Şəkillənən xatirələr,
yaxud başı qarlı uca dağ: Xalq
yazıçısı Hüseyn İbrahimov
İki mininci illərdə ədəbi mühitə təzə-təzə
qədəm qoyduğum vaxtlar xalq yazıçısı
Hüseyn İbrahimovun Naxçıvan Muxtar Respublikası
Yazıçılar Birliyinin sədri olduğu dövrə təsadüf
etmişdi.
İstedadlı
gənc şair dostum, mərhum İlqar Qulusoy (o vaxt İlqar
Qulubəyli imzası ilə çıxış edirdi) ilə
birlikdə Birliyin İslam Səfərli küçəsindəki
2 mərtəbəli binasının ikinci mərtəbəsinin
sol başındakı idarəsinə tez-tez üz tutardıq.
Əvvəla ona görə ki, İlqarın
uzaqdan-uzağa Hüseyn müəllimlə qohumluğu
çatırdı. Mənə isə
Hüseyn İbrahimovu özündən eşitdiyim bir fakt daha
da doğmalaşdırmışdı. Dəfələrlə
Hüseyn müəllimin yanında olduğumuz zamanların
birində mənim də hardan olduğumu soruşmuşdu və
Şərur rayonunun (o vaxt hələ Kəngərli rayonu
yaradılmamışdı) Yurdçu kəndindən
olduğumu biləndə mənə xüsusi bir nəvazişlə
və bir az da zarafatla ürək
qızdırmışdı. O fakt da ondan ibarət idi ki,
Hüseyn müəllimin anası Yurdçu kəndindən
idi. Hər dəfə görüşəndə
zarafata salıb deyərdi ki, atam sizin kəndə gəlib və
bir toyda xoşuna gələn Səkinə adlı qızı
mağarın ortasından götürərək öz
atının tərkinə atıb qaçırıb. Və bunu deyəndə baxışları uzaqlara
zillənərdi. Bu cür zarafat etsə də,
Yurdçu kəndi haqqında ağızdolusu
danışardı, uşaqlıq illərində bizim kəndə
gedib gəlməklərindən söz açardı. Hətta bu məqamda onu da deyim ki, Hüseyn müəllimin
anasının kəndinə olan hörməti ən çox
sevilən "Əsrin onda biri" romanında da öz əksini
tapıb. Belə ki, həmin romanda Əcəmi
Naxçıvaninin Möminə Xatın türbəsinin
tikintisi üçün istifadə etdiyi yumurta
sarısını Yurdçu kəndindən gətirdiyi
vurğulanır. Təbii ki, bu müəllif
təxəyyülü idi. Buna baxmayaraq bu gün
yurdçuluların bir çoxu bədii əsərdən
doğan bu məqamı özləri üçün bir
qürur faktı kimi tez-tez təkrar edir, Möminə Xatun
türbəsini ziyarət edəndə, görəndə bu
tarixi abidənin tikintisində Yurdçu kəndinin də rol
aldığını fəxrlə dilə gətirirlər.
1919-cu
ilin may ayının 23-də Şərur rayonunun
Şahtaxtı kəndində anadan olan Hüseyn İbrahimov
ucaboy, enlikürək, xasiyyətcə tündməcaz biri olsa
da, biz gənclərə qarşı, ümumiyyətlə,
istedadlı yazarlara qarşı bir o qədər həlim,
mülayim və canyandıran idi. Bunu yuxarıda
adını qeyd etdiyim şair dostum İlqarın ilk şeirlər
kitabına yazdığı ön sözdə də görmək
mümkündür. Dəfələrlə
ondan balaca olan istedadlı bir gəncə qarşı bu həssaslığını,
nəinki İlqar, eyni yaşda olan biz gənclər də dəfələrlə
müşahidə etmişik. Onu da deyim ki,
Hüseyn müəllim İlqarla məni həmişə dəyişik
salırdı. Mənə İlqar deyərdi,
İlqara Elxan.
