Küçə
musiqiçiləri. Onlar
kimdir?
Bakı hər zaman sevimli, hər zaman doğma olub. Sözsüz! Amma son illərdə Bakı küçələri
ilə gəzmək bir ayrı zövq, bir ayrı həzdir.
Qədimliklə müasirliyi özündə ehtiva edən,
bəzən dünyagörmüş ahıl kimi təmkinli, bəzən
gənc qız kimi şıltaq, bəzən də
qucağını məskən etdiyi bütün insanların
dərdini yüklənmişcəsinə fikirli şəhərimə
son zamanlarda əlavə səs, əlavə hənir gəlib. Adətən, bu səs mərkəzdəki
yeraltı keçidlərdən qandaldan qurtulmuş əsirlər
kimi sürətlə azadlığa can atır, ətrafdakı
insanları “mən də varam” deyirmiş kimi bir anlıq
yolundan saxlamağa çalışır. Bacarırmı?
Müşahidələrimə güvənib deyə
bilərəm ki, bacarır. Yoxsa yəqin ki, nə mən
bu reportaj üçün o səsin sorağıyla günlərlə
sevimli Bakımın yollarını gedilməkdən yorar, nə
də siz indi bu yazını oxumuş olardınız...
Söhbət axır dövrlərdə insanların diqqətini
öz üzərinə çəkməyi bacaran küçə
musiqiçilərindən gedir. Yadımdadır, bir neçə il öncə, hələ təkəmseyrək
görünməyə başladıqları zamanlarda onlara
qarşı insanların münasibəti heç də birmənalı
deyildi. Kimi təəccüblə seyr edir, kimi
istehzayla yanaşır, kimi də “dilənçiliyin yeni
növü” kimi baxırdı. Mənə
isə hər zaman maraqlı olub. Birinci ona
görə ki, musiqini sevirəm. Fikirlərim
özümlə, qayğılarımla məşğulkən
tələsik arxada qoyduğum küçələrin birindən
qəfil yüksələn musiqi səsi həm xoş, həm
də əyləncəli olur. Ən
azından bir anlıq da olsa, insanın diqqətini öz
üzərinə çəkməyi bacarır. Hələ ayaq saxlayıb qulaq asırsansa, sonra
bütün gün ərzində dilində, beyninin bir
küncündə həmin musiqi, həmin səs
dolaşır. Nəyi pisdir ki?
İkinci bir tərəfdən, gənclər bu yolla pul
qazanırlar.
Adətən, televizorda, hansısa xarici istehsal olan sənədli
və ya bədii filmlərdə rastımıza
çıxardı: biri küçənin ortasında oturub
hansısa musiqi alətində ifa edir, qarşısında da
ya papaq, ya da həmin musiqi alətinin boş çantası. Gələn-gedən də onun zəhmətinə
hörmət əlaməti olaraq, həmin çantaya pul qoyur.
Beləcə, bir nəfər də öz sevimli
məşğuliyyətini həm də sosial yöndə onu
təmin edəcək işə çevirə bilir.
Əlbəttə, əgər bu, pul qazanmaq xətrinə
edilmirsə, həqiqətən sevimli məşğuliyyətdirsə...
Musiqinin
küçə taleyi
Əgər tarixi faktlara etibar etsək, onda deyə bilərik
ki, küçə musiqiçilərinin ilk nümayəndələri
Hindistandan dünyaya yayılan qaraçılar olublar. Bu, zaman-zaman
filmlərə də mövzu olub, xüsusən,
qaraçıların həyatından bəhs edən filmlərə.
XIX əsrdən başlayaraq isə Amerikada
küçə musiqiçiliyi bir sənət kimi formalaşmağa
başlayır və dəb halını alır. Böyük əksəriyyəti orqan musiqi alətində
ifa edən bu musiqiçilər məşğul olduqları sənətlə
birgə həmin aləti də tanıdıb sevdirməyi
bacardılar. Təsadüfi deyil ki,
Amerikanın küçələrinə ayaq açan musiqi
dünyaya Vudi Qatri və Joan Baezi kimi sənətkarlar da
qazandırdı. Bundan sonra daha da ciddi
yanaşılmağa başlayan və musiqi həvəskarlarının,
ya da gənc musiqiçilərin özlərini tanıtmaq,
ifalarını sevdirmək və tədricən
professionallaşmaqlarında bir “tramplin” rolunu oynayan
küçə musiqisi ilə sonralar bir sıra dünyaca
mükafatlar qazanmış, milyonlarla fanat ordusuna sahib Edit Piaf,
Bob Dlan, Carlos Santana, Joni Mitchell də məşğul olublar və
zəngin dünya musiqi sənətinə, belə demək
mümkünsə, küçədən gəliblər.
Bu gün
dünyanın, demək olar, bütün ölkələrində
küçə musiqiçiləri az və
ya çox dərəcədə fəaliyyətdədirlər.
