Orxan Fikrətoğlunun "Gənc Ədiblər"lə görüşü yaddaqalan oldu

Noyabrın 16-da AYB-nin Natəvan klubunda IV Gənc Ədiblər Məktəbi müdavimlərinin Orxan Fikrətoğlu ilə görüşü oldu.

Əsasən, "Zorxana"dan tanıdığımız köhnə azərbaycanlı Orxan Fikrətoğlunun ədəbi siması ilə tanış olmağa bu görüş yaxşıca imkan yaratdı. Tədbiri giriş sözü ilə AYB-nin katibi, GƏM-in rəhbəri Rəşad Məcid açaraq, 10 ildən artıq müddətdə fəaliyyət göstərməkdə olan bu Məktəb barədə məlumat verdi. O, gənc ədiblərin Orxan Fikrətoğlu ilə görüşə böyük həvəs göstərdiklərini dilə gətirdi. O gün həm də Orxan müəllimin atası - görkəmli şair Fikrət Sadıqın anım günü idi. R.Məcid Fikrət Sadıqı ehtiramla xatırladı, miniatür şeirlərini və şairlə bağlı xatirələrini yada saldı. Fikrət Sadıqın Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın "Azərbaycan" şeirini farscadan məharətlə tərcümə etməsini vurğulayaraq şeiri səsləndirdi. Rəşad Məcid Orxan Fikrətoğlunun ictimai və ədəbi fəaliyyəti barədə danışdıqdan sonra sözü ona verdi.

Orxan Fikrətoğlu gənclərlə ünsiyyət imkanı yaradıldığına görə təşəkkürünü bildirib, az qala hər biri aforizmə çevriləcək fikirlərlə dolu nitqinə başladı... O, "Dünya mənə Fikrət Sadıq pəncərəsindən açılıb, o cümlədən Azərbaycan Yazıçılar Birliyindən" sözü ilə məkanı, zamanı və özünü təqdim etdi. Nəyə görə yazdığını: "Mən idmançı olmuşam, heç yazmaq istəməmişəm də, bu günə qədər də istəməmişəm. Amma bu günə qədər nə yazmışamsa, efirdə nələr etmişəmsə, kinoda nələr etmişəmsə, ancaq atama görə etmişəm ki, o, fəxr eləsin" sözləri ilə etiraf edərkən də ata-oğul arasındakı sıx bağlılığa işarə vurdu: "Ədəbiyyat dediyin zamanın sərhədindən çıxmağa çalışmaqdır, 25-ci saata çıxmaq cəhdidir. Mənə elə gəlir ki, istər Avropa, istər Şərq ədəbiyyatında Coysdan, Prustdan sonra yazılanlar artıq ədəbiyyatdan kənar sapmalardır. Ədəbiyyat insan və zamandır. Biz 25-ci saatı birlikdə yaşamağa cəhd edən insanlarıq. Bu baxımdan nağılçıyıq, təbii ki, ideal insanlar deyilik və bu yolu seçmişiksə, bu müstəvidə yaşamağa məhkumuq".

Orxan Fikrətoğlu antik dövrdə Dionisin şərəfinə keçirilən qurbanvermə ayini-tragik odalarla ədəbiyyat-yazıçı arasındakı üzvi əlaqəni yazıçının özünü sənətə, ədəbiyyata qurbanverməsi şəklində yozdu: "Ədəbiyyat satiral, özünü qurban verməyə hazır olan böyük insanların meydanıdır. Ədəbiyyatın özü tragediya, yazıçı isə tragik qəhrəmandır və onun seçimi özünü qurban verməkdir". O, mənfəət xatirinə yazıçılığa gələnlərə, ədəbiyyatdan şəxsi niyyətləri naminə istifadə edənlərə qarşı haqlı olaraq sərt mövqe sərgilədi: "Əgər sən deputat olmaq istəyirsənsə, bu, başqa məsələ, ədəbiyyata, xahiş edirəm, toxunma. Sən siyasi xadim olmaq istəyirsənsə, ədəbiyyat sənin üçün tramplindirsə, xahiş edirəm, korlama bu sahəni. Biznesin varsa, yenə bunu korlama, get biznesinlə məşğul ol". Vəzifədən çıxarıldıqdan sonra ədəbiyyata yol tapmaq, bu sahəyə gəlib, burada yer tutmaq istəyənlərlə bağlı isə dedi ki, ədəbiyyat ürək işidir, duyum işidir, digər vasitələrlə "ədəbiyyata gəlmək" olar, ancaq qalmaq yox! Bu məsələyə Rəşad Məcidin reaksiyası özünü çox gözlətmədi: "Vəzifədə olanda gizlədirlər, amma onların bir çoxunda hobbi kimi, bəzilərində özünütəsdiq kimi yazmaq ehtirası olur".

