Günəşin Nurəngiz bənzəri

Elçin İsgəndərzadənin "Günəşin elçisi" kitabını vərəqləyərkən...

"Şuşada qoyub gəldiyim Günəşin bənzəridir Nurəngiz xanım".

205 səhifəlik esse-monoqrafiyada məni ən çox təsirləndirən, olduğum yerdən alıb uzaqlara, lap uzaqlara aparan, kirpiklərimi nəmləndirən cümlə idi bu... Elə oradaca dayandım, düşündüm, heç vaxt görmədiyim, şeirlərindən və dostlarının söhbətlərindən tanıdığım o qadını- şeir qadını düşündüm. Onun gözlərindəki günəş işığı gəldi xatirimə. Şəkillərində görmüşdüm.

Bəs Şuşa, bəs Şuşanın Günəşi? Bircə anda boşaldı əl-ayağım. Qəlbimi elə bir çarəsizlik, elə müthiş hüzün bürüdü ki... Görmədiyim Nurəngizi şəkillərdən tanıyıramsa, görmədiyim Şuşanın görmədiyim Günəşini hardan tanıyacaqdım? Yəqin yenə də bizdən daha şanslı olan böyüklərimizdən. Axı onlar görüblər. Elə biri Elçin İsgəndərzadə... Bu sətirlərdən azca yuxarıda yazıb axı Şuşanı da, onun Günəşini də:

"Şuşanın Günəşi xatirimdə bir başqa qalıb. Saçaqlı, gülümsər, təbəssümünü sübh şəfəqləriylə dodaqlarımıza endirən, könlümüzü isidən, bizi heç vaxt üşüməyə qoymayan. Yayda da çox isti olmasın deyə azacıq soyuyan Günəş. Bizim doğma Günəşimiz bizə görə hər haldan keçirdi, çünki biz onu sevdiyimiz kimi, o da bizi sevirdi. İllər sonra bu qızı görəndə, sanki o Günəşi gördüm, Şuşadakı Günəşi".

Günəşin pərvanəsi... Günəşin elçisi... Günəşin həmdəmi... Günəşin aşiqi... Elçin İsgəndərzadənin gözəl şair, həssas ruhlu qadın Nurəngiz Günə yaraşdırdığı adlardır bunlar. Onun 80 illik yubileyinə həsr etdiyi "Günəşin elçisi" adlı esse-monoqrafiyasından oxuyuram. Oxuduqca xəyallara dalıram. Bir insanın başqa bir insana sonsuz məhəbbəti heyrətləndirir, bu məhəbbətin indi sadəcə kitab səhifələrində yaşaması təəssüfləndirir, adicə sətirlərdən belə zərifliyi, gözəlliyi, kövrəkliyi, sevəcənliyi ürəyimizi riqqətə gətirən qadının amansız yoxluğu dərin hüzünə qərq edir. Bəlkə bir də heç zaman görmək imkanım olmayacağını bildiyimdən daha çox sarılıram barmaqlarım arasındakı kitaba.

Yaxşısı başdan başlamaqdır...

***

Professor, şair Elçin İsgəndərzadənin "Günəşin elçisi" kitabı ötən il mərhum şair Nurəngiz Günün 80 illik yubileyi münasibətilə çap olunmuşdu. Kitabın redaktoru millət vəkili, akademik Nizami Cəfərov, texniki redaktoru Şükufə Əhmədli, Ön sözün müəllifi yazıçı Seyran Səxavətdir.

İndi biriniz məndən soruşsa ki, yazı həsr etdiyin bu kitab nədən bəhs edir, deyəcəm Nurəngiz Gündən. Onda siz də haqlı olaraq, düşünə bilərsiniz, yəqin bir şairin şəxsiyyəti və yaradıcılığına həsr olunan adi monoqrafik kitabdır. Yəni, elmi məqalə tipində yazı... Amma yox, qətiyyən yox. "Günəşin elçisi" Nurəngiz Gün haqqında deyil, Nurəngiz Gün sevgisi haqqındakı essedir. Müəllif özü kitabını esse-monoqrafiya adlandırıb. İlk səhifəsindən son səhifəsinəcən sevgi yağır, sətirlərdən, səhifələrdən, vərəqlərdən məhəbbət süzülür insanın qəlbinə. Burada bir şeir gözlü qadının həyata, dünyaya, insanlara, varlığa, Tanrıya, ədəbiyyata, şeirə, sözə sevgisiylə yanaşı, bir oxucunun şairinə, bir tələbinin müəlliminə, bir insanın başqa bir insana sevgisi də var. Nurəngiz Günün bütün kainata sevgisi Elçin İsgəndərzadənin ona olan sevgisiylə çuğlaşıb, ülvi bir vəhdət yaradıb. Bu sevginin ilk işartılarını isə Seyran Səxavət "Naməlum qadın" adını verdiyi ön sözündə göstərir:

"Sevgi adamın içində lövbər salıb uzun müddət qalmamalı, ətrafındakı canlılar arasında, ana südü halallığı ilə dədə malı kimi bölünməli, parçalanmalıdır; əks halda adam çatlaya bilər. Ətrafa ötürülməyən, insanın içində daimi sakinə çevrilən sevgi, ən yaxşı halda, adamın öz əllərilə öz içinə basdırdığı mina kimi bir şeydir. Bizim Nurəngiz də sevginin bu xasiyyətini duyduğuna görə, ancaq özünəməxsus olan pak, şəffaf, ilıq sevgisini dörd tərəfinə - insanlara, övlada, valideynlərə, dostlara, ağaclara, günəşə, səmaya, göyərçinə, pişiyə - bir sözlə, gözünə görünənlərin hamısına ana südü halallığı ilə dədə malı kimi ötürürdü. Bax, bu yerdə bizim Nurəngiz ildırımötürənə də oxşayırdı, yox, oxşamırdı, elə ildırımötürən idi - çünki ildırım sevginin xislətindədi, səni elə vurar ki, tüstülənə-tüstülənə qalarsan...

Bizim Nurəngiz isə tüstüləməyi sevmir...

Baxmayaraq ki, deyirlər yanan yerdən tüstü çıxar. Düz deyiblər, böyük həqiqətdi. Ancaq bu böyük Həqiqətin Nurəngiz Günə heç bir dəxli yoxdu: "yanan yerdən tüstü çıxar". Bizim Nurəngiz də bəşəriyyətin "yanan yeri"ndən biridi, əlli ildən çox tanıdığım müddətdə onu həmişə yanan görsəm də, tüstülənən görməmişəm - bu gün də yanır, ancaq tüstülənmir...

Nurəngiz həmişə qürurludu; ona görə də harda, necə, nə üçün yandığını hamıdan gizlədib, istəməyib heç kəs onun halına yansın - ona görə də yananda heç vaxt tüstülənməyib, axı, tüstülənən tonqal gendən çağırar...

O, poeziyasında da, həyatında da beləcə yanıb, yanıb... ancaq yanıq yeri qalmayıb.

O, poeziyasında da, həyatında da beləcə yanıb, yanıb... ancaq yerində külü qalmayıb.

Yanıq yeri də, kül də o vaxt qalır ki, yanıb qurtarasan - Nurəngiz Gün hələ yanır..."

Bu sətirlərdəki sevgini Elçin İsgəndərzadə növbəti səhifələrdə belə davam etdirir:

"Sanki sevgidən yoğrulmuşdu. İnsanda insanlara, otlara, ağaclara, hər bir canlıya, ya elə cansız şeylərə də, məsələn adi qələmə, adi stula, bir güllü nəlbəkiyə, bir xırda böcəyə qarşı nə qədər mərhəmət olardı, nə qədər qayğı olardı. Güllərlə danışardı, divara sığal çəkərdi, ağacları dinləyərdi, yağışı ovcuna yığıb nəsə deyərdi.

Bir çatlayan əşyaya ürəyi yanar, bir qırılan stul ayağına ufuldayardı.

Yanından ötdüyü adamları saxlamaq, niyə bikefsən, nə dərdin var, soruşmaq istəyərdi. Əlindən gələni edərdi hamı üçün, əlindən nə gəlirdisə əsirgəməzdi.

Bir ananın xəstə uşağına,

Bir yaralı quşun qırıq qanadına,

bir kimsəsizə,

bir işsizə,

bir arxasıza arxa olmuşdu.

Hardanıydı bu qədər sevgi, bu qədər mərhəmət...

Heç özü də bilmirdi.

Amma bir şeyi bilirdi ki, zəifə, imkansıza, gücsüzə, kasıba mütləq kömək etmək, dərdini dinləmək, söykək olmaq lazımdır".

***

Elçin İsgəndərzadə Nurəngiz xanıma həsr olunmuş televiziya proqramının birində belə bir ifadə işlədib ki, sərbəst şeirimizin baniləri Nazim Hikmət, Rəsul Rza, Mikayıl Rəfili və digərləri olub. Ancaq şeirimizə sərbəstliyi Nurəngiz Gün gətirib. Ondan sonra bütün ədəbiyyatşünaslar, tənqidçilər doğru və yerində müşahidəyə heyrət edərək onun bu fikrini təsdiqləyiblər. Bunu təkcə bu kitabda oxumuruq. Nurəngiz xanımdan danışan hər kəs onun ruhundakı azadlıqdan, sərbəstlikdən ağızdolusu bəhs edirlər. Onun poeziyası da məhz bu azadlığın vərəqlər üzərindəki təcəssümü idi. Nurəngiz Gün ruhunu buxova ala bilən heç nə yox idi. Ona görə şeirləri də heç bir buxova, ölçüyə, vəznə sığmır, mövzu məhdudiyyəti qəbul etmirdi. O və onun misraları göylərin baş tacı Günəş qədər azad və qənirsiz idi.

