On bir

Min doqquz yüz doxsan yeddinci ilin mayında başlayan bu əhvalatın girişini qəhrəmanın valideynlərindən savayı heç kim dəqiqliklə söyləyə bilməz, necə ki, bilmir. Qəhrəmanımız iri gözlü, qundaqlıq bir körpədir. Dil açanda dediyi ilk kəlmə "öldür" olub. Zaman keçəcək, körpə böyüyəcək, yetişmiş alma kimi şirəli vaxtlarına gəlib çıxacaq, sonra da qocalıb əncir qurusutək büzüşəcəkdi.

Əhvalatın öncəsini çözələyib vaxt aparmağa lüzum görmədiyimizdən onun qaranlıq keçmişi, dahilərə, rəhbərlərə xas xüsuslarından, adətlərindən, əcaib vərdişlərindən (məsələn, dırnaqyemə kimi!) və başına gələn (Qızlar Universitetində imtahan verərkən ətrafdakı hər kəsin oğlan olması kimi!) qəribə hadisələrdən danışmağı üstün tuturuq.

Altı-yeddi yaşlarından başlayıb rəsm çəkməyə; təbii, ondan öncə rəsmfason əsərləri də olub, biz heç inkar etmirik ki, babası bu bərbad əl işlərini tərifləməkdən doymayıb, yeri gəldikcə anası onun şirin yanaqlarını öpüb də. Lap elə, atasının işdən gəlib həmin əl işlərini zarafatla tənqid elədiyini də gözdən çıxarmırıq. Qəhrəmanımızsa bütün bu tərifləri bir kənara qoyub atasına məxsus tənqidləri sevirdi, həm də əməlli-başlı sevirdi. Ağzından ki, söz alırdı, başlayırdı həmin səhvini düzəltməyə. Hələ uşaqdı. Doğru xatırlayırıqsa, biz onun altı-yeddi yaşlarında uşaq olduğunu demişdik. Ancaq bunu nəzərdən çıxarmaq olmaz ki, o, öz uşaq ağlıyla evdəkilərin baş-beynini aparırdı. Bir dəfə nənəsinin qarşısına keçib soruşmuşdu ki, bəs, atam "müşk" deyəndə nəyi nəzərdə tutur? Nəfəsini dərmək üçün yaxınlıqdakı həyat ağacının kölgəsində əyləşən nənəsi də aram-aram izah eləmişdi hər şeyi. Filmlərdə olduğu kimi, yaşlı adamla körpənin dialoqları həmişə qəribə alınır. Sonra bu dialoqa başqaları da qatılır, bizim kiçik qəhrəmanımız ona tuşlanan şirintəhər baxışları görməzdən gəlib ciddiyyətini qoruyur. "Ç" deyə bilmir hələ, uşaqdır o, "kay" deyir "çay"a. Atası kimi danışır. Ətrafdakılar onu diqqətlə süzür, anası başına dolanır ki, birdən balasına göz dəyər, qonaqlar gedən kimi üzərlik yandırır, tüstüsünü bütün evə paylayır - ehsan kimi. Ehsan deyəsən, qədərindən artıq olur, pəncərənin ürəyi tüstüdən sıxılır, kimsə kömək üçün onun yaxalığını açıb təşəkkür də qəbul eləmir. Gedir yanaşı otağa, özü üçün yatır. Qəhrəmanımız heç nə başa düşmür. Bəlkə də, çalışır ki, anlaqsız görünən bu adətlərlə dolu dünyanı öz beynində izahlı lüğətə çevirsin. Evdə sual yağışı başlayır, verilən cavablar şimşək kimi diksindirir adamı. Qəhrəmanımız susur, dinləyir, qeydlər götürür. Yazıçı olmaq istəyir yəqin, elə bu səbəbdəndir ki, özünə "elmlər kitabı" hazırlayır.

Hərdən əvvəllər çəkdiyi cızmaqaralara tamaşa edir, indikiylə tutuşdurub öz-özünə suallar verir: Deməli,böyümüşəm? Böyümək məgər belə olur?

***

Məktəbə gedəndə atasının əlini heç buraxmazdı. Bu canlı tənqid abidəsini böyütmüşdü gözündə, boyu kimi beyni də kiçik görünürdü özünə; atası yazırdı, atası jurnalistdi. Atası güləndə burun künclərində qəribə bir şırım yaranır ki, o, bu gülüşü xoşlayır. O, hələ uşaqdı, böyüməlidi, atası boyda olmalıdı.