Müasir Azərbaycan ədəbi mühitindəki parçalanma da Orxan Fikrətoğlu diqqətindən yayınmayıb: "Bugünkü ədəbiyyat mənzərəsi ilə razı deyiləm, çünki məhəllə-məhəllə, sayt-sayt birləşiblər. Hərəsinin öz dairəsi var, hərəsinin öz qəbul etdiyi, etmədiyi insanlar var. Ümumi ədəbiyyat söhbəti yoxdur".

Orxan Fikrətoğlu söylədi ki, "Mən"in identifikasiyası problemini həll etmədən insanın özünü, öz "Mən"ini və dünyanı anlaması mümkün deyil: "Mən"in identifikasiyası zaman və məkan içində özünü anlamaqdır. Sözlə anlamağa çalışırsınızsa, deməli, siz mifoloji təfəkkürə, nağıl təfəkkürünə maliksiniz, realist insanlar deyilsiniz. "Mən"in identifikasiyası cəmiyyətə təmənnasız xidmətdən gedəcəksə, uğurlu fəaliyyət olacaq".

Şəfaqət Cavanşir Orxan Fikrətoğlunun "Papaq" hekayəsi əsasında çəkilmiş "Ərazi" filmindən bəhs açmağı xahiş etdi. O, hekayədə yetişən hər bir papaqlının - ziyalının kütlə tərəfindən öldürülməsi məsələsinin qabardıldığını vurğuladı. "Paxıl" hekayəsinin realistik zəmini və prototiplik məsələsi ətrafında müzakirə getdi. Rəvan Cavid mətbuatda çap olunan kinoplandan bəhs edərək onların sonrakı taleyini xəbər aldı. Orxan Fikrətoğlu kinodan danışarkən "Bugünkü Azərbaycan kinosunun təbliğ etdiyi dəyərlər Azərbaycan xalqının və dövlətçiliyinin təkmilləşməsinə xidmət etmir" deyərək gileyləndi.

Rəhman Mirzəlizadənin "onun cənazəsi mənim sağ qalmağımdan daha dəbli idi" cümləsi ilə "Paxıl" hekayəsinə yenidən qayıdıldı və Orxan Fikrətoğlu əsərin yaranma tarixçəsindən danışdı. Paxıllığın ən pik həddi öldürdüyü insanın ölüsündən belə əl çəkməmək motivi ilə verilmişdi. Esmira Günəşə isə "Qorxu" hekayəsinin sonluğundakı yazıçı tendensiyası maraqlı idi. Hekayənin məzmunu bir də danışılır və ideyası - çirkli mühitdə dənizdə çimməyin mümkünsüzlüyü, naqis mühitdə nə gül bitər, nə də dənizdə təmizlənmək ortaya çıxarılır.

Tahirə Nur "İnsanların təfəkküründə inqilab yaratmaq üçün hansı mövzuda əsərlər yazmaq lazımdır?" sualı ilə əqli oyanış məsələsinə toxundu: "Ədəbiyyat savaş ola bilər bütlərə qarşı, əyriliklərə qarşı. 40 yaşına qədər içindəki bütləri qırmayan, 40 yaşından sonra yaratdığı bütləri qorumayan yazıçı heç yazıçı deyil. Siz dəyərləri dağıdıb yeni dəyərlər qurmalısınız ədəbiyyat müstəvisində".

Bəs necə əsərlər yaratmalı? Orxan Fikrətoğlu ədəbi əsərlərin dil, mövzu və problem məsələləri üzrə danışdı. "Birincisi seçimi düzgün edəcəksiniz. Apuleyin "Qızıl eşşək" əsərindən başlayıb indiyəqədərki kitabları oxuyacaqsınız və müəyyən edəcəksiniz ki, yazım, yoxsa yazmayım. Dünyada mövzu qalıbmı, qalmayıbmı?! Düşünün, gedilmiş izlərlə getməyin. Ən xırda detalı belə özünüz düşünün. Azərbaycanda neçə dil var, bu dildəmi yazacaqsınız, ya öz dilinizimi gətirəcəksiniz?! Bu gün sizin yaşamaq dövrünüzdür. Yaşayacaqsınız və yazacaqsınız".