Onlara hansı ölkədə necə
yanaşıldığını deyə bilmərəm, amma
bizim ölkəmizdəki vəziyyətlə tanış
olmaq, Azərbaycan insanının, xüsusən Bakı
sakininin bu istedadlara münasibətini öyrənmək
maraqlı idi. Biz də bu məqsədlə
öncədən qarşılaşdığımız
insanları tapmaq üçün yola düzəldik. Adətən, küçə musiqiçilərinə
paytaxtın Elmlər Akademiyası, Əhmədli qəsəbəsi
və “Tarqovı” deyilən yerdə rast gəlirik. Hər
yaş qrupundan musiqiçilərə rast gəlsəm də,
gənclər çoxluq təşkil edir...
Bizim
Bakı “küçələri”...
İlk müsahiblərim olan Tural və Elxan Nizami Kino Mərkəzinin
qarşısındakı yeraltı keçiddə
qarşıma çıxdılar. Onları əvvəllər
də ya burda, ya da “Tarqovı” dediyimiz yerdə
gördüyümdən indi də tapmaq çətin
olmadı. Elə ilk üz tutduğum yerdən
ucalan musiqi səsiylə üzümə təbəssüm
qondurmağı bacardılar. Yeraltı
keçidə düşərkən insanın bütün
duyğularını hərəkətə gətirən, həm
şən, həm cəsarətli, həm də özündə
gizli bir kədər saxlayan musiqi yayılmışdı ətrafa.
Qəhrəmanlarımdan biri tarda, digəri isə
üstündə oturduğu kətildə elə şövqlə
ifa edirdilər ki, insan musiqini sonlandırmağa
qıymırdı belə. Sonradan öyrənəcəkdim
tarda ifa edənin Tural, kətildəki papaqlı gəncin isə
Elxan olduğunu. İndi isə özləri
musiqini sonlandırana qədər qulaq asıram. Deyəsən, mənim bir kənarda sakitcə
dayanıb dinləməyim onların da marağına səbəb
olub. Daha da coşğuyla ifa edirlər.
Ən maraqlısı isə ordan keçən
insanların verdikləri reaksiyalar idi. Onlar
həm musiqiyə, həm onu böyük enerjiylə, bir-birini
həvəsləndirməklə ifa edən gənclərə,
həm də onları sakitcə seyr edən qıza maraqla
baxırdılar. Deyəsən, elə
onların diqqətini çəkən ən böyük
amillərdən biri də mən idim. Mən isə bu
heyrətli baxışları üzərimdən atıb
musiqinin sehrinə qapılmaq dərdindəyəm...
Bir az sonra qəhrəmanlarım musiqini
dayandırırlar. Fürsətdən istifadə
edib yaxınlaşıram. Küçə
musiqisindən reportaj hazırlamaq, bu reportajda onların da
fikirlərindən istifadə etmək istədiyimi biləndə
təəccüblənmədilər və məmnuniyyətlə
suallarımı cavablandırmağa razılıq verdilər.
Sən demə, son zamanlarda medianın onlara yönələn
diqqətinə artıq öyrəşiblər.
Söhbətimizdən öyrənirəm ki, artıq bir
ildir, bu işlə məşğuldurlar. Əvvəl
Tural başlayıb, sonra isə eyni musiqi məktəbindən
tanışı olan Elxan da ona qoşulub. Turalın 23,
Elxanın isə 21 yaşı var. Hər ikisi Zəngilan
Musiqi məktəbinin məzunlarıdırlar. Tural sonradan Şuşa Humanitar Musiqi Kollecində oxusa da,
Elxanın təhsili yarımçıq qalıb. Tural ancaq bu işlə məşğul olsa da, Elxan
tələbədir, komputer şəbəkələri mühəndisliyini
öyrənir.
“Həvəskar
qalmaq istəmirik...”
Cəmiyyətin küçə musiqisinə münasibəti
haqda müşahidələrimdən müəyyən fikirlərim
olsa da, onların özündən eşitmək mənzərəni
daha dəqiq və aydın yaradardı. Onlar da bu
işin birmənalı qarşılanmadığını
deyirlər. Tural deyir ki, bəzən
insanlar zərbin səsinə görə narazılıq edirlər.
Qəribədir. Mən dinlədiyim
müddətdə bu səs məni nəinki narahat etmiş, əksinə,
tarla birgə yaratdığı ahəng xoşuma da gəlmişdi.
Qazanclarını soruşanda müsahiblərim konkret məbləğ
demək istəmədilər. Bu yerdə məzəli
də olsa, “qadından yaş, kişidən maaş
soruşmazlar” məsələmizi xatırladım. Haqlıdır adamlar. Amma jurnalist
marağım güc gəlir. Yenə də ümumi
şəkildə onları qane etdiyini, qışda daha az olsa da, yay-yay aylarında
artdığını öyrənə bilirəm. Deyirlər ki, ən çox turistlərin
marağına səbəb olurlar. Çünki tar Azərbaycana
xas musiqi aləti olduğundan onun görünüşü, səsi
ilk dəfə görən turistləri heyrətləndirir.