2004-cü
ilin may ayı idi və mən bir zamanlar Hüseyn
İbrahimovun da baş redaktorluq etdiyi "Şərq
qapısı" qəzetində müxbir idim. Hüseyn
müəllimin 85 illik yubileyi keçirilirdi. Naxçıvan Yazıçılar Birliyində
keçirilən həmin tədbirdən reportaj hazırlamaq mənə
tapşırılmışdı. Professor Yavuz Axundlu, gənc
ədəbiyyatşünas Hüseyn Həşimli, şairlərdən
Elman Həbib, Vaqif Məmmədov, Asim Yadigar, Xanəli Kərimli,
Hüseyn Bağıroğlu, Allahverdi Aqil, Mətanət
Hüseynxanqızı və digərlərinin iştirak
etdiyi, ürək sözlərini bildirdiyi, rəsmi hissədən
(əslində, elə rəsmi hissə də bədii hissə
şəklində keçmişdi) sonrakı çay süfrəsi
arxasındakı bədii hissədə məclisin lap
aşağısında oturmuş mən də Hüseyn
müəllim haqqında bir-iki kəlimə demək cəsarətini
göstərmişdim. O vaxtlar qəzet müxbirləri getdikləri
tədbirlərdə həm də fotomüxbir
funksiyasını yerinə yetirirdilər. Tədbir
boyu onlarla fotonu tarixin yaddaşına çevirsəm də,
yaşca məndən böyük olan heç kimdən mənim
də bir Hüseyn müəllimlə şəklimi çəkməsini
xahiş etməyə utanmışdım. Amma həmin tədbirdən bir neçə gün
sonra yenə İlqarla Hüseyn müəllimin yanına
getmişdik. Redaksiyanın o zamankı
digital fotoaparatını da götürmüşdüm ki,
Hüseyn müəllimlə xatirə şəkli çəkdirək.
Amma Hüseyn müəllimin yuxarıda qeyd
etdiyim tüdməcaz xasiyyəti bu arzumuzu gözümüzdə
qoymuşdu. Belə ki, "sizinlə xatirə şəkli
çəkmək istəyirik", - deyəndə, "siz
deyəsən, mənim dünyadan tez gedəcəyimi
düşünüb mənlə şəkil çəkdirmək
istəyirsiniz, ona görə də olmaz. 90 yaşımda gələrsiz
çəkdirərik", - deyərək bizi bir az məyus şəkildə yola
salmışdı. O zamandan sonra Hüseyn müəllimlə
təəssüf ki, heç bir tədbirdə
qarşılaşmasaq da, 90 yaşını səbirsizliklə
gözləyirdik. Təəssüf ki, o,
ömrünün 89-cu baharında, 2008-ci ilin aprel
ayının 10-da əbədiyyətə qovuşdu və bu
böyük ürəkli səmimi insanla xatirə şəklimiz
olmadı.
Hüseyn
müəllim mərkəzdən kənarda, əyalətdə
yaşayıb-yaradaraq Xalq yazıçısı titulunu alan yeganə söz adamı idi. Regionda
yazıb-yaratması onun bəşəri ideallarına, milli-mənəvi
dəyərləri geniş miqyasda təbliğ edən əsərlərinin
sevilməsinə mane olmadı. Xalq
yazıçısı Süleyman Rəhimovun onun haqqında
söylədiyi "Hüseyn İbrahimovun
yaradıcılığı "məhəlli
ölçü" istəmir. O, bütöv Azərbaycan
yazıçısıdır" sözləri də
fikrimizi təsdiq edir.
Yuxarıda
qeyd etdiyim kimi, onun 85 illiyi ilə bağlı
hazırladığım reportajda vurğuladığım
bir məqamı eyni ilə bura köçürmək istəyirəm:
"Naxçıvan Muxtar Respublikasında yeganə "Xalq
yazıçısı" tituluna sahib, sinəsində
"Şöhrət" ordeni daşıyan Hüseyn müəllim
torpağına, ana yurduna bağlı vətəndaş
yazıçıdır. Çoxlarından fərqli
olaraq tanınıb şöhrətlənəndən sonra tərk
etməyib bu yurdu, paytaxta üz tutmayıb. Əyalətdə də gözəl əsərlər
yaratmağın, xalq yazıçısı kimi
tanınmağın mümkünlüyünü göstərib.
Həm də elə əsərlər yaradıb
ki, ürəklərdə daim yaşamasına bəs edər".
