Şair olmaq zülümdür?
"Böyüyəndə
kim olacaqsan?"
Bu sualı uşaq
vaxtımızda nə
qədər eşitmişik,
dönə-dönə özümüzdən
də soruşmuşuq.
Cavabı isə gah dilimizdə, gah qəlbimizdə olub, özü də növbə ilə dünyanın bütün
peşələri bizi
cəlb eləyib.
Sən demə,
ağlagəlməz bir
peşə də var imiş... Kitabçılıq. Hə, bir də ayıldım ki, harada işləsəm də, əsas məşğuliyyətim kitabdır.
Kitab yazıram, kitab oxuyuram, kitab yazanlarla, kitab oxuyanlarla söhbət edirəm və bunlar məni daim səsləyən, maraqlandıran, vaxtıma məna qatan işdir. Onu da bildim ki, ömrümün axırına qədər
belə olacaq. Uşaq çağlarımdan evimizdəki
ən qiymətli şey kitablar olub. Köhnəlmiş,
qıraqları saralmış,
latın və əski əlifba ilə yazılmış köhnə
kitablar xüsusi diqqətlə qorunurdu və... və İbrahim İlyaslı mənə kitab hədiyyə edəndə
nəzərimi cəlb
edən ilk şey kitabın sadə dizaynı oldu. Səhifələrə köhnəlmiş, qıraqları saralmış
qədim kitab görüntüsü verilmişdi.
Bəlkə də belə
tərtibat rəssam Nəvai Mətin Məmmədoğlu tərəfindən
təsadüfi seçilmişdi,
amma mən onu bu kitabın
adı yox, uzun illər boyu dönə-dönə
oxunmuş həmin kitablardan biri olduğuna müəllif iddiasının simvolu kimi qəbul elədim. Olsun! Amma avtoqrafda oxuyuram: "...İçərisində
şeirlər də vardır... Aşağısı 4-5 dənə". Təvazökarlıqmı, yoxsa yenə
də simvolik iddia? Demək çətindir. Məni hələ 200 səhifəlik
bir kitabda cəm olunmuş şeirlər, daha doğrusu, müəllifin
təbirincə desək,
Tanrının möcüzəsi
olan ağaca, daşa, suya, oda yazılmış məktublar gözləyir.
Bir də ki, imzanın özü çox şeylər pıçıldayır
beynimə: İbrahim İlyaslı. Doğru ilə yalanın,
haqq ilə batilin, sənətlə saxtalığın, "şairlə
olmaqla şeir qoşmayın" sərhədlərinin
itdiyi bir dövrdə hamının
səni şair kimi tanıması, qəbul etməsi asandır bəyəm?
Əslində, həmişə belə olub. Sözün düzü çətinliklə
qəbul olunur, hamının xoşuna gələn sözlər isə dayaz olur. Əsl şeir güclə
özünə yol açır. Füzuli
də şeirə qiymət verməyən zəmanədən gileylənə-gileylənə
"Leyli və Məcnun"u yazırdı:
Bir dövrdəyəm
ki, nəzm olub xar,
Əşar bulub kasadi-bazar.
Ol rütbədə
qədri-nəzmdir dun,
Kim, küfr
oxunur kəlamü-mövzun.
Şeirləri oxuyanda çox yerdə dayanıb düşünməli olursan. Bir şeirdə
bir neçə mətləb vardır.
Bəzən öz-özümə deyirəm ki, bu şeiri verəsən
filankəsə, deyəsən
misraların, sözlərin
hərəsinə bir
şeir yazmaq olar, əgər yaza bilərsənsə,
al işlə, yenə
də bir kitab çıxart. Ya da ki,
neçə-neçə şeir
kitabı çıxmış
belə şairlərdən
birinin yaxasında tutub deyəsən: "Ayə, sən şair adamsan axı. Sən bilərsən, "Yarpaqlar qovuşur haqqa, Yalan çözdü;
xəzəl olur" nə deməkdir?"
Yəqin
ki, deyəcək boş sözlərdir.
Yarpaq haqqa qovuşar? Belə demək günahdır, yarpaqdır da, quruyur, çürüyüb
torpağa qarışır.
Ya da ki, "Tale eşqi yetirmir ha, Eşq taledən əzəl olur". İndi gəl
sübut elə ki, tale nə vaxt yaranıb, eşq nə deməkdir, niyə taledən əvvəl yaranıb. Üç
bəndlik bir qoşmanın o biri bəndində isə şair lap "ağ eləyir". Yazır ki:
Gözəl günlərin
yolunu
Gözlədikcə gözəl olur.
Vallah, mən bilmirəm İbrahim İlyaslı psixoterapeyanın son nailiyyətləri
barədə yazılan
kitablardan, yaxud İslam fəlsəfəsindən
bəhrələnərək belə deyir, ya heç özünün
də xəbəri olmur, elə şair olduğu üçün bir də görür ki, demişəm. Yəqin ki,
şairliyindən irəli
gəlir, yoxsa onun vaxtı hardaydı bir gün belə, bir gün elə
hökm edən ingilis psixoloqların yazdıqlarını bitdə-bitdə
oxuya. Amma şair, gözün
aydın olsun ki, indi artıq
bütün Avropa tale
haqqında, alın yazısı, uğur, bədbəxtlik və sair barədə bu cür qənaəti
qəbul etməyə
məcbur qalıblar.
