Əlvida, ədəbiyyat!..

Neçə gündür, əlim sözə yatmır. Doğru deyirlərmiş, özü istəməsə, söz heç kəsə əl uzatmaz, heç kəsə niqab göstərməz. Gərək gözləyəsən duyğular təmasa girə, hisslərini ürəyindən oxuya.

Anardan yazmaq istəyirdim. 70-80-ci illərdə o, bizim kumirimiz idi. Ədəbiyyat deyəndə elə Anar başa düşürdük. Mən onun bütün yaradıcılığını diqqətlə izləyirdim. Ondan daha çox maraqlı əsərlər gözləyirdim.

Bir dəfə, müsahibə zamanı demişdim ki, mən Anarın nəinki yazılmış əsərlərini, hətta yazılmamış əsərlərini də oxumuşam. Müsahibim gülümsəmişdi, amma mən ciddi idim. Doğrudan da, deyilməmiş sözlər hər zaman güclü olur, yazılmamış əsərlər daha dəyərli, qiymətli olur. Söz deyilmədən qüvvətlidir. Ona görə də, bütün yazıçılar gələcəkdə yazacaqları əsərlərin daha güclü olacağını düşünürlər. Söz yox, Anar demək istədiyi, yazmaq istədiyi əsərləri yazıb, Azərbaycan ədəbiyyatında öz yerini çoxdan müəyyənləşdirib. Biz gənclər ədəbiyyat deyəndə Anarı nəzərdə tuturduq. Çəkinmədən demək olar ki, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı Anar epoxası adlandırıla bilər. Biz 70-ci illər gəncliyi Anarın hekayələri ilə gözümüzü açmışıq. Onun "Mən, Sən, O və telefon", "Gürcü familiyası" və başqa hekayələri ədəbiyyatımıza yeni obrazlar, yeni düşüncələr, yeni duyğular gətirmişdi. Anar özü yeniliklə dolu bir gənc idi, onun ideyaları biz gənclərə də təsir göstərirdi. O, ədəbiyyatda, dramaturgiya və kinoda orijinal əsərlər yazaraq bizi daha da ovsunlayırdı. Xüsusən onun qadın qəhrəmanları cəmiyyətdə daha çox müzakirə olunur, fərqli ideyalar yaradırdı. İnsanın azadlıq istəyi, fərqli duyğuları, hadisələrə fərqli münasibəti cəmiyyətdə birmənalı qəbul edilmirdi. Bu qadınların heç biri xoşbəxt deyildi. Hamısı yarımçıq taleli, ətraf mühitin təsirində arzulamadıqları həyatı yaşayırdılar.

"525-ci qəzet"də Anar məni - Azərbaycan yazıçısı Nisə Bəyimi kədərli yazıçı adlandırmışdı. Bu fikrində böyük yazıçı çox haqlı idi. “Cəmiyyətlə qarşı-qarşıya dayanan duyğularını, fikirlərini reallaşdıra, həyata keçirə, potensialını üzə çıxara bilməyən qadın yazıçı öz kədərini əsərlərində ifadə edir. Sanki kədər də bir arxa, güvənc, insanın dostu, qəlb sirdaşıdır. Nisə Bəyim 80-ci illərdə yazdığı poemalarda azadlığın səsini daşıyan, xalqın bütövlüyü və yenidən dirilişi duyğularını qələmə alan bir şair idi. Lakin baş verən hadisələr, eləcə də dolğunluq yaşına çatması onun da yaradıcılığına təsir göstərdi. Həyatdan, cəmiyyətdən, insanlardan yüksək əxlaqi dəyərlər, zəngin duyğular gözləyən yazıçı, təbii ki, bu yanlışlıqların içində özünü tənha hiss edirdi”.

Bizi yalanlar, yanlışlıqlar deyil, doğrular sarsıtdı. Biz doğruların nə qədər amansız olduğunu anlayanda kədərli, tənha oluruq. Əslində, kədər və tənhalıq yazıçının ən yaxın dostudur, deyirlər. Çünki görünməyən şeylərin hamısı böyük olur. Mən ədəbiyyata istəyərəkdən, qarşıma bir məqsəd kimi qoyaraq gəlməmişəm. Sanki tale özü öz əli ilə külək kimi məni götürüb ədəbiyyata gətirib. İlk şeirlərim qəzetdə çap olunanda çox sevinmişdim. Başqaları tərəfindən təqdir olunmaq məni həvəsləndirmişdi. Bəlkə də, bu üzdən mən ciddi yaradıcılıqla məşğul olmağa başladım. Rayonda böyük bir məktəbin dərs hissə müdiri idim, Rayon sovetinin iki çağırış deputatı seçilmişdim. Cəmiyyətdə ciddi mövqeyim var idi. Bəlkə də, ilk yazıçıyam ki, özümdən xəbərsiz məni Yazıçılar Birliyinin üzvü qəbul ediblər. Mən yazdığım 14 poemaya, 21 kitaba, ən əsası 4 romana görə heç bir mükafat almamışam. Amma illər öncə Anarın tərtib etdiyi "Min beş yüz ilin Oğuz şeri" antologiyasında adımı görəndə özümü ən xoşbəx adam hiss etmişəm. O şeirləri Anar müxtəlif mətbuat orqanlarından seçib antologiyada yer vermişdi. Mən indi də o fəxarət duyğusunu sevə-sevə daşıyıram.