Əvvəllər "Şərq qapısı" qəzetində
redaktor, Naxçıvan Radio Verilişləri Komitəsinin sədri,
Naxçıvan Muxtar Respublikasının Mədəniyyət
naziri işləyən Hüseyn İbrahimov 1980-2007-ci ilədək
Yazıçılar Birliyinin Naxçıvan şöbəsinə
rəhbərlik edib. Onunla işləyən insanların hər
biri ilə söhbətdə işinə vicdanla yanaşan, məsuliyyətli,
tələbkar və eyni zamanda, kollektiv tərəfindən
sevilən bir şəxs olduğunu ürək
açıqlığı ilə söyləyirlər.
Bəs onu bu qədər sevdirən nə idi? Təbii ki,
ilk növbədə yaradıcı şəxsiyyəti.
Qələm adamı, söz adamı olması
Hüseyn müəllimi humanist və milli ideallar uğrunda mübarizə
aparan nurlu bir insana çevirmişdi.
Ötən
əsrin ortalarından başlayaraq Naxçıvanda ədəbi
mühitin formalaşmasında, onun respublika miqyasında
tanınmasında da Hüseyn İbrahimovun az
əməyi olmayıb. Bu gün
Naxçıvanda yazıb-yaradan bir çox nəsillərin -
şair, yazıçı, publisist və tənqidçinin
Azərbaycan miqyasında tanınmasında onun ağsaqqal
qayğısı danılmazdır. Neçə-neçə
şairə, yazıçıya öz ağsaqqal tövsiyəsini
verib, ədəbi mühitdə ilk addımlarını
atanların qolundan tutub, həmişə çətin
gündə, dar ayaqda olanlarla birlikdə olub, yol göstəribdir.
Görüşləri zamanı həmişə bildirirdi ki, ədəbi yaradıcılığa çoxları kimi o da şeirlə başlayıb. İlk mətbu əsəri hələ 1944-cü ildə "Ədəbiyyat qəzeti"ndə nəşr olunan "O, düşməndə qoymadı anasının qanını" adlı şeiri idi. Daha sonra nəsrin geniş imkanlarında öz sözünü deməyə başlayıb. "Göyərçinin məhəbbəti", "Səhv edəndə", "Quşlar öləndə oxuyurlar", "Kamalın ad günü", "Göyərçinlər uzağa uçmurlar" adlı povestləri də oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanıb. "Torpağın övladları", "İtirilən sağlıq" pyesləri Naxçıvan teatrında səhnə təcəssümünü tapıb. Əcəmi Əbubəkir oğlu Naxçıvaniyə həsr etdiyi "Əsrin onda biri", dahi Hüseyn Cavid haqqında qələmə alınmış ilk roman olaraq ədəbiyyat tariximizə keçmiş "Böhtan", həmçinin, "Sabahın sorağında", "Bahar yağışı", "Günəş doğan yerdə" adlı əsərləri Azərbaycan romanları içərisində öz layiqli yerini tutub. "Əsrin onda biri" romanı Azərbaycan Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin "Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında" 12 yanvar 2004-cü il tarixli Sərəncamı ilə 25 min tirajla nəşr olunub. Yeri gəlmişkən həmin kitaba "Şəxsiyyətin və sənətin zirvəsi" adlı ön söz yazmış akademik İsa Həbibbəylinin bu fikirlərini xatırlatmaq istərdim: "Xalq yazıçısı Hüseyn İbrahimov Azərbaycan yazıçılarının ağsaqqal nəslinə mənsub olan görkəmli sənətkardır. Yarım əsrdən artıq davam edən zəngin yaradıcılığı ilə o, ədəbiyyatımızın və ictimai fikrimizin inkişafında mühüm xidmətləri ilə seçilən, nəzərə çarpan məhsuldar yazıçı kimi xüsusi hörmət və nüfuz qazanmışdır. Maraqlı hekayələri, povestləri, romanları ilə o, Azərbaycan ədəbiyyatına sanballı töhfələr vermişdir".
