Kamal Abdulla
imzalı iki hekayə
Əgər kimsə məndən,
keçmiş tələbəsi
kimi müəllimim Kamal Abdullanı şərh etməyimi istəsə, yəqin ki, sayacağım uzun epitetlərin başında "fərqli"
sözünü işlədərəm.
Fərqli insan, fərqli rəhbər və fərqli pedaqoq... Ancaq çoxları kimi
mən də onu öncə yazıçı kimi tanımışdım. Fərqli
yazıçı...
Hələ Bakı Slavyan Universitetində ondan dərs almamışdan qabaq "Unutmağa kimsə yox" və "Sehrbazlar dərəsi" romanlarını
oxumuş, oradakı mistikaya, yazıçı
baxışına və
qarışıq situasiyaların
rəvan təhkiyəsinə
heyran olmuşdum. Sonra isə yazıçı Kamal Abdulla həyatımdakı
statuslarını artırmağa
başladı. Onun haqqında
düşündüyüm "fərqli" sözü isə hər zaman həm onu, həm də
məni izlədi.
Adətən, oxucular yazıçıların
öncə hekayələrini,
yəni nisbətən
qısa əsərlərini,
sonra isə romanlarını oxuyarlar. Kamal Abdulla ilə
mənim "tanışlığım"
isə romandan hekayəyə davam etdi. Onun hekayəçiliyi haqqında geniş araşdırmalar aparmaq, uzun-uzun məqalələr
yazmaq, hətta dissertasiyalar müdafiə
edib monoqrafiyalar çap etdirmək də olar. Bildiyim qədərilə,
bunları edənlər
də var. Ancaq mən bu yazımda
K.Abdullanın iki hekayəsindən söz açmaq fikrindəyəm:
"Bir yay axşamı" və
"Qar". Adlarına nəzər
salsaq, fəsil etibarilə bir-birinə zidd zamanlardan söhbət getdiyini düşünə bilərik.
Elə seçimimdəki
əsas səbəb də budur: K.Abdullanın yaradıcılığındakı
ilkin təəssüratın
yanıldıcılığı.
Hər iki hekayədə hadisələr
bir-birinə yaxın zamanlarda baş verir. İkisi də hekayədən
daha çox novella təsiri bağışlayır.
Mövzular və obrazlar
isə tamamilə fərqlidir.
***
"Bir yay axşamı" gənclik
həvəsi və məsum sevginin yaratdığı qarışıq
duyğulardan bəhs edən romantik çalarlarla süslənmiş
realist hekayədir. Hadisələr və onun məntiqi
nəticəsi real həyatın
axışına tamamilə
uyğundur. Hisslərin təsviri,
duyğuların ifadəsi
isə oxucuda romantik ab-hava yaradır.
Orxan ortayaşlı
bir adamdır. Ona gənc
demək də olmur, qocaldığını
iddia etmək də. Ancaq ruhən, düşüncə
etibarilə və özünə yanaşmasına
görə "ağırbaşlı"
biridir. Bir yay axşamı qardaşı da daxil olmaqla bir
neçə oğlan
və qızların birgə oynadıqları qəribə oyuna baxarkən düşündükləri
də onun özünə və yaşına qarşı yanaşmasını bir daha sübut edir: "Bizim vaxtımızda biz belə
oyunlar oynamırdıq.
Məktəbdə oxuduğumuz zaman
qızlarla ən isti təmasımız
"əl-ələ" oyunu
idi. Əlin ələ toxunması bizim üçün artıq sirr idi..."
Orxanın başında gənclik həvəslərinin qaldığını
iddia edə bilmərik. Ta ki qonşuluqdakı Həliməyə
qarşı duyğularını
öyrənənə qədər.
On yeddi yaşlı
qıza qarşı
hiss etdiyi qəribə
duyğular oğlanın
özünü də
çaşdırır və
o, bunu özünə
etməyə cəsarət
göstərmədən rədd
etməyə çalışır.
Bu hissləri ilkin yaradan isə elə Həlimənin özüdür: "...Orxanın
bu vaxtacan yadında dəqiq qalan odur ki,
bu Həlimə onu təklikdə görəndə yanaqları
qıpqırmızı qızarır,
qaşının biri
təəccüblə yuxarı
dartılırdı. Nə dinirdi,
nə də danışırdı. Əvvəl-əvvəl Orxan bunun fərqində
deyildi. Bir müddət keçdi.