Ümid Orucun "Sizin yazdıqlarınızı hər kəs oxuyub anlaya bilmir. Konkret bir auditoriya üçünmü yazırsınız?" sualına cavabında yazıçı dedi: "Mən özüm üçün yazıram, "xalq alsın, oxusun" kimi fikirləri sevmirəm. Müəyyən intellektual qruplar var ki, onlar oxuyurlar. Əsasən kitablarımı Türkiyədə çap etdirirəm. Orada alırlar, oxuyurlar. Azərbaycan oxucusu, ümumiyyətlə, ciddi ədəbiyyata alışmayıb".

Rəvan Cavidin "Ciddi ədəbiyyat hansı standartlardadır?" sualı yerinə düşdü. Orxan Fikrətoğlu zaman və dastan problemi üzərində dayanaraq şərh etdi: "Ən böyük ədəbiyyat əsatirik ədəbiyyatdır. O ədəbiyyat, o təfəkkür ki, 3 fəza ilə - o dünya ilə, ölümlə və yaşadığın dünya ilə bağlı deyil, mən onu ciddi ədəbiyyat saymıram. Ən ciddi ədəbiyyat dastanlardır. Dastan təfəkküründə yazmaq ən böyük yazıçılıqdır. Coys, Prust dastançıdır. O ədəbiyyat ki, səni məbədə aparmır, kilsə, məscid sinaqoq sakrallığı, sirri yoxdursa o ədəbiyyat deyil".

Orxan Fikrətoğlunun ayrı-ayrı yazıçılar barədə səsləndirdiyi fikirlər maraq doğurdu. Bu gün kütləyə yazıçı kimi tanıtdırılan Umberto Ekonu publisist adlandırması, ölkəmizdə çox oxunan Paulo Koelyo barədə "bizim dövrümüzün ən pis yazıçısı Paulo Koelyodan 10 dəfə yaxşı idi" deyimi, Nəsiminin tolerant dövlət yaratmaq istəyən bir tarixi şəxsiyyət, bir ideoloq, Hüseyn Cavidin ideoloji şəhid, Mikayıl Müşfiqin qurban olaraq səciyyələndirilməsi Orxan Fikrətoğlunun fərqli yanaşmasının göstəricisi oldu.

Aytac Sahəd "Orxan Fikrətoğlu deyəndə gözümün önünə "Zorxana" gəlir və mən sizi bir yazıçı kimi "Paxıl" hekayəsi ilə tanımışam. Mənim nəzərimdə "Zorxana"dakı Orxan Fikrətoğlu daha doğmadır, nəinki yazıçı kimi. Bəs siz hansı Orxan Fikrətoğlusunuz?" sualı ilə onun iki obrazı barədə fikirlərinə aydınlıq gətirməyə çalışdı. O.Fikrətoğlu telejurnalistika fəaliyyətinin əsl mahiyyətini açıqladı: "Mən vətəndaş olmaq üçün televizayaya gəldim. Ancaq "Zorxana" layihəsi və köhnə azərbaycanlı Orxan Fikrətoğlu o qədər populyarlaşdı ki, artıq yazıçı, kino-dramaturq Orxan Fikrətoğlunu arxa plana saldı".

Tədbirdə Orxan Fikrətoğlu, onun nəzərində, "Azərbaycan süni yollarla transfer olunmuş "atalar və oğullar", "qadın azadlığı" məsələlərindən də danışdı.

Mütaliə yenə əsas müzakirə mövzul

arından oldu. Esmira Günəş özünə, öz ətrafına əsasən, kitab oxuyanların çox olduğunu vurğuladı. Ancaq bu, acı həqiqəti dəyişdirməyə yetərli deyildi.

Ümumilikdə, bu görüş hazırkı GƏM-in ən maraqlı toplantılarından biri kimi yadda qaldı.

Təhminə VƏLİYEVA

525-ci qəzet.- 2019.- 20 noyabr.- S.19.