Dərslər sürətlə ötüb keçirdi, "yoxlama" yazmaq lazım gələn gündən bir gecə əvvəl marketə düşürdü, nə olsun ki, evdə bir yığın 12 vərəqlik dəftər var? Qəhrəmanımız yazır axı, dəftərlərin hamısının bağrını mürəkkəb gölünə çevirib. Təzəsi lazımdır! Yeni dəftər alan kimi sevinirdi, baxırdı o üz-bu üzünə, gülürdü: görün, indi necə yazı yazacam!

Səhərin yarımçıq açılmış gözündən baxanda bilinirdi ki, artıq dərs başlayıb, qəhrəmanımızsa gecikir. O, hələ indicə oyanıb... paho! Sübhün soyuğu sümüyündə yenicə işə başlayıb - ilikdondurma üzrə adminstrator! Tir-tir əsir yazıq, yerində səndirləyir, atası lap çoxdan işə gedib.

"O. həmişə belədir" - yazıçımız düşünür. Yataq otağında dincələn qısaqol ev köynəkləri də güzgüylə dərdləşən qəhrəmana acıq verir sanki: Atana heç oxşamadın!

Birtəhər özünə gəlir, "qısaqolları" acılayır ki, baltalanmış qollarınızın dərdini çəkin, mən atamdan daha yaxşı yazacam: "Görərsiz, yerinizdə uzunqol köynəklərim olanda, görərsiz!"

İndi o bozumtul pencəyini keçirib əyninə. Pencəyi Sədərəkdən almayıb, böyük qardaşınındı. O, qəhrəmanımızı üç il qabaqlayır, gərək əvvəl Ona çatsın, sonra atasıyla yarışar.

Güzgünü həmdəmsiz qoyub ayaqqabılarını geyinir, ölçüləri 32-33-34-35...-ə çatan ayaqları hər il yekəlir, deməli, o, hələ uşaqdı. Çıxır evdən, amma tək deyil, dayısı düşüb qabağına, ona yol göstərir. Məhəlləni keçənəcən əllərindən tutur dayısının, gah o əlindən asılır, gah bu birindən. Həyəcan basıb oğlanı, heç, elə bil, neçə aydır məktəbə gedən bu deyilmiş. Qəribədir yazıçımız...

Nəhayət, çatırlar məktəbə, dayısı keçmir sinif otağına, bir qutu meyvə şirəsini və yeraltı keçiddə aldığı bulkanı çantasına yerləşdirib qapını açır. Yazıçımız arxaya boylanır ki, dayısından dəstək görsün, axı o hələ uşaqdı, birdən onu danlayarlar... Geri çevrilən boynuna irəli addımlayan ayaqlarının səsi cavab verir: "Biz həmişə olmayacağıq"

***

Şəfiqə müəlliməsi var sinifdə; lövhənin qarşısında dayanıb, əlində tutduğu təbarişin ağımtıl ləkəsi qara köynəyinə bəyaz ləkə salıb. Bir yığın uşaqlıq izdiham sinifi şumlanmış tarlaya oxşadır, üç sıraya düzülən insan övladları qorxunc mənzərə yaradır.

"Ən qabaqda ağıllı şagirdlər əyləşir, arxaya yığılanlar oxumurlar, boş işlərlə məşğuldurlar" - yazıçıya evdə belə öyrətmişdilər. O, ağıllıdır. Üzrünü alır müəlliməsindən, keçir sinfin ürəyindəki partaya, ən irəlidə ikicə oğlan əyləşib; Xəyal və Vüqar. Onların əlaçılıq illəri "ibtidai"dən o tərəfə keçmir, nəzəriyyədən sıxılırlar. Deyəsən, praktikaya gec başlayanlara oxşamırdı Vüqargil.

"Ağıllılıq bezdiricidir".

Mənzərədən görünür ki, sinif otağının qapısına "yoxlama gedir" yazılmış ağımtıl vərəq yapışdırılıb, buna görə hamı yoxlamanın gedişini gözləyir - qəhrəmanızdan və iki-üç qızdan başqa.

Yazıçı hələ böyüməyib, inanır ki, bu iki-üç qız onu dəlicəsinə sevir. O qədər safdır ki, "dəlicəsinə" sözünü fikirləşəndə ağlına dəlilər gəlir, düşünür, yəqin ona görə özlərini pəncərədən aşağı da atarlar. Uşaqdı, axı.

"Dəlilik ağıldan bezməkdir".

Ancaq qızlar erkən böyüyür, elə həmin sarışınlar kimi. İkisi arxasında əyləşib, ikisi önündə - yox, deyəsən, onların sayı iki-üç nəfərdən çox oldu, ancaq eybimizi görməzdən gəlib keçirik əsas məsələyə.