Orxan bunun fərqində o zaman oldu ki,
təklikdə Həlimə
ilə qarşılaşanda
başladı hiss eləməyə
ki, onun özünün də yanaqları belə təkbətək görüşlər
zamanı ağırlaşır,
isinir".
Bütün bu hallar həm
qız, həm də oğlan üçün ilkdir, yenidir, əl dəyməmişdir. Ona görə də
hər ikisi bununla necə davranacaqlarını bilmirlər.
Bu sevgini gələcəyə
aparan və ruhdakı unudulmaz dadını yaradan isə həmin axşam həmin oyunda yaranan kiçik öpüş olur. Həlimənin Orxanın yanağına qondurduğu o şıltaq
öpüş 15 il sonra belə onu izləyir,
şirin xatirənin alovlu izi kimi
dodağının küncünü
yandırır.
Kamal Abdullanın
"Bir yay axşamı" hekayəsi
lal sevginin hələ doğulmadan ölməsi, daha doğrusu, əbədi susqunluğa tərk edilməsi haqqında ən gözəl əsərlərdən biridir.
***
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin xatirəsinə həsr olunmuş "Qar" hekayəsində də hadisələr isti ayların birində baş verir. Şəhərə
artıq beş
ildir ki, qar yağmır. Müəllifin dili ilə desək, "soyuq, şaxta düşürdü,
tufan qopurdu, hətta ağacları kökündən qoparan küləklər əsirdi,
amma qar... qar yağmırdı".
Artıq hər kəs qardan əlini üzmüşdü. Bircə Həsən əmidən
başqa. O, həm
özü inanır, həm də camaatı inandırırdı
ki, qar yağacaq,
hökmən yağacaq,
axı "adamın gözü qar görməlidi. Yoxsa olmaz".
Vəziyyət o həddə çatmışdı
ki, insanlar Allahı da, təbiəti də, qarın yağıb, yağmamasının təbii
səbəblərini də
unudub Həsən əmidən qar tələb edirdilər. Uşaqlı böyüklü hər kəs. Savadlısı da, savadsızı
da. "Gözlərindən cin çıxan qonşu uşaqlar" "gözləri
itiliyini itirmiş"
qocadan əl çəkmir, ona görən kimi "qar yağacaq?" - deyib sual
edirdilər.
Elə mənzərə
yaranmışdı ki,
sanki qarı Həsən əmi yağdırmalıdır, o isə
camaatı aldadır, yağdırmır. Yoxsa Qəddar Malik
hirslə, nifrətlə
"Bax, deyirəm, sabah qar yağmasa,
sən bir də buralara gəlmə. Eşitdin? Yoxsa... yoxsa səni doğulmağına peşman
edərəm, bəlli
bil. Eşitdin, nə dedim mən?
- deyib beli
bükülmüş qocanın
hulqumundan yapışmazdı.
Hə, insanlar Həsən əmiyə vaxt qoymuşdular, bu "andıra qalmış" qar sabah mütləq yağmalı idi. Fəsil isə o fəsil deyildi. Günəş bütün əzəmətilə göylərdəki taxtına oturmuş, yerdə qar gözləməkdən səbri tükənmiş insanların yanında başıaşağı qalan fağır qocanın halına "yanırdı". Yəqin elə buna görədir ki, Həsən əmiyə "biçilən" vaxtın sonunda isti yaz ayı olmağına baxmayaraq, "taxtını tərk" edir və düz beş ildən sonra şəhərə qar yağır: "...Yaz günəşinin son şüasının pəncərədən çəkilməyilə yekə-yekə, ağappaq qar lopalarının şəhərə yağmağı, demək olar ki, eyni vaxtda baş verdi. Qar lopaları, elə bil, çətir açıb torpağa doğru ahəstə-ahəstə uçuşurdular. Havada asudəlik, azadlıq, dinclik və əmin-amanlıq qoxusu var idi. Az bir zaman içində qar hər tərəfi dümağ rəngə bürüdü. Şəhər əməlli-başlı qaldı qarın altında".
Amma təəssüf, Həsən
əmi beş ildir
gözlədiyi, inandığı, uğruna
az qala bütün
şəhəri qarşısına aldığı o qarı görmədi. Bəlkə də gördü. Nə bilim...
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2019.- 18 may.- S.16.