Hüseyn İbrahimovun yazıçı şəxsiyyəti dövlətimiz təərfindən də dəfələrlə qiymətləndirilmişdir. Hələ 75 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev 1994-cü ildə Hüseyn İbrahimova ünvanladığı təbrik məktubunda deyirdi: "Qırx illik yaradıcılığınızın bəhrəsi olan ədəbi əsərləriniz oxucularınızın ideya-mənəvi tərbiyəsində böyük əhəmiyyət kəsb etmiş, gənclərə saf duyğular, bəşəri hisslər aşılamış, ziylı mövqeyiniz Sizə hörmət gətirmişdir".
Hüseyn İbrahimov Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafındakı böyük xidmətlərinə görə 1994-cü ildə "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmiş, 1998-ci ildə isə "Xalq yazıçısı" fəxri adına layiq görülmüşdür.
Bu cür şəxsiyyətin anadan olmasının 100 illiyi ərəfəsində Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin Sədri cənab Vasif Talıbovun imzaladığı "Xalq yazıçısı Hüseyn İbrahimovun anadan olmasının 100 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında" 13 may 2019-cu il tarixli Sərəncamı da xalq yazıçısına ehtiramın daha bir nümunəsidir. Həmin sərəncamda qeyd olunduğu kimi, "Xalq yazıçısının tarixi keçmişimizdən bəhs edən əsərləri oxucular tərəfindən həmişə rəğbətlə qarşılanmış, gənclərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsində əhəmiyyətli rol oynamışdır".
100-ə yaxın hekayə, 20-dən çox novella, 3 pyes, 8 povest, 5 roman, bir sıra sənədli oçerklərin, saysız qədər publisistik məqalənin müəllifi olan, əsərləri ondan çox dilə tərcümə olunan, haqqında Mətanət Saraclı tərəfindən "Xalq yazıçısı Hüseyn İbrahimovun yaradıcılığı" adlı monoqrafiya - tədqiqat əsəri yazılan Hüseyn İbrahimovun ədəbi irsi xalqımız tərəfindən həmişə sevilərək oxunacaqdır. Bundan əlavə, Hüseyn İbrahimovun türkiyəli yazıçı Əziz Nesindən, suriyalı yazıçı Murad Sibaidən, özbək yazıçısı Abdullah Rəhhardan, misir yazıçısı Şixata Ubeyddən dilimizə çevirdiyi hekayələr öz bədii sənətkarlıq cəhəti ilə də diqqəti cəlb edir.
Hüseyn İbrahimov kimi böyük yazıçını şəxsən gördüyüm, ondan dəfələrlə yaradıcılıq məsləhətləri aldığım üçün bu yazını xalq yazıçısının 100 illik yubileyi günlərində həm də bir mənəvi borc kimi qələmə almaq ehtiyacı hiss etdim. Bu günün oxucuları isə onun hekayələrini, romanlarını və digər əsərlərini oxumaqla xalq yazıçısı Mirzə İbrahimovun dediklərinin də şahid olacaqlar: "Hüseyn İbrahimovun gözəl, mənalı, xalqımız üçün, ədəbiyyatımız üçün çox faydalı olan yaradıcılığı adama xoş gəlir. Yaxşını pisdən, xeyiri şərdən, təmizi çirkabdan, düzü əyridən seçməkdə oxucuya kömək edir. Böyük qayədir!.. Humanist ədəbiyyatın qədim zamandan bu günə kimi ən müqəddəs qayəsidir... Müəllifin əsərləri də bu uca amala xidmət edir".
Yazımın son cümləsini yazıb nöqtəni qoymaq istəyirəm. Xəyalımda arxaya daranmış ağsaçlı, asta yerişli, ucaboy və nəhəng bir yazıçı portreti canlanır. Sonuncu iş yerindəki skamyasında əlində qələm (eynən Naxçıvan şəhər qəbiristanlığındakı məzarı başındakı büstü kimi) yazısından ayrılıb qapıya boylanır və adlarını həmişə dəyişik saldığı iki gənc şairə başı qarlı uca dağdan əsən səmimi rüzgar kimi ənənəvi müraciətini edir:
- Gəlin, ay şair kəndçilərim. Hərəniz bir tərəfimdə dayanın, bir xatirə şəkli çəkdirək...
Elxan YURDOĞLU
AMEA
Naxçıvan Bölməsinin Folklorşünaslıq
şöbəsinin müdiri, filologiya üzrə fəlsəfə
doktoru, şair-publisist
525-ci qəzet.- 2019.- 22 may.- S.19.