Az sonra məlum olur ki, on iki vərəqlik dəftər asanlıqla dolarmış. Qəhrəmanımız təəccüb içində, müəlliməni çağırmaq üçün kiçik əllərinin hər ikisini qovuşdurub havada yelləyir. Yazıçımız o anda kənardan baxana insan böyüklükdə bayraq kimi görünərdi. Müəllimə yaxınlaşır, məsələdən hali olur ki, qəhrəmanımızın ürəyi doluymuş, uşaqların bir mövsümdə bitirə bilmədiyi vərəqləri yazıçımız 25-30 dəqiqəyə qurtarıb, yoxlamanı yola salıb. Müəllimə bilmir nə desin, onun belə şagirdi olmayıb, axı. Qəribə şəkildə gülümsəyir, yazıçımız gülümsər halda düşünür: atam daha yaxşı gülür.

Səhəri gün yoxlamanın nəticəsi aşkara çıxır, sən demə, qəhrəmanımız dörd alıb. O da qrammatik səhvlər ucundan. Həyat ilk dərsini verir yazıçıya: "Hədəfə gedən yolda itirilən ən böyük uğur hədəfin özüdür". O, heç nə başa düşmür. Üzüldüyü şeyə bax! Bayaqkı aşiq qızlar indi ağıllanıb yuxarı sinif şagirdləriylə cikkildəşirlər. Və nədənsə cikkiltilərinə cavab verənlərin çoxu bığlı-saqqallı kişilərdir. Yazıçımız öz yaşına uyğun olmayan tövrlə ağlına həkk edir: "Saqqallı kişilərlə uzunsaç xanımlar eyni yaşdadır, nə fərqi var, onların hansı daha böyük görünür?"

O günü belə keçir qəhrəmanımızın.

***

Məhəllədə ona "Miri" deyirlər. Miri bu sözü çox xoşlayır, çünki dayılarına da, əmilərinə də "Mmiri" deyə müraciət edirlər. "Miri" sözü ona böyüklük kimi görünür, axı Miri hələ uşaqdı. Bir dəfə xəbər tutur ki, ad günü olacaq, anasıgil qonşuları Dürdanəyə tort sifariş ediblər, o isə öz ürəyiyumşaqlığından dolayı pul götürməyib, hələ Miriyə salam da göndərib, deyib ki, böyük oğlan olsun!

Vaxt örtdükcə doğum günü yaxınlaşır.

Hə, yeri gəlmişkən, o, sübh çağı dünyaya gəlib.

***

Bu nədir belə? Kimdir onun yanaqlarından öpən? Özü də bu öpüşdə nə bığ, nə saqqal, nə də kobud hənirti var. Gözlərinin acısını çıxarmamış pıçıltı eşidir qulağının içində: "Ana səni çox istəyir, oğul". "Oğul" sözü yəqin böyüklərə aiddir deyə düşünür: yəni o böyüyüb? - İnanmır.

Atası yenə işdədir, o, həmişə ofisdə olur, bəzən işin çoxluğundan evə gələnəcən Miri üç dəfə yatıb durur. Ancaq indi üzülmək yeri deyil. O, sakitcə çarpayısından qalxıb yerini yığır, yorğanı balışın üzərinə çəkir, balışa elə baxır, sanki meyitin gözlərini qapayır. Hər şey hazırdır, indi balaca yazıçımız əsl kişi kimi görünür! Keçən dəfəki yoxlamadan sonra Miriyə nə desən yaraşar! Həvəsə bax! Qəhrəmanımız güzgüyə yanmışlıq verir, bu gün stullarda qısaqol köynək dəymir gözünə, qəribsəyir, "Yəqin, anam yuyub" deyə özünə təskinlik verir. Sonra dayısının əlindən tutur, məktəbə gedirlər; saniyələr yarışır, tort dilimləri yeyilir, körpə üzlərdə bir dilimlik gülüşlər qocalıb ölür, plastik qab-qaşıqlardakı gülüş yığnağı enli mavi salafanda basdırılır. Miri mavi rəngi çox sevir.

