"Çölçü"nün bəşəri mübarizəsi
Öncə ondan başlayaq
ki, "Çölçü"
beş qitədə
nümayiş olunmuş
yeganə Azərbaycan
filmidir. 2012-ci ildə tanınmış
kinorejissor Şamil Əliyevin ekranlaşdırdığı
film bu illər ərzində saysız-hesabsız
mükafatlar qazanıb,
müxtəlif nüfuzlu
film festivallarının qalibi
olub. Lap elə bu günlərdə üç Beynəlxalq
Film Mükafatının müsabiqə
Proqramına daxil edilib.
Həmçinin, "Çölçü" "Xarici dildə ən yaxşı filmə görə" nominasiyasında 2014-cü ilin
"Oskar" mükafatına təqdim olunub və ilk sırada yer alıb.
Ekran işinin ssenari müəllifi Əməkdar
artist Vidadi Həsənov,
quruluşçu operatoru
Rafiq Quliyev, quruluşçu rəssamları
Rafiq Nəsirov və İbrahimxəlil Əminov, bəstəkarı
Rauf Əliyev, Prodüseri Müşfiq Hətəmovdur. Əsas rolları Əməkdar
artist Bəhruz Vaqifoğlu,
Salome Demuria, Vidadi Həsənov, Cavidan Məmmədli, Vüsal Mehrəliyev və başqaları ifa ediblər.
Filmin uğurlarını və
dünya (xüsusən,
Avropa) insanının
ona marağını
görərkən, istər-istəməz
bir sual doğur: nədir "Çölçü"nü fərqli edən?
***
Film sürətlə inkişaf
edən, durmadan qloballaşan, yüksək
texnologiya, internet dünyasının
tam ortasına sanki min
il, milyon
il öncəllərdən
gəlib düşmüş
nadir "nüsxədir". Bu nüsxə qloballaşmaya
qarşı çıxır,
özünün arxaik
saflığını sivilizasiyanın
çirklənmiş bəzək-düzəyinə
qarşı qoyur.
Eyni zamanda, bir xalqın
yaddaşı, milli özünüdərki, kimliyini
anlamaq üçün
qət etdiyi yol və sivilizasiyaya
qarşı mübarizəsi
filmi fərqləndirən
əsas xüsusiyyətlərindəndir.
80 dəqiqəlik filmin
böyük hissəsi
çöldə keçir. Burada ata-oğul
(V.Həsənov və
C.Məmmədli) yaşayır,
ömürlərini dəvələrinə
baxmaqla keçirirlər.
Onlar müasir dünyadan uzaq, damı qamışla örtülmüş,
hər küncündən
qadınsızlıq yağan
kiçik daxmada bir-birinə ümid olub yaşayırlar.
Vaxtilə müasir dünyadan qaçan Ulu, sivilizasiyadan uzaqlaşaraq ucsuz-bucaqsız çölə
üz tutur, təmizlənmək, arınmaq,
saflaşmaq ümidiylə. Ancaq onun
həyat yoldaşı
çölün - arxaik
dünyanın səssizliyinə,
saflığına dözə
bilməyərək geriyə
- sivilizasiyaya qayıdır.
Ulu isə balaca oğlu ilə çölün nəhayətsizliyində
ömür sürməyə
davam edir. Onun üçün seçdiyi
bu həyat xoş idi, rahat
idi. Ancaq uşaq dəvələrdən
başqa heç nə olmayan bu yeknəsəklikdə bütün əyləncələrə
ac böyüyürdü. Ona görə də Ulu hər gecə
ona qədim xalq oyunu "Kilimarası"ndan çölçü
ilə qızın məhəbbət dastanını
danışırdı. Balaca oğlanın düşüncələrində
özünə əbədi
yer edən bu nağıl bir məqamdan sonra filmin əsas
süjet xəttinə
çevrilərək inkişaf
etməyə başlayır.