Gələcəklə bağlı planları isə məni daha çox sevindirdi. Tural deyir ki, peşəkar musiqiçi olmaq arzusundadır: “Gələcəkdə Milli Konservatoriyada oxumaq fikrim var. Musiqi məktəbini və kollecini bitirsəm də, bunlar hələ mənim ibtidai təhsilimdir. Amma mən bu sənətdə daha savadlı, daha peşəkar olmaq fikrindəyəm. Həvəskar musiqi ilə savadlı musiqinin fərqini bilirəm. Mən də həvəskar kimi qalmaq istəmirəm. Savadlı ifaçının hər yerdə qiyməti var. Toylara getmək istəmirəm, ancaq restoranlara dəvət edəndə gedirik”.
Bayaqdan çox böyük ciddiyyətlə bizi dinləyən, mən sual verməsəm, söhbətimizə qarışmayan Elxan isə tamamilə başqa düşüncədədir: “Bu sənətlə sırf pul qazanmaq üçün məşğulam. Təəssüf ki, cəmiyyətimizdə sənətə diqqət, dəyər yoxdur. Ona görə də burda qalmaq fikrində deyiləm. Xaricə gedəcəm. Biz onsuz da təhsilsizik, həvəskar şəkildə məşğul oluruq. Əlbəttə, istərdim mən də bu sənəti davam etdirim, təhsil alım, peşəkar şəkildə ifa edim. Amma heyf ki, qiymət yoxdur”.
Onlarla sağollaşarkən bayaq ifa etdikləri musiqinin adını soruşdum. Çünki bu musiqini öncə heç yerdə eşitmədiyimə əmin idim. Sən demə, özlərinin bəstələdikləri, onların dilində desəm, “qurduqları” kompozisiya imiş. Özlərini həvəskar adlandıran, cəmiyyətin birmənalı yanaşmadığı küçə musiqiçilərinin belə gözəl kompozisiya qura bilməsi də istedadlarının ən gözəl nümunəsi idi.
“Musiqini özüm öyrənmişəm...”
Paytaxtın Səməd Vurğun küçəsiylə Nizami küçəsinin kəsişməsindəki yeraltı keçiddən hər zaman xoş musiqi səsi eşitmək mümkündür. Hətta bəzən gözəl səslə oxuyan gəncləri dinləmək fürsəti də qazanırıq. Demək olar, hər gün qarşılaşdığım bu gənclər bu gün reportajımın qəhrəmanına çevriliblər. Skripka və gitaranın sintezini yaradan kiçik qrup adətən, xalq mahnılarımızı ifa edirlər. Onlarla söhbətdən öncə də bir az dinləyirəm. Öncəki müsahiblərimdən Elxan səssiz, Tural aktiv idisə, burada məni başqa mənzərə gözləyirdi. Utancaq təbəssümü üzündən əskik olmayan skripka ifaçısı gənc dostumuz suallarımıza hazır şəkildə bizə də gülümsəyirdi. Gitara çalan gənc isə qara maskada idi, səsini çıxartmadan müsahibə vermək istəmədiyini dedi. Gənc buna xəstəliyini bəhanə etsə də, sonradan onun utandığını təəssüflə anladım.
Kənan qrupun skripka ifaçısıdır. Dörd ildir, bu işlə məşğuldur. 21 yaşlı bu gəncin heç bir musiqi təhsili yoxdur. Təhsil almadan skripka kimi çətin musiqi alətində ifa etməyi bacarması təəcübümə səbəb olur. Buna görə onu ancaq təbrik etmək lazımdır, məncə. İxtisası isə gəmiçidir.
Gitara ifaçısı dostumuzu da bizə Kənan təqdim edir. Adı Səiddir. Onun da heç bir musiqi təhsili yoxdur, öz-özünə öyrənib.
Kənan daha optimist, daha pozitivdir. Deyir ki, cəmiyyət
artıq böyük əksəriyyət bu sənəti qəbul
edib. Onlara kobud şəkildə desək, dilənçi
kimi deyil, musiqiçi kimi yanaşırlar: “Bizi xoş
qarşılayırlar. Ən çox yəqin
ona görə ki, onların zövqünü oxşayacaq
mahnılar ifa edirik. Ən çox xalq
mahnılarımızı, şən musiqililəri ifa edirik.
Turistlər olanda isə onların ölkələrinə
xas mahnıları çalırıq. Qonaq
olduqları ölkədə onlara aid musiqini küçədə
canlı-canlı eşitmək onları sevindirir.
Onlardan ayrılıb yoluma davam edərkən istedadın evdə, küçədə, restoranda, böyük səhnədə olmağının heç br fərqi olmadığını dərk edirəm. Əgər istedad varsa, hardasa bir yerdə mütləq üzə çıxacaq.
Reportajımdan sonra artıq onları
gördüyüm hər yerdə köhnə
dostlarımı görmüş kimi sevinir, daha bir
istedadlı, sənəti sevən və onu həyat tərzinə
çevirən gəncləri tanıdığım
üçün fərəhlənirəm. Siz də
qarşınıza çıxan bu gənclərdən diqqətinizi
əsirgəməyin. Onların başqa istəkləri yoxdur,
axı...
Şahanə
MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2019.- 30 mart.- S.14.