Bu gün onun ildönümüdür. Bir-iki qız təbrik eləyir, oğlanlar kürəyini şillələyir, Miri çox sonralar öyrənir ki, kürəkdən vurmaq "qardaşlıq" əlamətidir. Evdəsə böyük qardaşı öpür yanaqlarından, deyir ki, dünyanın ən şirin qaqaşı onunkudur, bağrına basır, heç buraxmaq istəmir, öz qəşəng oyuncaqlarından birini ona verir, balaca Miri gülümsəyir, qardaşının saqqallı üzündən öpüb düşür məhəlləyə - biz, əlbəttə, bu zaman fürsətindən istifadə edən anasının onu yedirməsini də unutmuruq. O düşünür ki, dünyadakı bütün analar qayğıkeşdir, ancaq onun anasından heç yerdə yoxdur. Niyəsini bilmir, heç bilmək lazım da deyil: "Əsas odur ki, anam həmişə mənimlə olacaq, elə atam da!"

***

Ay gecədən yıxılan kimi ölümsüz valideynlər süfrə arxasında görüşür. Bu gün atası tam vaxtında gəlib. Balaca Miri sevinir, atasının gülüşünü doyunca izləyə, təftiş edə bilər. Qardaşı o biri otaqda qulaqlıqla mahnı dinləyir, deyəsən, hələ acmayıb. Miri yeməyi gecikdirir ki, atası onu yatmağa göndərməsin: "Kaş tez böyüyərdi!" Qardaşına həsəd aparır, həm də çox istəyir onu. Atası bu gün ona telefon alıb, özü də təkcə Miriyə yox, qardaşına da: "Sony Ericsson".

"Doğma insanlar üçün telefon nəyə lazımdır?" - Qəhrəmanımız yenə fikirləşir, düşündükcə müdrikləşir, bığlarının rəngi sarımtıl-qara rəngə çalır, süfrənin ətrafı dəyişir, qonaqlar başqalarına çevrilir, dostlar düşmən olur, gəliş-gediş üzrə magistral yola dönən evdə Miri bir gün xəbər tutur ki, qısaqol köynəklər güzgünü tərk ediblər, arıq "uzunqollar" ona qol sallayır. Atasıyla danışmaq üçün telefondan istifadə etməyə başlayır - "Nə vaxt gələcəksən?" sualının cavabını da elə ilk dəqiqədəcə alır: "Ata sizi çox istəyir, oğul"

Oğul? Deməli, o böyüyüb? İkinci dərsini də alır Miri. Telefona öyrəşdikcə evdən uzaqlaşır. Əvvəllər dindar olub axı, indisə yaşı artır; on, on bir, on iki, on üç, on dörd... On yeddiyə çatanda ayaq saxlayır, namaz qılmır artıq. "Allahla aramda öz dilimi yaradacam" - deyir, qibləsini çevirir qəlbinə tərəf, o, daha böyüyüb. Məktəbə özü gedir, qısa zaman sonra universitetə qəbul olunacaq. Xoşlandığı qızlar da var. Kitablarla dostlaşır, iri məqalələr yazır, dindən, Allahdan, fəlsəfədən üyüdüb tökür vərəqlərə, sonra bu vərəqlər atasının doğum günü aldığı noutbukda fayllara çevrilir. Anası şahid olur ki, o, həqiqətən yazır. Gecə yuxuda öz-özünə danışır, lunatiklər pəncərəyə tərəf uzadır əllərini, kəsdirə bilmədiyi üfüqlərə doğru irəliləməyə çalışır. Xalası da, bibisi də yuxularında görübmüşlər ki, Mirinin yekə ayaqqabıları var. Bu, lap çoxdan olub. Hamı yuxunu bir tərəfə yozurdu: "Miri böyük oğlan olacaq! Nəhəng addımlar atacaq, yola verməyin, bu, elə-belə yuxu deyil..." Və ona inanan yeganə insan anası olardı. İndi oğlunun hər məqaləsini gizlincə oxuyurdu, sevinirdi, doluxsunurdu, gözləri yaşarırdı, oğluyla fəxr edir, həm də fikir eləyirdi: "Ahh, körpə, yazıq balam... o, hələ uşaqdı?"

***

Biz onun məktəbli dövründə sevdiyi qızdan - nə onun adını, nə tündməcaz xasiyyətini, nə də qədirbilməzliyindən yazıb Mirinin kefsiz vaxtlarından oxucuya xəbərçilik etmək istəyirik. Təkcə onu deyək ki, qəhrəmanımız həmin qıza verdiyi məktubda "Səndən başqa heç kim bilməsin" - kəlməsini gözə girəcək qədər tünd qələmlə yazmışdı, elə qızın öz xasiyyəti kimi. Və həmin gün, ilk dərsin sonuna kimi ana dili və ədəbiyyat müəlliməsi Mirvari xanımdan, tarix müəllimi Vələddin müəllimdən tutmuş bütün qonşu siniflərə, hətta digər müəllimlərə belə xəbər yayılmışdı ki, guya, "Miri xalxın qızına padxod eləyir". Yazıq Miri nə biləydi, axı?

