəmirdim. Hərdən elə bilirəm beynim format olunub -
xatırlamaq istəmirəm.
***
- Bunu
danışmısan, bilirəm.
- Yox, onu
demirəm.
- Bax, mənə
danışırsan eybi yox, amma hamının yanında eyni
söhbətləri nə qədər danışmaq olar? Bəsdi də. Lağ eləyirlər, axı.
- Maa lağ eləyənin əbəjdadın... (Və arxasınca gəlir folklor nümunələri.
Bu folklordan əməlli bəhrələnmişəm.
Maarifçilik işi gedib bu neçə ildə.
İndi mən də nəsə xoşuma gəlməyəndə
adamların yeddi arxa dönənin xatırlayıram).
***
Qarşımızdan toy karvanı keçir. Xeyir-dua verir gənclərə:
- Bir həyətin
itləri kimi dolansınlar...
Gülürəm
... Bir həyətin itləri kimi... Əcəb obrazdı... Sonra özümüzü xatırlayıram anidən.
İt-pişik obrazı gəlir
gözümün önünə. Amma
sakit canlılar. Pişik mən olaram da yəqin.
Hərdən cırmaq atan, hərdən
miyoldayıb haqqını istəyən. Amma
sonra gənclik bitəndə qəribə metamorfoz baş
verir. Pişik pələngə
dönür. Nərildəyən pələngə... Müharibə də bitdi, sülh də
başladı - sən yenə öz bildiyindəsən?
Mən bezmişəm!!! İşiynən məşğul
olmayan məmurların əvəzinə də qaç
ora-bura, arvadıynan məşğul olmayan ərlərin də
əvəzinə çalış...
Divanı
da çıxardım, tulladım iş otağından...
***
- Bəlkə
bu il gedək Naxçıvana? Özü də maşınnan.
- Bəh-bəh
... Hər il deyirsən də bunu. Qışda planlar cızılır, yayda da unudulur.
- Yox, gedərik.
Mən nə vaxt sənə yalan
danışmışam? Ay, içimdə bir komediya var
ki:
- Sən
və yalan? Heç bir araya gələn şey
deyil. Mənə ümumiyyətlə, danışmamısan
...
Bu dəfə o məni yola verir deyəsən. Susur... Nərildəməyimdən
çəkinir.
Amma Naxçıvana maşınla getməyimizi
xatırladım. Arazın o tərəfində xaraba kəndlər
görünürdü yol boyu. Yolun bu tərəfi
Qaradağ, o tərəfi Qarabağ...
***
-
Qarabağda sanatoriyalar vardı. Buralarda hələ
indi otel-zad tikirlər. Amma Sadıq
Murtuzayev sovetin vaxtında Ağdamda tikmişdi istirahət mərkəzləri.
- Turistlər
də gəlirdi? (bilirəmee gəlmirdi,
söhbəti davam eləmək lazımdı)
-
Kolxozçular üçün, nə turist? Bu
otellərdən yaxşı idi.
- Neyləyək
deyirsən? Müharibə oldu da.
- Hə...
Olmasa gözəl dolanırdı camaat... Yollar
varee getdiyimiz - onlar da qısa idi. Laçından Gorusa,
ordan da Qarsa ... Ağılsız erməni - indi
yaşayırdıq...
- Onlar
yaşayır...
-
Əşşi nə yaşayır?..
Dinmirəm...
Xatırlayıram Qara dəniz sahilləri ilə irəlilədikcə
məsafələr belə ölçülürdü - bura
Ağdamdan Tərtərə, bura Ağdamdan Yevlaxa, bura
Ağdamdan Şuşaya qədər olan yol qədər... Məsafə
də Qarabağ vahidi ilə...
- Nooldu,
niyə dayandın?
Baxıram, gözlərini silir. Son vaxtlar yaş öz
işini görür, deyəsən. Yaş
göz yaşlarını gizlədə bilmir. Planşeti əlindən almışam neçə
dəfə. Ağdamın görüntülərinə
baxıb ağlayır, Qədiri dinləyir ağlayır...