Yəni necə fikirləşirsənsə,
elə o cürsən,
daha doğrusu, o cür olacaqsan. Başqa sözlə, "Gözəl
günlərin yolunu, gözlədikcə gözəl
olur". Bu misraların tam psixoloji və fəlsəfi açımı sırf elmi həqiqətlərə
söykənir və nə vaxtsa bu barədə fikirlərimi qələmə
almaq niyyətindəyəm.
"Bir gülnən
bahar olmaz!" deyən atalar bizə həqiqəti anlatmağa çalışıblar.
"Bir gülnən
də bahar olur" deyən İbrahim İlyaslı da həqiqətə üz tutur, amma başqa tərəfdən. Nəticədə
də yeni düşüncə tərzi
yaranır:
Gül sevdalı
bir oğluyla
Bir ölkə laləzar olur.
Və ya:
Kimiydi Mövlana,
Yunus?
Təkcə onları
bil və sus...
Oxucu yeni fikir burulğanında artıq özünü qüdrətli hiss edir və təkbaşına olsa da, hansısa
müqəddəs missiya
uğrunda ayağa qalxmağa təpər
hiss edir.
"Qayğına
bələnib yatma,
"Qanına bələn!"
vaxtıdır". Adamın ürəyindən
tikan çıxarır
bu misralar. Dərdə-qəmə, qayğıya batıb
nə vaxtacan "Qarabağ!" deyib sızlayacağıq? Birdəfəlik ayağa qalxıb, qanımıza bələnib
hücuma keçməliyik,
bəli.
"Su axar,
çuxuru tapar" -
deyib aqillərimiz. Bəs:
Axıb tapmayanda
öz çuxurunu,
Harda veyillənir sular, bilirəm,
- deyən
şair bu bildiyini bizə də bildirir. Məgər qoyurlar suyu öz
xoşuna, lazım olduğu yerə axsın? Vallah, bu dünyada
elə çoxbilmişlər
var ki, suyu
dik dağa dırmaşmağa məcbur
edirlər. Onu deyən
atalar səbr etməyi, "Haqqın nazildiyini, amma üzülmədiyinə" inanmağı
tövsiyə etsələr
də, indi haqqı lap yoğun yerindən elə üzürlər ki, məəttəl qalırsan.
Quyuya su tökməklə dolmadığını
bilirdik, amma qabiliyyətsiz, ləyaqətsizlərin
iş başında cövlan etdiyini görəndə şairin:
"Uca zirvələri
enən görürəm,
Dibsiz quyuları "dolar" görürəm"
- təəssüfü bizim
də qəlbimizi göynədir.
Mən Qarabağ
həqiqətlərinə Qərbin,
xüsusən də bu problemi həll
etməyə məsul
olan ATƏT-in laqeydliyi,
biganəliyi barədə
hiddətlənəndə hər
dəfə bu misralar pıçıldayır
qəlbimdə:
Haqq ilə nahaqqı ayırd eləmək
Karlara, korlara, şillərə qaldı.
Həqiqətən də, şairin missiyası elə budur. Əgər oxucu fikir dünyasında burulğana düşübsə, onun dadına çatan bu aforizmlər, nəzmə çəkilmiş müdrik fikirlər, ürəyə su kimi axan, oxucunun dərdinə şərik olan misralar çatır. Belə misraları yazan müəllif isə xoşbəxt şairdir. İbrahim İlyaslının öz etirafına görə, kitabda ən azı 4-5 əsl şeir olmalıdır. Bunu təvazökarlıq kimi də, bir az da iddialı fikir kimi də yozmaq olar. Mən isə kitabı, elə kitab kimi oxuyub sona çıxanda dərk elədim ki, şeirlərin heç birini sakitcə oxumaq, birini o birindən üstün hesab etmək mümkün deyildir. Ürəyini qanada-qanada yazıb bunları, bəlkə də elə buna görə misralar qanad-qanada cövlan edir xəyallarımızın fəzasında.
Nəhayət, son vermək və kitabı bir daha oxumaq üçün tələsirəm. Kim istəməz ki, daha çox həzz alsın. Bir həqiqəti isə qeyd etməyə bilmərəm. Bu kitab təptəzə olsa da, evimizdəki 50-60 il yaşı olan, qıraqları saralmış həmin kitablarla yaşıd kimi bir sırada qorunacaq. Qoy onlarla dərdləşin, söhbət eləsin. Axı burada da həmin dərddir, həmin qayğılar, həmin xəyallar oyanır, vəsf olunur.
Şəkillənir qələmimdə,
Doğulmamış bir adam.
Mən şair deyiləm, yavrum,
Mən bir
dəli rəssamam.
Şəhla Aslan
525-ci qəzet.-
2019.- 31 may.- S.12.