Nədənsə, həmişə məni şair kimi qəbul ediblər. Amma mən şeirlə bərabər hekayələr də yazırdım. Bu hekayələr həm romantik, həm yumoristik, həm realistik üslubda idi. Şübhəsiz ki, Anarın nəsrindəki motivlər mənə təsir göstərməmiş deyildi. Ola bilsin ki, mənim poeziyam fərqli olduğu üçün nəsrimi kölgədə qoymuşdu. Amma bu, mənə təsir edirdi. Çünki mən bütün yaradıcılığım boyu özümü roman yazmağa hazırlayırdım. Poeziyamın əlçatmaz və təkrarolunmaz olduğunu bilirdim. Amma nəsrdə də elə qüdrətli nümunələr yazmaq istəyirdim ki, ədəbiyyatda təkrarı olmasın. Mən dalbadal "Onlayn", "Çarxıfələk", "Təkbuynuzlu", "Qızıl məbəd" romanlarımı təqdim edərkən ədəbi mühit çox təəccübləndi. Onlar belə hesab edirdilər ki, şeir yalnız nəzm şəkilində ola bilir. Amma mənim romanlarımın hər biri fantastik şeir idi. Əl çatmayan, ağla gəlməyən, insanı yüksəldən, cəmiyyəti tərəqqiyə aparan elmi-fantastik sevgi romanları idi. Əminəm, vaxt gələcək bu əsərlər özünə layiqli yer tutacaq.

Hələ ilk yaradıcılığından Anarın əsərlərində qəribə bir mistika, fantastika var idi. Uşaqlıqdan Jül Vern kimi fantast yazıçıların aludəçisi olduğumdan, bu janrın Azərbaycan ədəbiyyatında da inkişaf etməsinə çox sevinirdim. Çünki ədəbiyyat mənim üçün bir növ mistikadan və fantastikadan ibarətdir. Olsun ki, böyük ustadın yaradıcılığı da mənə təsir etmişdi. Anarla mənim aramda yaş fərqi azdır. Mən onun yazdıqlarını ruhən anlamışam, nə demək istədiyini öz-özlüyümdə müəyyənləşdirmişəm.

Əslində, biz Anarla çox az görüşmüşük, az söhbət etmişik, demək istədiklərimi heç vaxt ona deməmişəm. 2000-ci ildə "İlahi vaxt" kitabımın Yazıçılar Birliyində təqdimatı oldu. Bu, elə bir gözəl tədbir idi ki, mənə ömür boyu bəs elədi. Əyalətdə - Sabirabadda yaşamağım məni ədəbi mühitdən uzaq salsa da, indi kitablarım məni respublikada təmsil edir. Mən inanmazdım ki, romanlarım belə bir asanlıqla yayılıb, sevilə. Qısa müddətdə mənim sağalmaz xəstəliyə tutlmağım hamını təəccübləndirdi. İki romanım kompüterimdə yarımçıq qaldı. Bəlkə də, onlar yazdıqlarımın ən yaxşıları olacaqdı. Neyləmək olar, insan ötəri varlıqdır. Hər şeyə hazır olmalıyıq. Amma Anarın mənim haqqımda yazdığı məqalədən təsirləndim, onu dost təəssüratı kimi qəbul elədim. Yəqin ki, bundan sonra Azərbaycan ədəbiyyatında hələ çox əsərlər yazılacaq, çox istedadlar gəlib keçəcək. Nə xoş ki, onların içində mənim də bir payım olacaq.

İndi mənim əlim sözə çatmır. Mən ən sevimli dostlarıma da "əlvida" yaza bilmirəm. İnanıram ki, qədirbilən dostlar mənim kitablarımı tək qoymayacaqlar. Mən tərk eləsəm də, şeirlərim heç vaxt Sizləri tərk etməyəcək. Çünki bu şeirlər Yunus Əmrənin, Füzulinin, Cəfər Cabbarlının, Nazim Hikmətin, Rəsul Rzanın misraları ilə yanaşı dayanıb. 80 illik yubileyində mən Anara böyük bir esse həsr eləmişdim, onu söz məbədinin baş kahini adlandırmışdım. İndi də, Ona böyük, müqəddəs işində uğurlar arzulayıram. Ədəbiyyat Sizə əmanət, Anar müəllim! Əlvida, ədəbiyyat, əlvida, Anar!

Nisə BƏYİM

525-ci qəzet.- 2019.- 24 may.- S.11.