Çölü - arxaik dünyanı qloballaşan cəmiyyətdən
həm ayıran, həm də onunla birləşdirən
tək şey dəmiryoludur. Ara-sıra, xüsusən, gecələr
oradan eşidilən qatar səsi
isə köhnə dünyaya yeni dünyadan daxil olan təhdid, etiraz, üsyan kimi ucalır. Ömrünü atasıyla
birgə çöldə,
dəvələrə baxaraq
keçirən və
bu həyata alışmış oğlanın
ağlını qarışdıran,
yeni dünyaya qarşı maraq yaradan tək şey də elə o qatar
səsidir. O səs sanki onu çağırır,
mədəni həyatın,
bəzəkli dünyanın
qapılarını hər
an üzünə açmağa
hazırmış kimi
səsləyir. Və
balaca çölçümüz
nə vaxtsa o dünyaya gedəcəyini
bilir, daha doğrusu, hiss edir. Ona görə də o, çöl adamı qiyafəsi içərisində hər
an dəyişməyə,
"mədəniləşməyə"
hazır ruh böyüdür.
"Qəbir itən
yer yurd olar" deyən Ulu, bir gün
elə oturduğu yerdə, səssizcə ölümə təslim olur. Artıq böyümüş qəhrəmanımız (B.Vaqifoğlu)
onu çöldə,
qəbiri itəcək
şəkildə basdırır.
***
Çölçünün insanlardan uzaq düşməyinin yaratdığı
fərqliliyi biz atasının
nəşini yumaq üçün qəsəbəyə
aparanda görürük. Yol-yordam bilməyən
oğlan atasının
cənazə namazında
sanki başqa dünyadan gəlmiş kimi yad, qərib
görünür. Onun təəccübü,
təcrübəsizliyi o qədər
təbii, o qədər
səmimidir ki, hətta bəzən tamaşaçıda gülüş
də doğurur.
Bundan sonra qəhrəmanımız böyük
çöldə tək-tənha
yaşamağa başlayır. Ta ki onun yoxsul və
kimsəsiz komasına
qadın nəfəsi
dəyənə qədər.
Qısasaçlı qız həmin o sivilizasiyanın qoynundan qopub gəlib. O da müasirliyin qurbanıdır.
Ona görə də arxaik dünya onun üçün əsl qurtuluş məkanıdır. Qız sanki
özünü məhz
burada- insanlardan uzaqda tapır.
Çölçünün komasına pənah gətirən qız, o, evdə yoxkən hər tərəfi təmizləyir, silib-süpürür. Ancaq bu,
oğlanın xoşuna
gəlmir, həm də onu qorxudur.
Çünki onun yalnız
dünyasına yad insan daxil olmaq
istəyirdi.
Qız isə məhz bu dünya
üçün yaradıldığının
fərqindədir. Bu, özünü
onun erkən adaptasiyasında, geyimində
göstərir. Beləcə, zamanla çölçü
də ona öyrəşir və onlar birgə yaşamağa başlayırlar.
Qısasaçlı qızın keçmiş
sevgilisi onun haqqındakı həqiqətləri
çölçüyə danışandan sonra isə onlar arasında uçurum əmələ gəlir.
Bununla belə qız gəldiyi dünyaya geri qayıtmır. Yenə də çölə üz tutur. Dəvələrin onu izləməsi
və daşa söykənib oturan qızın ətrafına
cəm olması isə artıq arkaik dünyanın onu qəbul etməsini göstərir.
Ekran işindəki
təbiət təsvirləri
və bəzi konkret epizodlar var ki, dünyaca
məşhur rejissor Tarkovskinin filmlərini xatırladır.
Filmin sonluğu
isə açıq qalır. Qız artıq çöl
adamına çevrilib.
Bəs, ömrü boyu özü də bilmədən sivilizasiya dünyasına
can atan çölçü?
Şahanə MÜŞFİQ
525-ci qəzet.- 2019.- 25 may.- S.17.