Hər kəs Nurəngiz Günün azad ruhuna qibtə edərkən o, türkiyəli şair Nazim Hikmətə vurğun idi. Onun şeirlərindəki eşq, azadlıq yanğısı Nurəngiz xanımın ruhunu titrədir, coşğun hisslərinin daha da aşıb-daşmasına gətirib çıxarırdı. Və əlbəttə Nazim Hikmət taleyi... Bəli, azadlıq düşkünü qadının Nazim Hikmət kimi bir şəxsiyyətin qollarına vurulan qandaldan, ruhuna çəkilən buxovdan təsirlənməməsi mümkün deyildi. O da təsirlənirmiş, hər dəfə öz şairini ürəyinin ən dərinindən gələn bir ahla yad edirmiş:

"Nazim Hikmət sevgisi bir həsrət kimi keçirdi içindən. O böyüklükdə şairin qədrini bilmədilər, deyirdi və kədərlənirdi ki, o böyüklükdə şairinə yiyə çıxmadı milləti. O gözəllikdə şair vətənindən didərgin düşdü, zindanlarda şeirlər yazdı, axırda da vətən həsrətiylə qürbətlərdə öldü. Bu, çox ağrıdırdı onu. Söhbətlərimizdə dəfələrlə vurğulayırdı ki, Nazim Hikmət türk şeirinə yeniliklər gətirdi, azadlıq uğrunda çarpışdı, qeyri-adiliyi ilə seçildi, sevildi, amma qürbətdə gözlərini yumdu, bax, bu, onu ağrıdırdı".

***

Əlbəttə, bu dünyada Nurəngiz Günü ən yaxşı tanıyan, qəlbinin ən dərin məhrəmlərinə bələd olan tək insan onun qızı Jalə Əliyeva idi. Jalə xanım anasını həm bir övlad hissiyyatı, həm də bir ədəbiyyatçı diqqətiylə duyur, hiss edirdi. Nurəngiz xanım yazdığı bir şeirin sevinciylə qanadlananda onunla birlikdə səmalara pərvazlanır, hər kəsdən uzaqlaşıb, özünün dediyi kimi "ev pərvanəsi" olanda dərdini dərdi bilir, son günlərində Günəşə can atanda gedişini baxışlarından oxuyurdu. Nurəngiz xanım həyatından razı idimi, ona yazılan ömürdən məmnun idimi, bilmirəm, amma məncə, onun bu həyatdakı ən böyük şansı da məhz onu bu cür duyan, hiss edən və özündən sonra da adını yaşadan bir övlada sahib olması idi. Elçin İsgəndərzadə esse-monoqrafiyada Jalə xanımın fikirlərinə tez-tez yer verir. Həmin hissələrdən ən təsirlisi isə bir övladın anasının yoxluğu haqqındakı sözləridir:

"... onu qoruya bilmədim, saxlaya bilmədim, anam bir quş kimi uçub getdi. İndi mən həsrətini çəkirəm anamın, o günlərin, itirdiklərimin...

Doğmaların sırası azaldıqca qorxurdum, amma anamı itirə biləcəyimi ağlıma gətirə bilmirdim. Çünki bütün çəkdiyi ağrılara, həsrətlərə, əzablara rəğmən çox həyat dolu insanıydı anam, amma axır günlərində hiss edirdim ki, sanki yol üstədi və baxışları daha qala bilmirəm, getməyim gəlir, deyirdi...

Burax məni, burax, qardaş,

Gedim çatım o vadiyə;

baş qoyum çiçəklərinə,

bir az öpüm,

bir azca yuyunum sərin şehində..."

***

Bəzən Elçin İsgəndərzadə qələmindən Nurəngiz Gün danışır bizimlə, hisslərini, arzularını, yuxularını, eşqini, Günəş həsrətini bölüşür. Bir yerdən sonra müəllif və onun qəhrəmanı arasındakı hər cür sərhəd uçub-dağılır, yox olur. O anda kitabın müəllifi oxucuyla Nurəngiz arasında damla-damla əriyib yoxa çıxır, ikisi arasında artıq heç bir maneə qalmır və Nurəngiz xanım danışmağa davam edir:

"Mən yuxularda uçuram gecələr..."

... sanki od-alovun içindən Günəşə yol arayıram, amma tapa bilmirəm. Düşünürəm, bəs qızılı arabayla Günəşə gedən doğmalarım necə gediblər, bəlkə Günəş onları yandırıb. O anda içimdə bir ümüd yaranır, yox, Günəşə yol var, Günəşin sən bilməyən tərəfi var, Ayın o biri üzü, dünyamızın o biri dünyası olduğu kimi. Vaxtı gələndə mən də o yolu tapacağam, Günəş yolunu".

Və beləcə o vaxt gəldi, o zaman yetişdi, Günəşin elçisi Günəşə elçi düşdü. Yerdəki Günəş göydəki Günəşin ağuşuna qanad açdı:

Sonra da nağıllara qarışdı,

Günəşli nağıllara,

Günəşlə birgə qüruba endi,

qüruba endi ki,

nə vaxtsa Günəşlə birgə doğsun.

Şahanə MÜŞFİQ

525-ci qəzet.- 2019.- 9 noyabr.- S.18.