Tənhalıq haqqında improvizə
Sən çoxluğun obrazının
bir ştrixi ola bilərsən,
amma tənha və təksənsə, bu sənin öz
obrazın var deməkdir. İnsanın bütün yaradıcı
keyfiyyətlərinin başında
isə onun öz obrazının olması gəlir. Odur ki, dünyanın bütün şedevrləri
tənha, marginal adamlar
tərəfindən yaradılıb.
Çoxluğun təyinatı isə
nələrəsə xor
baxmaq, nələrisə
ayaq üstə sürəkli alqışlamaqla
sınırlıdır.
“Tənhalığı sevməyənlər
- azadlığı sevməyənlərdir,
çünki yalnız
tənhalıqda azad olmaq mümkündür"
Artur Şopenhauer
Bilmirəm fikir vermisinizmi, son zamanlar sosial şəbəkələr tənhalıqdan
şikayətçi olan
insanların kədərli
statusları ilə dolub-daşır. Hələ bu, aysberqin görünən tərəfidir.
Özü də bunlar,
"darıxıram" ifadəsini
bir növ mataha çevirmiş şair-yazıçı statusları
deyil. Sonuncuların
"ilahi" darıxmaqlığı
tamam başqa söhbətin mövzusudur...
Açığı, mən heç vaxt tənhalıq hissinə tutulmamışam və tənhalıqdan
çox da əziyyət çəkən
adam olmamışam. Ona görə yox ki, həyatım başdan-başa mən sevdiyim və məni sevən adamlarla süslənib, ona görə ki, bunu bir
həyat gerçəyi
kimi qəbul etmişəm, vəssalam.
Fikrləşmişəm ki,
tənhalıq anadangəlmə
xəstəlik kimidir,
onunla mübarizə aparmaqdansa, baş-başa verib yaşamağa alışmaq lazımdır.
Lakin burada ekzistensiyadan yox, "kütləvi tənhalaşma"dan
söhbət gedir və görünən odur ki, belə
davam etsə, cəmiyyətimiz marginallaşmış
insan toplusuna çevriləcək. Ətrafda baş verənlərin ümumi havasına uyuşmayan, ənənəvi
sosial davranış normalarından bezikmiş,
artıq mədəni
və etik ənənənin öz cazibəsində saxlaya bilmədiyi insanlar toplusuna. Əlbəttə, tənhalıq və
marginallıq bir qədər fərqli şeylərdir, amma tənhallıq hissi marginallığa aparan ən kəsə yoldur.
Mən burda tənhalara ürək-dirək
vermək, dərdini bölüşmək, onların
içini sızladan və həyatına zəhər qatan məyusluqlarını yumşaltmaq
fikrində deyiləm. Ona görə
ki, əslində, onları kiminsə ovundurmasına ehtiyac yoxdur.
Tənhalar və marginallar həmişə azlıqdadır
("iki birdən çoxdur" kimi alındı, amma eybi yoxdur). Palaza bürünüb,
elnən sürünən
çoxluq belə adamlara həmişə xor baxır. Amma bu, çoxluğun haqlı olduğuna dəlalət etmir. Daha çox əksinə! Çoxluğun
içində yer alıb, azlığa xor baxmaqdan asan
iş yoxdur. Və bundan da rəzil iş
yoxdur. Bu nöqtədə
yunan müdriki Prienli Biantın min öllər öncə dövriyyəyə buraxdığı
sözləri xatırlamaq
lazım gəlir:
"Pislər həmişə
çoxluqdadır". Öz
sözlərimizlə desək,
çoxluq - ...luq!
Abırlı insan gözünü açıb, özünü
çoxluğun içində
görüncə təlaşlanmalı,
bura necə gəlib düşdüyünün
hesabını aparmalıdır.
Sən çoxluğun obrazının
bir ştrixi ola bilərsən,
amma tənha və təksənsə, bu sənin öz
obrazın var deməkdir. İnsanın bütün yaradıcı
keyfiyyətlərinin başında
isə onun öz obrazının olması gəlir. Odur ki, dünyanın bütün şedevrləri
tənha, marginal adamlar
tərəfindən yaradılıb.
Çoxluğun təyinatı isə
nələrəsə xor
baxmaq, nələrisə
ayaq üstə sürəkli alqışlamaqla
sınırlıdır.
Tənha adamların ağzını
bir yerə yığmaq, barmağını
tuşlayıb göstərdiyin
şeyi onlara bəyəndirmək, yaxud
onlarda nəyəsə
nifrət oyandırmaq
müşkül məsələdir. Uzun illər Rusiya televiziyasında "İnanılmaz
gerçəklər" verilişinin
müəllifi olmuş
böyük fizik Segey Kapitsanın bu haqda gözəl
bir deyimi var: "Qoyunlardan sürü düzəltmək
asandır, oğul istəyirəm ki, pişiklərdən sürü
düzəltsin".
Tənhalığı asıb-kəsən,
yamanlayan, ondan yaxa qurtarmaq istəyən sənətkarları
başa düşürəm,
amma istərdim ki, bir az onun fəzilətləri
barədə də düşünək. İrfan çobanları,
Budda və xristian rahibləri tənhalığa elə-belə
çəkilmirdilər hər
halda.
Bədii
ədəbiyyatda "tənha"ların
taleyi ilə bağlı fikirlər bir-birindən çox da fərqlənmir - öz güclü xarakteri ilə seçilən tənha qadın Tatyana Larinadan fərqli olaraq, ictimai rəyin əsirinə çevrilmiş,
axının ətalətindən
çıxa bilməyən
yumşaq təbiətli
Yevgeni Onegin axırda peşman olur, ancaq artıq
heç nəyi düzəltmək mümkün
deyil... Əvvəl-əvvəl
hamını sevən,
hər kəsə şəfqətlə yanaşan
Peçorin, çoxluğun
mövqeyini və baxışlarını qəbul
edəndən sonra paxıl, kinli, insanlara nifrətlə yanaşan adi subyektə çevrilir...
Sonda dünyanın ən tənha adamı ünvanını qazanmış
Diogen haqqında çoxlarımızın
bildiyi bir rəvayəti xatırlatmaq
istəyirəm. Bir gün
Diogen öz çəlləyində oturub,
özünü günə
verirmiş. Aleksandr
ona yaxınlaşıb,
özünü təqdim
edir:
- Mən - böyük hökmdar Aleksandram.
- Mən isə Diogenəm, it Diogen.
- Sənə niyə it deyirlər?
- Mənə sür-sümük
atana quyruğumu bulayıram, atmayana hürürəm, pis adamları isə dişləyirəm.
- Bəs, məndən qorxmursan? - Aleksandr soruşur.
- Sən kimsən - xeyir, yoxsa şər?
- Əlbəttə, xeyir! - Aleksandr öz ayranına turş demir.
- Elə isə, Xeyirin nəyindən qorxacağam?!
- Diogen cavab verir.
- Nə dilərsən dilə məndən!
- Çəkil, günəşin
qabağını tutma...
Diogen bir
başqası ilə, yəqin ki, tamam başqa cür dialoq qurardı. Amma bu, iki
tənha adamın dialoqudur - onlardan biri piramidanın
başında, digəri isə lap dibindəydi.
Biri tənhalığa məhkum olunmuşdu, o birisi isə könüllü
olaraq özünü
tənhalığa təslim etmişdi...
Etimad
BAŞKEÇİD
525-ci qəzet.- 2019.- 28 may.- S.21.