Hələ, son dialoqlarında qız Miridən soruşmuşdu ki, "Sən niyə beləsən?"

Yazıqda can qalar? Hazırlığı yarımçıq qoyub evə getmişdi eynəkli qəhrəmanımız. O gündən sonra bir də dindirməmişdi qızı. Onun uğursuz sevgi hekayəsindən elə də çox bəhs etmirik, çünki biz bunu heç sevgi hekayəsi saymırıq da, öz diliylə desək, "uşaqlıq eşqi" idi, vəssalam.

***

Böyüyürdü Miri, yazırdı, oxuyurdu, üzülürdü, saçlarının rəngi də qanı kimi qaralırdı, özü kefsiz olsa da, dostlarına ümidli məsləhətlər verirdi. "Psixoloq", "botanik", "şair" deyirdilər ona məhəllədə, universitetdə. Yola verirdi hamını. Hər kəsin yanında gülürdü, anasından başqa. Yəqin ona görə ki, gülüşünün dincəldiyi yeganə insan anasıydı. Yazdığı şeirlərin hamısının kökündə dərd dayanırdı; ya atasından ötrü darıxırdı, ya Allahdan, ya özündən... Heç istəsəydi, belə yazmazdı zalım oğlu. Öz aləmində müdhiş təəccübə qərq olurdu, fikirləşirdi ki, yəqin, atasına oxşayır.

***

Onun yaşamış olduğu iyirmi ikicə ili bütöv kitab halına salmadıq ki, oxucular öz həyatlarını sərf edib zaman itirməsinlər. Məhz elə bu səbəbdən dolayı Mirinin yaşamaqda olduğu 2019-cu il, mayın 11-də onun hal-qəziyyəsini qısa mətnə çevirməklə kifayətlənirik. O, indi yazıçıdır, oxucuları var, hələ yeni işarmaqda olan qığılcıma bənzəyir. Bəzilərinə görə boş-bekar adamdı, yazmaqla nə qazanmaq olar, axı? Bəzilərisə deyir ki, gələcəkdə guya Nobel mükafatı da alacaq. Zaman göstərər, Miri, səbr edir.

Atasıyla dərdləşir hərdən, "Sony"sinin ardınca dörd-beş telefonla sağollaşıb. Yaşlı adamlarla dostluq etməyə çalışır. O vaxt bir müdrikdən eşidibmiş ki, "özündən böyüklərlə dostlaşmaq şəxsiyyətin qidasıdır".

Redaksiyalarla əməkdaşlıq edir, ən çox da "525-ci qəzet"ə göndərir hekayələrini. Ədəbi tənqidçidir, deyirlər ki, gözəl natiqdir - "çay"a da elə "çay" deyir.

"Miri ağıllı oğlandı, qəşəng yazır" - Sevgilisi bu cür deyir. İndi Mirinin gülüşü dincəlmək üçün nəhayət, ikinci həmdəmini tapıb özünə - Onu.

Burnu və ayaqları böyüyüb, iriləşib. Boyu uzansa da, özü əncir qurusu kimidi, eynəyini bir-iki il əvvəl dəyişib, daha güzgü qarşısında tez-tez gülür. Guya belə güləndə, sevincini azadlığa buraxır, insanların baxışında həbs olunmaq istəmir. Həm də axı, tez-tez görmür atasını - Miri güzgüdə baxır Ona.

Yaxın günlərdə diplomunu alıb - evdəki adamların hamısı sevinir; yarısı doğrudan, yarısı məcburiyyətdən. Sevgilisi ümumiyyətlə, bu diplomu "möhtəşəmlik" adlandırır. Anası sakitcə gülümsəyir, özünü elə göstərir ki, heç, elə bil, sevincdən qol-qanad açmayıb.

Bugünlərdə zəng edib atasına, danışıb olanları, təbrikini də götürüb sevincək gəlib evə, indi yeni hekayəsini yazır, istəyir, ad günündə özünə ilk dəfə hədiyyə hazırlasın, yazı həsr eləsin keçmiş və indiki həyatına. Biz isə gözləyirik ki, yazını bitirsin, müqayisə edək. Görək hansımızın hədiyyəsi daha gözəl olacaq: bizim, ya Mirinin?..

Mirçingiz AĞAZADƏ

525-ci qəzet.- 2019.- 11 may.- S.14-15.