-
Mövzunu dəyişəkmi? Bax, İsveçrədəki
yaşıllığa bənzəyir bura da...
Yenə xatırladım. İsveçrədə bizi gəzdirən
dostumuz Vurala oraların Kəlbəcərə bənzədiyini
deyirdi...
- Mən
yoruldum axı ... Cavanlığım müharibə həşirində,
indi də belə çürüdürsən...
(Seyran Səxavət zəng eləmişdi bu günlərdə. Deyir, son hekayəsin
oxudum, şedevrdi. Deyirəm, abi, nə
şedevr? Ağrılarını yazıb.
Hamı üçün deyil o hekayə. O
yerlərin həsrətin yazıb da. Seyran abi də belə
dedi - sən bilməzsən bunu...)
-
Çox paxıllıq eləyirəm öz evləri olan
adamlara...
- ???
- Yəni rayonda öz evlərinə gedə bilən adamlara... Biz gedə bilmirik...
- Adamlar
elə bilir sizin dərdiniz-filan yoxdu. Sən də
onlara paxıllıq eləyirsən. Görürsən
nə cani-dildən söyürlər? Fikir
vermişəm öz ağdamlıların da çooox ürəkdən
“like” eləyir o söyüşləri.
- Kiri. Onlar nə bilir dərd nədi. Ağdam
görüblər onlar? Uşaqdılar...
(Bir dəfə getdiyimiz yerə Tansunu da aparırdıq. Uşaqdı
darıxırdı bizim yanımızda, telefonun
qulaqcıqların taxıb öz musiqilərin dinləyirdi.
Babası irad tutdu:
- Tansu,
maşında qulaqcıq taxmaq olmaz. Qadağandı.
- Niyə?
Kim verib o qərarı?
- Biz.
- Niyə
səs vermisən?
Pauza və
sonra:
- Mən
səs verməmişəm. Amma çoxluq qəbul
edib.
- Dəyişin.
Doğru qərar deyil...
Bu da uşaq. Ən böyük müxalifət öz
evində. Bunu danışanda da dostlar -
hamının gücü ancaq ona çatır dedilər.
Məmləkətin bütün problemlərinə
sipər eləyiblər. Harda nə olsa
yada düşür. Daha doğrusu, yada
salırlar. Hər iki tərəfdən
özü də. Mərkəzdə durub hamıya əl
uzadan adamların əlini qırmaq tapşırığı
verilib)
***
- Bax,
qarabağlı olasan, həm də oxuya bilməyəsən...
Belə dərd olar?
-
Böyük dərddi, əlbəttə. Amma
oxuma. Siz tərəfdə oxuyandı da
hamı.
-
Danışmağa da qoymursuz axı.
- Bizə
qulaq asırsan ki? Danışan kimi marıqda
durublar, hay düşür virtuala. Bizə
də rəhmin gəlsin. Yorulmuşuq... Çox
yorulmuşuq... Bu qədər zəhmətin cavabı belə
oldu... Ağ deputatsan ee sən. Ağ şəhərlərə
gedirsən - Ağdam, Ağcabədi, Ağsu, Ağdaş... Və sairə. Kef elə. Yoxsa o birilərin samalyotda canı çıxır
- qara Avropanın qara şəhərlərində.
- Boş
ver. Ad günüm yaxınlaşır.
-
Heç yalan danışmayan adamın ad günü. Aldatmaca günündə.
- Hələ
dilimə yalan gəlməyib.
- Hə,
yalan danışmaqdı, şöhrət sevməkdi - bunlar sənlik
deyil.
- Əlbəttə...
-
Çatırıq deyəsən... Şirvan cənnətə
döndü, yaddan çıxdı...
- Çıxmaz!!!
İradə
TUNCAY
525-ci qəzet.- 2019.- 30 mart.- S.15.